Zespół pałacowy w Rajczy
49°30′34″N 19°06′46″E/49,509444 19,112778 nr rej. A-577/88 z 2 maja 1988[1], A-578/88 z 2 maja 1988 (park)[1]
| |
 Elewacja południowa pałacu (2019) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Ujsolska 35[2] |
| Typ budynku | |
| Styl architektoniczny |
neorenesans północny[3][4] |
| Inwestor |
Siemońscy |
| Ukończenie budowy | |
| Ważniejsze przebudowy |
1895–1896, 1966–1967[5] |
| Pierwszy właściciel |
Siemońscy[3] |
| Kolejni właściciele |
Teodor Primavesi, Władysław Lubomirski, Karol Stefan Habsburg[5] |
Położenie na mapie gminy Rajcza  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu żywieckiego  | |
| 49°30′34″N 19°06′46″E/49,509444 19,112778
| |
Zespół pałacowy w Rajczy – zabytkowy[6] zespół pałacowy z XIX w. w Rajczy w powiecie żywieckim, składający się z pałacu z oficynami, budynku gospodarczego i parku[1], wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego[5]
Historia
[edytuj | edytuj kod]Pierwotną rezydencję wybudowała około 1809 r. Agnieszka z Jordanów Siemońska[3], Anastazy Siemoński przekształcił ją w dwór w 1833 r.[4] lub w latach 40. XIX w.[3]. W 1854 r. przeszła ona w ręce Teodora Primavesiego[3], który następnie sprzedał ją w 1894 r.[3][7] księciu Eugeniuszowi Lubomirskiemu, który kupił ją dla swego syna Władysławowa Lubomirskiego[3]. W latach 1895–1896 Władysław Lubomirski przebudował pałac[2] w stylu neorenesansowym, nadano mu wygląd zbliżony do obecnego[4]. 4 maja 1914 r. pałac kupił książę Karol Stefan Habsburg[2][3][7], który przeznaczył go w 1916 r. na sanatorium i szpital wojskowy dla żołnierzy[2][3][7]. W 1917 r.[8] pałac został ofiarowany przez księcia Polskiemu Czerwonemu Krzyżowi na szpital specjalizujący się w leczeniu chorób płuc[3]. W 1940 r. na terenie zespołu pałacowego zorganizowano punkt zborny dla osób objętych Akcją Saybusch[7]. W czasie II wojny światowej pałac służył jako szpital dla żołnierzy Wehrmachtu, w 1945 r. został przejęty przez Sowietów, który zdewastowali wnętrza[2][3]. Obiekt był jednak nadal wykorzystywany jako szpital okręgowy. W 1954 r. utworzono w pałacu Państwowe Sanatorium Przeciwgruźlicze. W 1966 r. pałac był remontowany i po raz kolejny zdewastowany. W latach 1966–1967 dobudowano nowe skrzydło[3], mieszczące kaplicę i świetlicę[5].
W 1991 sanatorium przekształcono w Państwowy Zakład Opiekuńczo Leczniczy. W 1999 r. przeprowadzono kapitalny remont według projektu Edwarda Poskiera[3], od tegoż roku pałac jest siedzibą Samodzielnego Publicznego Zakładu Opiekuńczo Leczniczego dla przewlekle chorych[5].
Obiekt jest częścią zespołu pałacowego, w skład którego wchodzą ponadto park pałacowy o charakterze krajobrazowym, usytuowany u podnóży i na stoku wzgórza Compel. Drzewostan parku jest bogaty gatunkowo i zróżnicowany wiekiem. Drzewa, wśród których przeważają świerki, buki, jesiony i klony, rosną w zgrupowaniach zwartych i luźnych. Wśród nich znajduje się 6 pomników przyrody, w tym 2 sosny wejmutki o obwodzie w pierśnicy 310 cm, lipa drobnolistna o obwodzie 470 cm, klon jawor o obwodzie 340 cm, wiąz górski o obwodzie 320 cm i dąb szypułkowy o obwodzie 310 cm[3].
Poza pałacem do rejestru zabytków nieruchomych wpisano oficyny i budynek gospodarczy z 2. połowy XIX wieku oraz park z 1. połowy XIX wieku pod numerem A-578/88 z 2 maja 1988 r.[1]
-
Widok z lotu ptaka (2025) -
Wnętrze z pocz. XX w. na pocztówce -
![Budynek gospodarczy[9]](//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Rajcza_palace_outbuilding.jpg/120px-Rajcza_palace_outbuilding.jpg)
Budynek gospodarczy[9] -
Stajnia i wozownia z mieszkaniami (2019) -
Budynek pałacowej elektrowni wodnej
.jpg)
![Budynek gospodarczy[9]](/wiki/Plik:Rajcza_palace_outbuilding.jpg)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e NID ↓.
- ↑ a b c d e Poskier 2001 ↓.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Wieczorek 2007 ↓.
- ↑ a b c d Figiel i inni 2012 ↓.
- ↑ a b c d e Woźniak 2016 ↓.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2025.
- ↑ a b c d Ryłko ↓.
- ↑ Jan Zalitacz: Rajcza i okolice. Krosno: Roksana, 1999, s. 14. ISBN 83-87282-95-2.
- ↑ Przed budynkiem jeden z pawi, hodowanych na terenie zespołu pałacowego (2019)
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Stanisław Figiel i inni: Beskid Żywiecki. Przewodnik. Pruszków: Rewasz, 2012, s. 422. ISBN 978-83-62460-30-4.
- Edward Poskier. Ratujmy pałac Lubomirskich w Rajczy!. „Niedziela”, 2001. Kuria Metropolitarna w Częstochowie. ISSN 0208-872X.
- Andrzej Ryłko: Szkice do historii Rajczy. [dostęp 2017-08-07].
- Edward Wieczorek. „Krajoznawca Górnośląski”, 2017-12. Regionalna Pracownia Krajoznawcza PTTK.
- Hieronim Woźniak. Pałac Lubomirskich w Rajczy. Zakład Opiekuńczo Leczniczy. „Nad Sołą i Koszarawą”, s. 2, 2016-07-15. ISSN 1506-2643.
- Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków – stan na 31 marca 2017 r. Województwo śląskie. Narodowy Instytut Dziedzictwa, s. 141. [dostęp 2017-08-07].