Ziemia jałowa

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ziemia jałowa
The Waste Land
Autor

T.S. Eliot

Typ utworu

poemat

Wydanie oryginalne
Miejsce wydania

Stany Zjednoczone

Język

angielski

Data wydania

1922

Wydawca

Horace Liveright[1]

Ziemia jałowa (ang. The Waste Land) – poemat T.S. Eliota. Pierwodruk w październiku 1922 roku w londyńskim piśmie The Criterion, kolejna publikacja w listopadowym numerze nowojorskiego pisma The Dial, a później w postaci książkowej[2].

Dedykacja[edytuj | edytuj kod]

Ezra Pound w 1919, czyli w czasie bliskiej znajomości z T.S. Eliotem

Utwór został zadedykowany Ezrze Poundowi, który czytał dzieło na etapie jego powstawania i sugerował autorowi liczne poprawki. To właśnie za jego radą, Eliot skrócił pierwotny tekst niemal o połowę. Niewykorzystane w ostatecznej redakcji fragmenty poeta wykorzystał w innych utworach, między innymi w poemacie Próżni ludzie[3].

Charakterystyka ogólna[edytuj | edytuj kod]

Poemat, liczący 433 wersy, dzieli się na pięć części[2]: The Burial of the Dead, A Game of Chess, The Fire Sermon, Death by Water i What the Thunder Said. W przekładzie Krzysztofa Boczkowskiego nazywają się one: Grzebanie zmarłych, Partia szachów, Kazanie o ogniu, Śmierć przez wodę i Co oznajmił grom[4]. W wydaniu książkowym Eliot zamieścił przypisy, w których częściowo wyliczył autorów i dzieła, do których nawiązywał w poszczególnych partiach poematu. W szczególności podkreślił rolę inspiracji książką Jessie L. Weston From Ritual to Romance, traktującą o poszukiwaniu świętego Graala. Odesłał też do monografii Jamesa George’a Frazera, Złota gałąź.

Forma[edytuj | edytuj kod]

Utwór jest napisany częściowo wierszem wolnym[5], a częściowo wierszem białym (blank verse)[6][7]. Niektóre jego partie wyróżniają się budową wersyfikacyjną na tle całości. Dwuzwrotkowa pieśń z części trzeciej, rozpoczynająca się od słów The river sweats, jest napisana wierszem tonicznym dwuakcentowym.

Treść[edytuj | edytuj kod]

Podtytuł Tragedii hiszpańskiej Thomasa Kyda Eliot wykorzystał w puencie Ziemi jałowej

Utwór stanowi montaż różnych obrazów, wątków i motywów, zaczerpniętych przeważnie z klasyki literatury światowej. Eliot nawiązuje do dzieł Geoffreya Chaucera, Williama Szekspira, Olivera Goldsmitha, Owidiusza, Charlesa Baudelaire’a, Gerarda de Nerval i Thomasa Kyda[8]. Pierwszy wers poematu jest aluzją do pierwszej linijki Opowieści kanterberyjskich Chaucera, natomiast w końcowym akapicie utworu przywołany zostaje podtytuł Tragedii hiszpańskiej Kyda, którego Eliot wysoko cenił jako dramaturga[8].

Eliot wykorzystał różnorodne źródła inspiracji. Odwołał się zarówno do tradycji zachodnioeuropejskiej, klasycznej i chrześcijańskiej, jak i dalekowschodniej, buddyjskiej. W poemacie nie ma jednego, jasno określonego bohatera, występuje w nim wiele postaci, na przykład Madame Sosostris, wróżka, Phlebas, Fenicjanin, który utonął oraz znany z mitologii greckiej Tejrezjasz, człowiek, który był w ciągu swojego życia zarówno mężczyzną, jak i kobietą. W scenerii poematu ważną rolę odgrywa Nierzeczywiste miasto (Unreal City). Utwór kończy się przywołaniem indyjskich słów Datta. Dayadhvam. Damyata. (Dawaj. Współczuj. Kontroluj.)[9], a następnie Shantih, shantih, shantih. (Śanti, śanti, śanti). W filozofii hinduskiej i buddyjskiej Śanti to wewnętrzny spokój człowieka.

Znaczenie[edytuj | edytuj kod]

Ziemia jałowa Eliota jest najbardziej znanym jego dziełem[10]. Poemat powszechnie uważa się za jeden z najważniejszych i najbardziej wpływowych utworów poetyckich XX wieku[2][11][12]. Wysoka ranga utworu jest powszechnie uznawana nie tylko w świecie anglosaskim[13][14], ale i w innych krajach[15]. Początkowo utwór wzbudzał kontrowersje. Jedni krytycy uważali, że jest zbyt trudny i nazbyt erudycyjny, inni chwalili go za nowoczesność[2]. Przemysław Mroczkowski stwierdził, że poemat jest bardzo wymagający w stosunku od czytelnika, który potrzebuje do jego zrozumienia ogromnej erudycji z różnych kręgów kulturowych[16]. Uznał też za paradoks to, że tak zawiły utwór literacki stał się dziełem tak wpływowym[16].

Przekłady[edytuj | edytuj kod]

Ziemia jałowa należy do najczęściej tłumaczonych dzieł klasyki światowej. Jako pierwszy na język polski poemat Eliota przełożył w czasie II wojny światowej Czesław Miłosz. Później dzieło poety tłumaczyli m.in. Adam Pomorski[17] i Krzysztof Boczkowski[18].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Terry Teachout: Huckster and Publisher. The New York Times, 1995-07-16. [dostęp 2016-12-25]. (ang.).
  2. ↑ a b c d The Waste Land, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2016-12-21] (ang.).
  3. ↑ Grover Smith (i inni): On „The Hollow Men”. english.illinois.edu. [dostęp 2016-12-21]. (ang.).
  4. ↑ T.S. Eliot: Ziemia jałowa w: T.S Eliot, Szepty nieśmiertelności. kboczkowski.blogspot.com. [dostęp 2016-12-22]. (pol.).
  5. ↑ John C. Goodman: The Waste Land: Innovation and Tradition. cooprenner.com. [dostęp 2016-12-21]. (ang.).
  6. ↑ Dramatic Monologue, Refrains, Mixed Meters. shmoop.com. [dostęp 2016-12-21]. (ang.).
  7. ↑ Josef Brukner, Jiri Filip: Poetický slovník (Blankvers). Praha: Mladá fronta, 1997. ISBN 80-204-0650-6.
  8. ↑ a b Roz Kaveney: TS Eliot's The Waste Land: the radical text of a wounded culture. theguardian.com. [dostęp 2016-12-21]. (ang.).
  9. ↑ David Weir: American Orient: Imagining the East from the Colonial Era Through the Twntieth Century. books.google.pl. s. 143. [dostęp 2016-12-21]. (ang.).
  10. ↑ VI Festiwal BETWEEN.POMIĘDZY. teatrgdyniaglowna.pl. [dostęp 2017-01-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-01-09)]. (pol.).
  11. ↑ Thomas Stearns Eliot, Ryszard Krynicki i mistrzowie haiku. pasinski.blog.pl. [dostęp 2017-01-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-01-09)]. (pol.).
  12. ↑ Poznań. Premiera „Terrarium” w ramach Teatru Powszechnego. e-teatr.pl. [dostęp 2017-01-08]. (pol.).
  13. ↑ The Waste Land. bl.uk. [dostęp 2017-01-08]. (ang.).
  14. ↑ The Observer Margate's shrine to Eliot's muse. theguardian.com. [dostęp 2017-01-08]. (ang.).
  15. ↑ Medián Petra Koubského: Prosím vás, hlavně se nelekněte. lupa.cz. [dostęp 2017-01-08]. (cz.).
  16. ↑ a b Przemysław Mroczkowski: Historia literatury angielskiej. Zarys. Wrocław: Ossolineum, 1981, s. 556. ISBN 83-04-00784-3.
  17. ↑ T.S. Eliot: Ziemia jałowa. kwartalnik.art.pl, 1995. [dostęp 2016-12-21]. (pol.).
  18. ↑ T.S. Eliot: Wybór poezji. Wybrał i wstępem opatrzył Krzysztof Boczkowski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988, s. 35-56. ISBN 83-06-01725-0.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

  • T.S. Eliot: The Waste Land. poetryfoundation.org. [dostęp 2016-12-21]. (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ziemia_jałowa&oldid=68447372”