Zmijanjski haft
| Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO | |
 Haftowane prace w sklepie w Banja Luce | |
| Państwo | |
|---|---|
| Część składowa | |
| Typ | |
| Spełniane kryterium |
I, II, III, IV, VI |
| Numer ref. | |
| Region[b] |
Europa i Ameryka Północna |
| Historia wpisania na listę | |
| Wpisanie na listę |
2014 |
Zmijanjski haft (serb. Змијањски вез, Zmijanjski vez) – haft wykonywany przez kobiety z wiosek w rejonie Zmijanja w Republice Serbskiej.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Od połowy XIX wieku do początku XX wieku był wykonywany wyłącznie na lnianym i konopnym płótnie i zwykle służył do zdobienia stroju narodowego[1]. Od połowy XX wieku do początku XXI wieku haftowano również na tkaninach bawełnianych[1]. Pod koniec XIX i na początku XX wieku spadać zaczęła liczba haftujących kobiet[1]. Po wpisaniu na listę dziedzictwa niematerialnego UNESCO dokumentacją, ochroną i rewitalizacją zajmuje się kilka stowarzyszeń i instytucji lokalnych i regionalnych: Regionalne Stowarzyszenie „Zmijanje”, niektóre szkoły w Zmijanju, towarzystwo kulturalno-rękodzielnicze „Ribnik” (na obszarze północnej części Republiki Serbskiej i Bośni i Hercegowiny) oraz organizacje pozarządowe: Stowarzyszenie kobiet „Duga”, etno-warsztaty „Radinost R” i Młodzieżowy dom kultury „Veselin Masleša” w Banja Luce[1].
Haft[edytuj | edytuj kod]
Cechą charakterystyczną haftu zmijanjskiego są ornamenty geometryczne i geometryczno-kwiatowe. Wzory tworzą wariacje krzyża, czworokąta lub wielokąta[2]. Wzory są wykonywane głównie techniką haftu krzyżykowego. Haft służy do ozdabiania odzieży damskiej i domowej, w tym sukien ślubnych, apaszek, sukienek i bielizny[3]. Wykonywano go na białej tkaninie lnianej ciemnoniebieską nitką, którą samodzielnie farbowano[4]. Bogactwo i wariacje haftowanych wzorów podkreślały status społeczny kobiet wiejskich. Kobiety spotykają się i podczas śpiewania i rozmów wykonują hafty[4]. Wiedza jest przekazywana ustnie przez doświadczone hafciarki[4]. Uczniowie uczą się, podglądając ich pracę i łącząc z góry ustalone elementy w różne wzory, a także poprzez regularną i ciągłą praktykę[4].
Wpis na listę UNESCO[edytuj | edytuj kod]
Wniosek o wpisanie haftu zmijanjskiego na listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO o znaczeniu dla ludzkości przygotowało Muzeum Republiki Serbskiej w latach 2011–2013[4]. 26 listopada 2014 podczas dziewiątej sesji Międzynarodowego Komitetu Niematerialnego Dziedzictwa w siedzibie UNESCO w Paryżu zmijanjski haft został wpisany na listę pod numerem 00990[3].
Decyzję uzasadniono tym, że haft nie tylko łączy szacunek dla różnorodności, kreatywności i komunikacji niewerbalnej, ale ma także wartość sentymentalną i emocjonalną[3]. Dla przesiedlonych używanie haftowanej odzieży jest wyrazem narodowej dumy i lokalnej tożsamości[3]. Dodatkowo łączy w sobie wiele elementów dziedzictwa kulturowego, takich jak muzyka, rytuały, tradycje ustne i rękodzieło[3].
Haft w sztuce[edytuj | edytuj kod]
W 2014 roku poczta Republiki Serbskiej wydała znaczek prezentujący haftowane stroje regionalne. Jego autorami byli Božidar Došenović i Nebojša Đumić, którym w opracowaniu pomagała Danijela Đukanović, starszy etnolog-kurator w Muzeum Republiki Serbskiej[5].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d Змијањски вез – Нематеријално културно насљеђе човјечанства [online], Portal za kulturu Republike Srpske [dostęp 2018-03-28] [zarchiwizowane z adresu 2018-03-29] (ang.).
- ↑ Змијањски вез у најужем избору за UNESCO, „Glas Srpske” [dostęp 2018-03-28].
- ↑ a b c d e Zmijanje embroidery - intangible heritage - Culture Sector - UNESCO [online], ich.unesco.org [dostęp 2018-03-28] (ang.).
- ↑ a b c d e Змијањски вез – Нематеријално културно насљеђе човјечанства [online], Портал за културу Републике Српске [dostęp 2019-03-01] [zarchiwizowane z adresu 2018-03-15] (ang.).
- ↑ portal - fdc zmijanjski vez [online], postesrpske.com [dostęp 2018-03-28] [zarchiwizowane z adresu 2018-03-29].