Zuzanna Ginczanka

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Zuzanna Ginczanka
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

22 marca 1917
Kijów

Data i miejsce śmierci

1944
Kraków

Zawód, zajęcie

poetka

Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach
Tablica na kamienicy przy ul. Mikołajskiej 26 w Krakowie, upamiętniająca Zuzannę Ginczankę, wmurowana w miejscu, gdzie się ukrywała w latach 1943–1944, w 100-lecie jej urodzin w marcu 2017

Zuzanna Ginczanka, właściwie Zuzanna Polina Gincburg (ur. 22 marca[1] 1917 w Kijowie[2], zm. 1944[3] w Krakowie) – polska poetka pochodzenia żydowskiego.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Urodziła się w Kijowie w rodzinie zasymilowanych rosyjskich Żydów. Jej rodzice uciekli niedługo po wybuchu rewolucji październikowej z upadającego Imperium Rosyjskiego do Równego na Wołyniu. Gincburgowie rozstali się, gdy Zuzanna była dzieckiem. Jej matka, Cecylia z domu Sandberg, poślubiła czeskiego piwowara Waltera Rotha i wyemigrowała z nim do Hiszpanii, gdzie zamieszkali w Pampelunie[4]. Ojciec, Szymon Gincburg, prawnik, wyjechał do Berlina, a stamtąd we wrześniu 1939 do Stanów Zjednoczonych[5]. Wychowaniem poetki zajmowała się jej babka, Chaja Sandberg, prowadząca w Równem skład apteczny[5].

Zuzanna Gincburg zaczęła pisać wiersze już w wieku 10 lat. Pierwsze opublikowane ukazywały się w gimnazjalnej gazetce „Echa Szkolne”. Za namową Juliana Tuwima wzięła udział w konkursie poetyckim w 1934 roku ogłoszonym przez Wiadomości Literackie i zdobyła w nim wyróżnienie. Wiosną 1935 roku rozpoczęła współpracę z Wiadomościami Literackimi; należała do kręgu Skamandrytów oraz do grupy poetyckiej „Wołyń”[6][7].

Po ukończeniu gimnazjum w 1934 r. przeniosła się do Warszawy, gdzie rozpoczęła studia pedagogiczne[8]. W 1936 roku zaczęła pisać do Szpilek, publikowała w tym czasopiśmie wiersze satyryczne. Bywała w Małej Ziemiańskiej, słynnym miejscu spotkań warszawskich literatów; przyjaźniła się między innymi z Witoldem Gombrowiczem. W 1936 wydała swój jedyny tomik poezji zatytułowany O centaurach.

Zuzanna Ginczanka była także autorką słuchowisk radiowych dla dzieci i dorosłych (wspólnie z Andrzejem Nowickim)[9][10][11].

Po wybuchu II wojny światowej uciekła do Lwowa. Wyszła za mąż za żydowskiego krytyka sztuki Michała Weinziehera[3]. 17 września 1940 roku wstąpiła do Związku Radzieckich Pisarzy Ukrainy[12]. Publikowała swoje i tłumaczone na język polski wiersze innych autorów w „Nowych Widnokręgach” oraz w „Almanachu Literackim”. Po zajęciu Lwowa przez hitlerowskie Niemcy w czerwcu 1941 roku ukrywała się w tym mieście do 1943 roku. W 1942 roku napisała wiersz „Non omnis moriar”, w którym utrwaliła nazwisko byłej dozorczyni kamienicy przy ul. Jabłonowskich, gdzie poetka ukrywała się. Kobieta kilkakrotnie denuncjowała Ginczankę, po zakończeniu wojny została skazana na więzienie za donosicielstwo. Dowodem w sprawie był rękopis wiersza Ginczanki[13]. Po ucieczce ze Lwowa w towarzystwie przyjaciela, grafika Janusza Woźniakowskiego, ukrywała się kilka miesięcy w Felsztynie, a następnie w Krakowie, gdzie Michał Weinzieher znalazł kryjówkę.

Na początku 1944 roku, wskutek kolejnego[3] donosu sąsiadów, została aresztowana przez Gestapo. Według ustaleń historyka IPN Ryszarda Kotarby poetka została najprawdopodobniej rozstrzelana wiosną 1944 r. na terenie niemieckiego obozu koncentracyjnego Plaszow jako Zuzanna Gincburg[14][15].

Zbiory poezji[edytuj | edytuj kod]

  • 1936: O centaurach[16]
  • 1953: Wiersze wybrane
  • 1991: Udźwignąć własne szczęście
  • 2011: Krzątanina mglistych pozorów. Wiersze wybrane / Un viavai di brumose apparenze. Poesie scelte (wersja dwujęzyczna polsko-włoska)
  • 2014: Wniebowstąpienie ziemi (wiersze wybrane przez Tadeusza Dąbrowskiego)
  • 2014: Wiersze zebrane
  • 2016: Wiersze zebrane
  • 2017: Mądrość jak rozkosz (wiersze wybrane przez Agatę Araszkiewicz)
  • 2019: Poezje zebrane (1931-1944), Zuzanna Ginczanka, Izolda Kiec, Wydawnictwo Marginesy, [1] ISBN 978-83-66335-41-7.

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

  • Józef Łobodowski wydał poświęcony Zuzannie Ginczance tom wierszy Pamięci Sulamity (1987)
  • Maciej Woźniak poświęcił jej zamieszczony w tomie Obie strony światła (2003) wiersz Zuzanna Ginczanka, list z tamtej strony światła[17].
  • Na motywach historii Zuzanny Ginczanki Tomasz Bochiński oparł opublikowane w antologii Niech żyje Polska. Hura! – tom 2 (2007) opowiadanie Cudowny wynalazek pana Bella.
  • W 2015 r. Muzeum Literatury w Warszawie pokazało wystawę czasową upamiętniającą poetkę Tylko szczęście jest prawdziwym życiem[18].
  • W marcu 2017 r., w stulecie urodzin Ginczanki, na ścianie domu przy ul. Mikołajskiej w Krakowie, gdzie poetka ukrywała się przed uwięzieniem i śmiercią, wmurowano tablicę pamiątkową[19].
  • W 2021 r. Hanna Kubiak i Bernhard Hofstötter opublikowali pierwszą niemiecką wersję utworów Ginczanki[20].
  • W grudniu 2022 r. wrocławski bard Szymon Podwin nagrał album muzyczny pt. Ginczanka, zawierający 16 wierszy poetki w aranżacji na głos męski i gitarę klasyczną.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Natalia Belczenko: «Київська чарівнице, Суламіто...». Culture.pl, 2018-02-28. [dostęp 2023-07-27]. (ukr.).
  2. ↑ Zuzanna Ginczanka, culture.pl [dostęp 2023-07-27] (ukr.).
  3. ↑ a b c Izolda Kiec, Ginczanka: nie upilnuje mnie nikt, Wydanie pierwsze, Warszawa: Marginesy, 2020, s. 311–313, ISBN 978-83-66500-07-5 [dostęp 2023-11-09].
  4. ↑ Jarosław Mikołajewski: Cień w cień. Za cieniem Zuzanny Ginczanki. Warszawa: Dowody na Istnienie, 2019, s. 86. ISBN 978-83-65970-38-1.
  5. ↑ a b Izolda Kiec, Ginczanka: nie upilnuje mnie nikt, Wydanie pierwsze, Warszawa: Marginesy, 2020, s. 450, ISBN 978-83-66500-07-5 [dostęp 2023-11-09].
  6. ↑ Lech Wojciech Szajdak, Grupa Poetycka „Wołyń” – geneza, przedstawiciele, wiersze, Warszawa 2023, ISBN 978-83-67398-07-7.
  7. ↑ Portret z wierszy i pamięci – Grupa Poetycka „Wołyń”, www.wroclaw2016.strefakultury.pl [dostęp 2023-07-30] (pol.).
  8. ↑ Izolda Kiec, Zuzanna Ginczanka w archiwach i bibliotekach, „Biblioteka” (24 (33)), 2020, s. 191–216, DOI: 10.14746/b.2020.24.7, ISSN 2391-5838 [dostęp 2023-11-09] (pol.).
  9. ↑ Warszawskie podwórze ożyje w „Wesołej Syrenie”, „Biuletyn Radiofoniczny dla Użytku Prasy”, 8 (28), 4 lipca 1937, s. 12, Cytat: [...] Oto treść wesołej audycji pt. „Pod dachami Warszawy”, którą napisali: Zuzanna Ginczanka i Andrzej Nowicki, zapowiedzianej na 4 VII o godz. 21.00. W audycji wezmą udział: Tadeusz Olsza, Stefcia Górska, Mieczysław Borowy, Irena Kwiatkowska i inni..
  10. ↑ Sherlok Holmes jedzie do Ameryki!, „Antena”, 5 (13), 27 marca 1938, s. 13, Cytat: dn. 27 marca o godz. 21.15 posłuchamy sprawozdania z tej podróży w „WesołejSyrenie” pt. „Sensacja amerykańska”, której autorami są: Zuzanna Ginczanka i Andrzej Nowi[c]ki.
  11. ↑ Bajka o sześciu synach zegarmistrza. Wesoła audycja radiowa, „Chwila”, 18 maja 1939, Cytat: Dnia 18 maja o godz. 16.55 wszyscy radiosłuchacze [...] wyruszą wraz z wykonawcami audycji na poszukiwanie zgubionego czasu. [...] Autorami bajki są: Z. Ginczanka i A. Nowicki.
  12. ↑ Bohdan Urbankowski, Czerwona msza, czyli uśmiech Stalina, t. 1, Warszawa 1998, s. 123.
  13. ↑ Zuzanna Ginczanka. *** (Non omnis moriar...). „Muzykalia XIII/Judaica 4”, 2012-05. Stowarzyszenie De Musica. 
  14. ↑ Napis na tablicy pamiątkowej.
  15. ↑ Ryszard Kotarba, Zuzanna Ginczanka: śmierć poetki. Historia okupacyjna, wyborcza.pl, 2015 [dostęp 2023-11-09] (pol.).
  16. ↑ Ginczanka, Zuzanna (1917-1944): O centaurach, polona.pl [dostęp 2016-09-26].
  17. ↑ Zuzanna Ginczanka, list z tamtej strony światła. 2003-07-22. [dostęp 2015-11-18].
  18. ↑ „Zuzanna Ginczanka. Tylko szczęście jest prawdziwym życiem” – katalog wystawy. Muzeum Literatury. [dostęp 2016-07-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-08)].
  19. ↑ Zuzanna Ginczanka uhonorowana tablicą pamiątkową. [dostęp 2017-03-10].
  20. ↑ Zuzanna Ginczanka, Von Zentauren und weitere ausgewählte Gedichte.
  21. ↑ Agata Araszkiewicz: Wypowiadam wam moje życie. Melancholia Zuzanny Ginczanki. Warszawa: Fundacja Ośka, 2001. ISBN 83-909820-8-0.
  22. ↑ Izolda Kiec, Ginczanka. Nie upilnuje mnie nikt, Warszawa: Wydawnictwo Marginesy, 2020, s. 400, ISBN 978-83-66500-07-5.
  23. ↑ Izolda Kiec: Zuzanna Ginczanka. Życie i twórczość. Poznań: Obserwator, 1994. ISBN 83-901720-0-3.
  24. ↑ Zapowiadamy spiskowy „Ha!art” nr 54! – Korporacja Ha!art, www.ha.art.pl [dostęp 2019-06-04] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-04].
  25. ↑ Nowe Książki, instytutksiazki.pl [dostęp 2019-06-04] (pol.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Izolda Kiec: Zuzanna Ginczanka. Życie i twórczość. Poznań: Obserwator, 1994, s. 450. ISBN 83-901720-0-3.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zuzanna_Ginczanka&oldid=71761806”