Zębacz
| Didunculus strigirostris[1] | |||
| (Jardine, 1845) | |||
 Czarno-białe zdjęcie żywego osobnika, 1901 | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
zębacz | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
Zębacz[4] (Didunculus strigirostris) – gatunek ptaka z rodziny gołębiowatych (Columbidae). Jest średniej wielkości gołębiem, zamieszkującym lasy tropikalne archipelagu Samoa (Oceania). Żywi się owocami i nasionami. Na skutek wylesień i cyklonów stał się gatunkiem krytycznie zagrożonym.
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Gatunek opisał po raz pierwszy William Jardine w 1845, nadał mu nazwę Gnathodon strigirostris, jednak nazwa rodzaju była już w użyciu dla mięczaków. Obecnie IOC umieszcza ptaka w monotypowym rodzaju Didunculus[5] (nie uwzględnia kopalnego przedstawiciela rodzaju). Pokrewieństwo niejasne; prawdopodobnie najbliżej spokrewniony rodzaj to Gallicolumba[6]. Na wyspie 'Eua (Tonga) odnaleziono szczątki kopalne Didunculus placopedetes, drugiego przedstawiciela rodzaju, większego od zębacza[7].
Występowanie[edytuj | edytuj kod]
Gołąb ten jest gatunkiem endemicznym Samoa – występuje jedynie na wyspach Upolu i Savaiʻi archipelagu Samoa[6]. Zębacz stanowi narodowy symbol państwa i jest lokalnie zwany jako Manumea.
Biotop[edytuj | edytuj kod]
Zębacz zamieszkuje lasy tropikalne na stokach gór (na niskich wysokościach wyginął[8]), aż do wysokości 1600 m; nie jest spotykany w lasach mglistych. Nie adaptuje się do obszarów obsadzonych obcymi dla wysp roślinami[6].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Zębacz jest ptakiem średnich rozmiarów, o przysadzistej posturze i długości ciała 31–38 cm, a masie około 400 g[6]. W jego upierzeniu dominują ciemne barwy. Pióra pokrywające głowę, szyję i pierś są szaroczarne z metalicznym zielonym połyskiem, spód ciała jest nieco jaśniejszy, natomiast grzbiet i skrzydła są koloru kasztanowego, tylko lotki pozostają czarne. Jego nogi są stosunkowo długie, silne i masywne, a pokrywająca je skóra czerwona. Zębacz ma bardzo charakterystyczny dziób, któremu to właśnie zawdzięcza swoją nazwę. Dziób jest masywny i haczykowaty, koloru pomarańczowego, a żuchwa zaopatrzona w dwa „zęby” zachodzące na górną część dzioba. Obie płci są podobne. Młodociane osobniki mają ciemny dziób[6].
Pożywienie[edytuj | edytuj kod]
Żeruje na ziemi i wśród gałęzi drzew, odżywiając się głównie nasionami drzewa Dysoxylum, to właśnie do rozłupywania ich twardych i włóknistych otoczek wykorzystuje swój niezwykły dziób. Dietę urozmaicają owoce, np. sumaków (Rhus) i muszkatołowca korzennego (Myristica fragrans). Zębacz używa nogi do przytrzymywania pożywienia, podczas rozdrabniania go na kawałki – zachowanie to zaobserwowano w niewoli[6].
Rozród[edytuj | edytuj kod]
Biologia rozrodu dotychczas nie została zbadana. Pojawiały się doniesienia o gniazdach dobrze ukrytych w roślinności, zbudowanych 5–12 m nad ziemią, oraz o zniesieniach liczących dwa jaja[6].
Status zagrożenia[edytuj | edytuj kod]
Obecnie (2016) przez IUCN gatunek klasyfikowany jest jako krytycznie zagrożony (CR, Critically Endangered). Do roku 2013 uznawany był za zagrożony, zaś do 1996 za narażony. Według szacunków BirdLife International w ciągu ostatnich lat populacja zębacza przeżyła niezwykle gwałtowny spadek liczebności.
W połowie lat 80. XX w. liczebność szacowano na 4800–7200 osobników. W latach 90. populacja znacznie zmalała przez cyklony występujące na Samoa. W latach 1999 i 2000 zrealizowano wyprawy badawcze, w trakcie których ustalono, że zasięg występowania ptaków stał się poszatkowany mimo dostępności właściwych środowisk, a pozostałe przy życiu osobniki mogą nie zapewnić przetrwania gatunku. W trakcie jedenastomiesięcznej wyprawy w latach 2005–2006 wykazano gatunek jedynie z dziesięciu siedlisk. Co prawda na Upolu w 2009 stwierdzono małą populację, jednak w 2011 na wyspie lokalni myśliwi nie obserwowali w ogóle tego ptaka. Pojedynczy osobnik na Nuʻutele (okolice wschodniego wybrzeża Upolu), widziany tam w maju 2010, mógł przybyć z Upolu. Badania zlecone przez Ministry of Natural Resources and the Environment przeprowadzane na Savaiʻi wykazały w 2013 obecność jednego osobnika – będącego ptakiem młodocianym. Został sfotografowany. Stanowi to pierwszą udokumentowaną obserwację na wyspie od ponad dekady. W 2012 rzekomo obserwowano ptaka, jednak nie zostało to potwierdzone. Obecna populacja (2014) szacowana jest na mniej niż 250 osobników[8].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Didunculus strigirostris, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Didunculus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2014-08-17] (ang.).
- ↑ BirdLife International, Didunculus strigirostris, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2015-4 [dostęp 2016-05-09] (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Raphinae Wetmore, 1930 (1835) - trerony (wersja: 2019-07-21). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-08-10].
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Pigeons. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-08-10]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g Baptista, L.F., Trail, P.W., Horblit, H.M., Kirwan, G.M. & Sharpe, C.J.: Tooth-billed Pigeon (Didunculus strigirostris). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.) (2014). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions, 2014. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-08-17)].
- ↑ D. W. Steadman. An extinct species of tooth-billed pigeon (Didunculus) from the Kingdom of Tonga, and the concept of endemism in insular landbirds. „Journal of Zoology”. 268 (3), s. 233–241, 2006. DOI: 10.1111/j.1469-7998.2005.00010.x.
- ↑ a b Tooth-billed Pigeon Didunculus strigirostris. BirdLife International. [dostęp 2014-08-17].