Księżycówka
| Leuresthes tenuis[1] | |||
| (Ayres, 1860) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
księżycówka | ||
| Synonimy | |||
| |||
Księżycówka[2], lunarka[3], ateryna amerykańska[4] (Leuresthes tenuis) – gatunek małej morskiej ryby aterynokształtnej z rodziny Atherinopsidae, znanej głównie z powodu pory odbywania tarła oraz nietypowego dla ryb miejsca składania ikry. Księżycówka odbywa tarło nocą, kilka dni po nowiu lub pełni Księżyca. Zagrzebuje ikrę poza wodą – w piasku na kalifornijskich plażach. Lokalnie jest spożywana jako ryba konsumpcyjna. Wcześniej zaliczana była do rodziny aterynowatych. Jest gatunkiem typowym rodzaju Leuresthes.
Występowanie[edytuj | edytuj kod]
Ta mała ryba występuje w płytkich, przybrzeżnych wodach wschodniego Pacyfiku, wzdłuż piaszczystych wybrzeży Kalifornii i Kalifornii Dolnej. Nie podejmuje wędrówek.
Wygląd[edytuj | edytuj kod]
Ciało wydłużone, o długości do 19 cm, ubarwienie błękitnozielone ze srebrzystymi bokami i brzuchem. Na obydwu bokach ciała biegnie błyszcząca, srebrna smuga. Księżycówki nie mają płetwy tłuszczowej, zębów i linii bocznej[2].
Tarło[edytuj | edytuj kod]
Dojrzałość płciową uzyskują po roku[2]. Dojrzałe osobniki przystępują do tarła w okresie od stycznia do września i wielokrotnie je wówczas powtarzają. Najliczniejsze tarła odbywają się w południowej Kalifornii od kwietnia do czerwca. Tarło księżycówki odbywa się zawsze w nocy, przy najwyżej sięgającym przypływie, w czasie gdy przypływ zaczyna słabnąć[5]. Ma to miejsce kilka dni po nowiu lub pełni Księżyca – stąd polska nazwa zwyczajowa ryby. Trwa od jednej do trzech godzin. W czasie przypływu niesiona wodą samica wwierca się ogonem, aż po płetwy piersiowe w piaszczyste podłoże plaży, na krańcu zasięgu fali morskiej[2][6]. Tworzy tam kilkucentymetrowej głębokości gniazdo, gdzie – w obecności jednego lub kilku samców – składa jaja. Napływający z wodą piasek przykrywa zapłodnioną ikrę dając jej osłonę przed drapieżnikami oraz odpowiednią temperaturę. Duże samice składają do 3000 ziaren ikry w ciągu dwóch tygodni[5]. Samice i samce kierują się w stronę wody, a kolejna fala zabiera je do morza.
Rozwój[edytuj | edytuj kod]
Przykryte piaskiem jaja pozostają na plaży całkowicie poza zasięgiem wody. Wilgotność piasku na głębokości kilku centymetrów zabezpiecza je przed nadmiernym wysuszeniem. Dopływ tlenu i wyższa temperatura oraz osłona przed drapieżnikami tworzą dla nich bardziej korzystne warunki niż panujące w wodzie. Po dziesięciu dniach wykluwające się larwy są spłukiwane do morza przez fale kolejnego wysokiego przypływu[2][6]. Punktualność złożenia zapłodnionej ikry ma duże znaczenie dla przeżywalności larw. Mechanizm "wewnętrznego zegara" precyzyjnie wskazującego rybom właściwą porę tarła nie jest znany, ale przypuszcza się, że może to mieć związek z wykrywaniem zmian ciśnienia wody w apogeum przypływu[5].
Księżycówki żyją przeciętnie 3–4 lata, maksymalnie do 8 lat[7]. Podobną biologię rozrodu stwierdzono u występującego w Zatoce Kalifornijskiej spokrewnionego gatunku Leuresthes sardina, z tą różnicą, że jego tarło odbywa się w ciągu dnia[6].
Zagrożenia i ochrona[edytuj | edytuj kod]
Ponieważ terminy tarła księżycówek można przewidzieć (rytm przypływów jest zależny od faz księżyca), a księżycówki przystępują do niego tysiącami osobników, gęsto przykrywając przybrzeżne plaże, wydając przy tym słabe, piszczące dźwięki[5] – zjawisko przyciąga tłumy gapiów i zbieraczy. Ryby są masowo zbierane w świetle latarek – dla celów hobbystycznych oraz konsumpcyjnych[2][5]. Po oczyszczeniu z łusek są doprawiane i smażone. W celu ochrony gatunku władze Kalifornii wprowadziły zakaz używania jakichkolwiek narzędzi służących do zbierania księżycówki[6][5], a w kwietniu i maju obowiązuje okres ochronny[5].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Leuresthes tenuis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e f Ryby. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1976, seria: Mały słownik zoologiczny.
- ↑ Stanisław Rutkowicz: Encyklopedia ryb morskich. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1982. ISBN 83-215-2103-7.
- ↑ Jerzy Gronau: Słownik nazw ryb. Kraków: Księgarnia Akademicka, 1994. ISBN 83-901154-9-2.
- ↑ a b c d e f g The Amazing Grunion. California Department of Fish & Game. [dostęp 2009-12-08]. (ang.).
- ↑ a b c d Załachowski, 1997
- ↑ FishBase, online
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Leuresthes tenuis. (ang.) w: Froese, R. & D. Pauly. FishBase. World Wide Web electronic publication. fishbase.org [dostęp 8 grudnia 2009]
- Mały słownik zoologiczny: ryby. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1976.
- Włodzimierz Załachowski: Ryby. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997. ISBN 83-01-12286-2.
- Karen Martin: Introduction to Grunion Biology. Grunion.Org. [dostęp 2012-11-18]. (ang.).
- The Amazing Grunion. California Department of Fish & Game. [dostęp 2009-12-08]. (ang.).