Gdańsk

Gdańsk
miasto na prawach powiatu
Ilustracja
Widok na Główne Miasto Kamienice przy Długim Targu, Most im. Jana Pawła II
Herb Flaga
Herb Flaga
Dewiza: łac. Nec temere, nec timide
(Ani zuchwale, ani bojaźliwie)
Państwo

 Polska

Województwo

 pomorskie

Aglomeracja

trójmiejska

Data założenia

VII wiek[a]
930[b]

Prawa miejskie

1457 (Gdańsk)[c]
1380 (Młode Miasto)
1374/77 (Stare Miasto)[1]
1343 (Główne Miasto)
1312 (Osiek)[d]
XIII wiek (pierwsze miasto gdańskie, o bliżej nieznanej lokalizacji)[2][3]

Prezydent

Aleksandra Dulkiewicz

Powierzchnia

683[4][5] km²

Wysokość

do 180,1 m n.p.m.

Populacja (30.06.2023)
• liczba ludności
• gęstość


486 492[6]
712,29 os./km²

Strefa numeracyjna

58

Kod pocztowy

80-008 do 80-958

Tablice rejestracyjne

GD, XD

Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry znajduje się punkt z opisem „Gdańsk”
Położenie na mapie województwa pomorskiego
Mapa konturowa województwa pomorskiego, blisko centrum na prawo u góry znajduje się punkt z opisem „Gdańsk”
Ziemia54°20′51″N 18°38′43″E/54,347500 18,645278
TERC (TERYT)

2261011

SIMC

0933016

Hasło promocyjne: Morze możliwości
Urząd miejski
ul. Nowe Ogrody 8/12
80-803 Gdańsk
Strona internetowa
BIP
Gdańsk, Pomorze Wschodnie i inne krainy historyczne Polski na tle współczesnych granic administracyjnych

Gdańsk (kaszub. Gduńsk[7]; niem. Danzig; łac. Gedanum, Dantiscum[8]; niderl. Danswijk[9]) – miasto na prawach powiatu w północnej Polsce w województwie pomorskim, położone nad Morzem Bałtyckim u ujścia Motławy do Wisły nad Zatoką Gdańską, największe pod względem powierzchni miasto w kraju. Centrum kulturalne, naukowe i gospodarcze oraz węzeł komunikacyjny północnej Polski, stolica województwa pomorskiego. Ośrodek gospodarki morskiej z drugim co do wielkości portem handlowym Morza Bałtyckiego[10].

Gdańsk z 486 345 mieszkańcami[11] zajmuje szóste miejsce w Polsce pod względem liczby ludności, a pierwsze miejsce pod względem powierzchni – 683 km²[12]. Ośrodek aglomeracji trójmiejskiej, nazywaną też gdańską, wraz z Gdynią i Sopotem tworzą Trójmiasto.

Jest to miasto o ponadtysiącletniej historii, którego tożsamość na przestrzeni wieków kształtowała się pod wpływem różnych kultur. Gdańsk był również największym miastem Rzeczypospolitej Obojga Narodów, miastem królewskim i hanzeatyckim[13], posiadał prawo do czynnego uczestnictwa w akcie wyboru króla[14], w XVI w. był najbogatszym w Rzeczypospolitej[15]. Obywatelstwo Gdańska dawało przywilej do posiadania ziemi[16]. Należał do niezależnego terytorium miasta Gdańska, położony był w drugiej połowie XVI wieku w województwie pomorskim[17]. Miasto było też ważnym ośrodkiem kulturalnym. W latach 1920–1939 istniało autonomiczne miasto-państwo Wolne Miasto Gdańsk, pod ochroną Ligi Narodów. Gdańsk uznawany jest za symboliczne miejsce wybuchu II wojny światowej oraz początku upadku komunizmu w Europie Środkowej. W mieście działa wiele instytucji i placówek kulturalnych.

W Gdańsku odbywają się największe na świecie międzynarodowe targi bursztynu i wyrobów bursztynowych Amberif[18][19].

Geografia[edit | edit source]

Warunki naturalne[edit | edit source]

Miasto jest położone nad Zatoką Gdańską, u ujścia Motławy do Wisły. Gdańsk leży na Żuławach Wiślanych, nadbrzeżna jego cześć na Mierzei Wiślanej, a zachodnie jego krańce na Pobrzeżu Kaszubskim i Pojezierzu Kaszubskim. Położenie Gdańska w obrębie czterech odmiennych jednostek fizycznogeograficznych powoduje duże zróżnicowanie przestrzenne warunków środowiska przyrodniczego na jego terenie[20]. Na ukształtowanie terenu, układ hydrograficzny i parametry klimatyczne wpływa ponadto położenie miasta w strefie nadmorskiej, charakteryzującej się specyficznym oddziaływaniem morza na środowisko przyrodnicze lądu.

Rozciągłość południkowa miasta wynosi 19,1 kilometra, a równoleżnikowa 33,9 kilometra[21].

Klimat[edit | edit source]

Klimat w rejonie Gdańska uzależniony jest od morza, które działa jak pompa cieplna – latem odbiera ciepło, a zimą je oddaje. Skutkiem tego wiosna zaczyna się stosunkowo późno (w maju), temperatury powietrza latem są niższe od średniej krajowej (odczuwaną temperaturę dodatkowo obniża bryza morska) choć słońce mocno nagrzewa wodę w Zatoce Gdańskiej (do 24 °C). Jesień ciepła i pełna słońca trwa do października, zimy natomiast są raczej łagodne (w niektóre zimowe miesiące nie ma ani dnia mrozu a znaczniejszy opad śniegu nie utrzymuje się zwykle na gruncie dużo dłużej niż przez dwa tygodnie w roku). Wiatry wieją z różnych stron zależnie od pory roku. W lecie najczęściej z zachodu i północnego zachodu, zimą od lądu. Charakterystyczne dla wybrzeża są też wiatry sztormowe, które zasadniczo wieją zimą i osiągają zawrotne prędkości.

Miesiąc I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
Średnia najwyższa temperatura dzienna (°C) +1,4 +2,1 +5,5 +10,1 +15,6 +19,0 +21,0 +21,4 +16,9 +12,0 +6,0 +2,9
Średnia najniższa temperatura dzienna (°C) -3,4 -3,0 -0,5 +2,7 +7,4 +11,0 +13,3 +13,1 +9,7 +5,8 +1,5 -1,6
Opady atmosferyczne (mm) 24,6 17,9 22,4 29,5 48,9 63,5 66,7 55,8 54,9 47,4 42,3 33,7
Liczba dni deszczowych 15 13 13 11 12 13 13 12 14 14 16 16
Źródło: Światowa Organizacja Meteorologiczna
Średnia dobowa temperatura morza (°C)[22]
Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Rok
3,3 2,8 2,4 4,8 10,1 15,1 18,5 19,2 17,4 13,3 9,7 6,1 10,2

Struktura użytkowania terenu[edit | edit source]

Struktura użytkowania gruntów (2008)[23][24]
Rodzaj Powierzchnia %
Użytki rolne 9498 ha 36,9%
Lasy i grunty leśne 4869 ha 21,5%
Pozostałe grunty i nieużytki 11 800 ha 41,6%
Razem (Σ) 26 168 ha 100%
Użytki rolne w mieście (2008)[25]
Rodzaj Powierzchnia %
Grunty orne 7175 ha 74,93%
Łąki 667 ha 6,97%
Pastwiska 947 ha 9,89%
Sady 111 ha 1,16%
Pozostałe 675 ha 7,05%
Użytki rolne (Σ) 10 345 ha 100%

Zieleń miejska[edit | edit source]

Park Oliwski
Kanał Raduni, w tle Muzeum Bursztynu oraz Kościół Św. Katarzyny

Do zasobów przyrodniczych miasta należy duża powierzchnia zieleni. Tereny lasów i zieleni[e] zajmują w Gdańsku łącznie 24% powierzchni całkowitej miasta[20]. Do terenów zieleni zalicza się tereny leśne (4589 ha), zieleń miejską (592 ha) i ogrody działkowe (957 ha)[26]. Z terenów zieleni urządzonej największe znaczenie mają duże obszary parkowe. Na obszarze miasta znajduje się 21 miejskich, ogólnie dostępnych parków, zajmujących łącznie powierzchnię ponad 180 ha. Największymi są Park im. Ronalda Reagana (62 ha), Park im. Jana Pawła II (25 ha), Park Oruński (19 ha), Park Steffensa (13,6 ha), Park Oliwski (11,3 ha), Park Ferberów (11 ha), Park nad Opływem Motławy (11 ha), Park Brzeźnieński (ok. 10 ha)[27] oraz m.in. Park Jelitkowski i tereny o charakterze parkowym wzdłuż al. Grunwaldzkiej we Wrzeszczu.

Obszary i obiekty przyrodnicze chronione[edit | edit source]

Lasy Oliwskie
Mierzeja Messyńska na Wyspie Sobieszewskiej

W Gdańsku znajdują się duże połacie lasu, rosnącego na obszarach o urozmaiconej rzeźbie terenu, obfitujących w liczne wzniesienia (wyniosłości morenowe) i doliny. Taka rzeźba terenu sprzyja występowaniu unikatowych dla tego regionu, podgórskich gatunków flory. W północno-zachodniej części miasta lasy te sąsiadują bezpośrednio z terenami mieszkalnymi i głównymi ośrodkami miejskimi. Obszary o dużym znaczeniu przyrodniczym i krajobrazowym znajdujące się na terenie Gdańska (w 2008 roku było to w sumie 6005 ha, czyli 22,9% powierzchni miasta[23]) objęte są ochroną prawną w czterech obszarach chronionego krajobrazu (z których największe znaczenie ma południowa część Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego i znajdujące się na jego terenie Lasy Oliwskie), pięciu rezerwatach przyrody (położonych w obrębie wyżej wymienionych obszarów chronionych), dwóch zespołach przyrodniczo–krajobrazowych oraz w obrębie trzynastu użytków ekologicznych[28].

W granicach administracyjnych miasta znajdują się 184 pomniki przyrody: 146 pojedynczych drzew, 27 grup drzew, 1 aleja parkowa, 9 głazów narzutowych i 1 pomnik powierzchniowy – co plasuje Gdańsk w czołówce polskich miast pod względem ich liczby. Wśród drzew uznanych za pomniki przyrody najwięcej jest buków i dębów. Pomniki te miejscami skupione są blisko siebie, między innymi w rejonie starego Wrzeszcza, w parku Steffensa i w rejonie starej Oliwy[29].

 Osobny artykuł: Pomniki przyrody w Gdańsku.
Nazwa obszaru chronionego Powierzchnia Przedmiot ochrony i lokalizacja
Trójmiejski Park Krajobrazowy 2450 ha ochrona specyficznego krajobrazu i szaty roślinnej w granicach miasta
Obszar Chronionego Krajobrazu Wyspy Sobieszewskiej 1228 ha ochrona ptaków wodnych na fragmencie Mierzei Wiślanej
Otomiński Obszar Chronionego Krajobrazu 1762 ha ochrona specyficznego krajobrazu i szaty roślinnej w okolicy lasów smęgorzyńskich
Obszar Chronionego Krajobrazu Żuław Gdańskich 1051 ha ochrona specyficznego krajobrazu kulturowego w delcie ujścia Wisły
Nazwa rezerwatu Powierzchnia Przedmiot ochrony
Rezerwat przyrody Źródliska w Dolinie Ewy 11,08 ha ochrona naturalnych zbiorowisk łęgowych i ziołoroślowo-szuwarowych
Rezerwat przyrody Wąwóz Huzarów 2,8 ha ochrona rzadkich i chronionych roślin
Rezerwat przyrody Dolina Strzyży 38,52 ha ochrona zbiorowisk łęgowych i grądowych oraz stanowisk roślin chronionych i rzadkich
Rezerwat przyrody Ptasi Raj 188,80 ha rezerwat faunistyczny (ochrona ostoi ptactwa wodnego i błotnego)
Rezerwat przyrody Mewia Łacha 35,40 ha ochrona kolonii lęgowych rybitw oraz miejsc bytowania ptaków siewkowatych, blaszkodziobych (w okresach ich wędrówek)

Ochrona środowiska[edit | edit source]

Położenie miasta w bliskim sąsiedztwie morza i znacznych połaci lasu sprzyja czystości środowiska. W przeglądach większych aglomeracji Gdańsk plasuje się w Polsce jako najczystsze miasto zarówno pod względem czystości powietrza[30][31], jak i czystości wody dostarczanej przez sieć wodno-kanalizacyjną[32][33].

Historia[edit | edit source]

 Osobny artykuł: Historia Gdańska.

Nazwa[edit | edit source]

Fragment strony 69v rękopisu „Vita sancti Adalberti”, zawierający wzmiankę odnoszącą się do Gdańska
Gotycka Brama Mariacka
Pieczęć miasta Gdańska z XV wieku
Gdańsk, 1575
Gdańsk w XVII wieku otoczony pierścieniem nowożytnych fortyfikacji miejskich
Izaak van den Blocke, Alegoria handlu gdańskiego, 1608
Wojciech Gerson, Gdańsk w XVII wieku, 1865
Siedziba Senatu Wolnego Miasta Gdańska przed 1939 rokiem. Obecnie na jego miejscu znajduje się gdański Urząd Miejski
Obrońcy Poczty Polskiej w Gdańsku
Zrujnowane Główne Miasto (1957)
Strajk sierpniowy w Stoczni Gdańskiej im. Lenina (1980)
Stocznia Gdańska
Pomnik Poległych Stoczniowców 1970 (2013)
 Osobne artykuły: -sk-ski (formant).

Pierwsza wzmianka o Gdańsku pochodzi ze spisanego po łacinie w 999 roku Żywotu świętego Wojciecha. Opisuje on wizytę biskupa Wojciecha na tym terenie wiosną 997 i tę datę często przyjmuje się umownie jako początek dziejów miasta, chociaż już w VII wieku była tu osada rybacka[f]. W dokumencie tym Jan Kanapariusz nazwę Gdańska zapisał w zlatynizowanej formie urbe Gyddanyzc[34][35][36][37][g]. Miejscowość pod zlatynizowaną nazwą Gdanczk wymieniona jest w łacińskim dokumencie wydanym w Lubiniu w 1281 roku sygnowanym przez księcia pomorskiego Mściwoja II[40].

W historycznych dokumentach nazwę miasta wzmiankowano w różnych językach oraz formach: Kdansk (1148), Gdansk (1173-86), Gdanzc (1178), Gdantz (1198), Danzk, Danzc (1209), Gdanizc (1220), Dancek, Danczk (1224), Gdancz (1235), Gdanzc (1238), in Danzeke (1248), Gdanzke (1267), Gdansk (1268), Danczk (1279), de Dancezc (1281), Gdanchek, Gdanchez (1283), Dantzig (1292), Gdantzik (1295), Gedani (1303), in civitate Gdansco (1310), Danzich (1310), Gdantczk (1325), Danzk (1342), Danczc, Gdanczk, Gdanczc (1342), Dantzigke, Dantzke (1357), Gdanczk (1434), Gdansk (1435), Gdansko (1457), Dantzigk (1471), Gdanysk (1483), in Gdanum (1510-29), Gdańsk, do Gdańska (1565), Gedanum civitas (1570), do Gdańska, pode Gdańskiem (1615), in civitate Gedanensi (1624), do Gdańska (1664), Danzig (1796-1802), Gdańsk, Danzig (1881)[34].

Nazwa doczekała się kilku teorii na temat jej pochodzenia. Według najszerzej przyjętej (Brückner, Rospond, Rudnicki) pochodzi od rozlewiska w ujściu Wisły i ma słowiańskie pochodzenie. Utworzono ją poprzez dodanie sufiksu -ьsk- do prasłowiańskiego rdzenia *-gъd oznaczającego mokry, wilgotny. Według innej teorii nazwa ma się wywodzić od niezachowanej nazwy pobliskiej rzeki (prawdopodobnie Motławy), która dziś brzmiałaby Gdania. (Nazwa Motława pochodzi z języka pruskiego, przeniesionego w okolice Pruszcza Gdańskiego zza Wisły w drugiej połowie XIII w.). Formant -sk w jęz. polskim (także innych słowiańskich) był produktywny w nazwach topograficznych i dzierżawczych i stanowi cechę charakterystyczną polskich nazw miejscowych i przestrzennych[41]. Oboczności tego formantu (-sk[o], -ck[o]) charakterystyczne są dla bardzo dawnych nazw miejscowych nadawanych miejscowościom na terenie Polski, jak np. Bużesk, Łańsk, Płońsk, Płock, Wąchock, Rajsko, Bielsko, Kłodzko, Radomsko, Sławsko, Słupsk itp.[41] Gdania mogła być również dzisiejszym Potokiem Siedleckim[42].

Taki sposób tworzenia nazw grodów od rzek był w słowiańszczyźnie powszechny (por. Puck od Putnica, Mieńsk od Mienia, Pińsk od Pina i wiele innych). Jeśli zaś chodzi o nazwę Gdania, rdzeń gъd- oznaczał teren wilgotny, podmokły (por. Gdynia, Gacka ← gъdьska, Gdinj itp.), zaś szereg sufiksów -Vnьja jest dla nazw rzek i strumieni na Pomorzu typowy (por. Gdynia, Radunia, Orania)[43].

Slawiści Aleksander Brückner, Friedrich Lorentz, Witold Taszycki podają również równoległą teorię pochodzenia nazwy Gdańsk od bałtyckiej nazwy *gud oznaczającej las i spokrewnioną z pruskim guddelas. Stąd przez dodanie sufiksu -isk do rdzenia *gudan oznaczającej leśnych ludzi znaczenie nazwy brzmiałoby osada leśna, osada leśnych ludzi[35][34].

Przynależność państwowa[edit | edit source]

Przez ponad tysiąc lat swojej historii miasto Gdańsk było częścią:

Średniowiecze[edit | edit source]

Nie wiadomo gdzie istniała pierwsza umocniona osada zbudowana przez Piastów, ponieważ gród w widłach Motławy i Wisły zbudowano dopiero w latach 50.-60. XI wieku[44]. Zajmował on przestrzeń około 2,27 ha z szacowaną przez archeologów liczbą ok. 250 domów z 1000 mieszkańców[35]. W 997 roku w mieście przebywał w drodze do Prus Święty Wojciech. W latach 60. XI wieku powstał u ujścia Motławy do Wisły gród obronny[45]. Po zwycięskiej wojnie z Pomorzanami Bolesław III Krzywousty odzyskał dla Polski całe Pomorze Zachodnie i zdobył Pomorze Przednie. W latach 1217 i 1227 miały miejsce wyprawy pomorskie Leszka Białego i ustanowiono zwierzchność Polski nad Pomorzem Gdańskim. Po objęciu rządów na Pomorzu Gdańskim przez Świętopełka II, nastąpił okres uniezależnienia się regionu. W 1263 miasto otrzymało prawa miejskie wzorowane na prawie lubeckim. W roku 1271 Brandenburczycy zajęli miasto. Mściwoj II dzięki pomocy Bolesława Pobożnego odzyskał miasto szturmem w 1272 roku. 15 lutego 1282 w wyniku układu w Kępnie władca Wielkopolski, Przemysł II, uzyskał zwierzchnictwo nad Pomorzem Gdańskim.

W sierpniu 1308 Brandenburczycy opanowali miasto bez grodu, obronionego przez sędziego Boguszę. Krzyżacy wezwani przez Łokietka do pomocy przy usunięciu Brandenburczyków zajęli już w październiku część grodu i po nadejściu posiłków zaatakowali miasto. 13 listopada 1308, po wycofaniu się Brandenburczyków, Krzyżacy dokonali rzezi mieszkańców. W roku 1343, w wyniku pokoju kaliskiego, Polska traci Pomorze. Król Kazimierz III Wielki zrzekł się Pomorza, chociaż nie wysłał dokumentów pokojowych zawartych między nim i Zakonem Krzyżackim, do zatwierdzenia papieżowi. W tym samym roku prawa miejskie otrzymało Główne Miasto. 31 lipca 1346 wielki mistrz krzyżacki Heinrich IV Dusemer von Arfberg wydał dokument, który zlikwidował resztki działania prawa miejskiego według wzoru lubeckiego i zastąpił je prawem chełmińskim. W 1361 Gdańsk dołączył do Związku Miast Hanzeatyckich. W 1361, 1378, 1411 i 1416 wybuchały powstania antykrzyżackie, krwawo tłumione.

W 1410, po klęsce zakonu krzyżackiego w bitwie pod Grunwaldem, biedota miejska wszczęła rozruchy, w których wymordowano gości zakonu i zaciężnych, których rannych przywieziono po bitwie[46]. Gdańska rada postanowiła uznać władzę Władysława Jagiełły, za co miasto uzyskało liczne przywileje. Rok później Jagiełło w wyniku traktatu w Toruniu uwolnił Gdańsk od złożonej mu przysięgi. Gdańsk dotknęły represje ze strony Krzyżaków.

14 marca 1440 Gdańsk przystąpił do Związku Pruskiego. 11 lutego 1454, po 146 latach, zakończył się okres panowania Krzyżaków w Gdańsku. 6 marca tego roku król Kazimierz IV Jagiellończyk na wniosek poselstwa Związku Pruskiego, wcielił Gdańsk do Polski, udzielając mu jednocześnie przywileju bicia własnej monety. Gdańsk został zwolniony z prawa nabrzeżnego, a także dopuszczono przedstawicieli ziem pruskich do elekcji króla Polski. Gdańsk przystąpił do wojny trzynastoletniej w 1455; gdańszczanie złożyli hołd Kazimierzowi Jagiellończykowi, a 25 maja 1457 miasto otrzymało Wielki Przywilej, zapewniający swobodny przewóz towarów Wisłą z Polski, Litwy i Rusi bez konieczności kontroli oraz inne przywileje, które miały wynagrodzić miastu wkład w wojnę.

Zawarcie w 1466 pokoju toruńskiego zagwarantowało Pomorzu Gdańskiemu oraz Warmii pozostanie przy Polsce. Utworzone zostało województwo pomorskie.

Dzieje nowożytne (XVI–XIX wiek)[edit | edit source]

W czasie wojny polsko-krzyżackiej (1519–1521), w dniach 8–10 listopada 1520 posiłkujący Krzyżaków niemieccy landsknechci ostrzelali Gdańsk z Biskupiej Górki. W 1525 miał miejsce tumult gdański – wystąpienie luterańskiego pospólstwa i plebsu przeciwko burmistrzowi Eberhardowi Ferberowi, które obaliło stary magistrat. 17 kwietnia 1526 król Zygmunt wraz z księciem pomorskim Jerzym I wkroczyli do Gdańska na czele ośmiotysięcznego wojska. Z królewskiego rozkazu buntownicy zostali ścięci i rozszerzono uprawnienia burgrabiego. 5 stycznia 1556 roku kasztelanem Gdańska został Jan Kostka[47], który był nim do kwietnia 1574. Król Zygmunt August specjalnym dekretem tolerancyjnym dla Gdańska z 1557 uspokoił nastroje społeczne i położył kres walkom religijnym w mieście. W roku 1568 Zygmunt August postawił Jana Kostkę na czele świeżo powołanej Komisji Morskiej. Dnia 20 czerwca 1570 sejm zatwierdził tzw. Konstytucje Gdańskie[48], które precyzowały zwierzchnie prawa króla polskiego i Rzeczypospolitej w Gdańsku oraz na morzu. 16 grudnia 1577 Stefan Batory po zakończeniu Wojny Rzeczypospolitej z Gdańskiem zakończonej porozumieniem obu stron na skutek dotkliwych strat wojsk gdańskich i niemożnością zdobycia miasta przez armie królewskie potwierdził przywileje miasta i rozszerzył tolerancję religijną na inne wyznania. Gdańsk stał się schronieniem dla obcokrajowców prześladowanych w swoich krajach za przekonania religijne, wśród których były osoby wybitne i uzdolnione[potrzebny przypis].

28 listopada 1627 na redzie gdańskiej rozegrała się morska bitwa pod Oliwą. 3 maja 1660 zawarcie pokoju oliwskiego zakończyło okres potopu szwedzkiego.

Gdańsk był głównym punktem oporu zwolenników Stanisława Leszczyńskiego w czasie wojny o sukcesję polską. Od lutego do września 1734, był oblegany przez Rosjan i częściowo zniszczony przez ostrzał artyleryjski. Królestwo Prus zajęło w 1772 niektóre majątki Gdańska oraz Nowy Port. 23 stycznia 1793 Prusy dokonały zaboru Gdańska.

26 maja 1807 wojska napoleońskie zdobyły miasto. 9 lipca 1807 na mocy postanowień traktatu w Tylży, utworzono pierwsze Wolne Miasto Gdańsk. Od lutego 1814 Gdańsk ponownie znalazł się pod panowaniem Prus, co zostało potwierdzone na kongresie wiedeńskim w 1815. W tym samym roku miasto weszło w skład prowincji Prusy Zachodnie, w rejencji gdańskiej jako powiat miejski (Stadtkreis). W 1829 r. miała miejsce największa w historii tego miasta powódź, która zatopiła 3/4 ówczesnej powierzchni Gdańska[49]. Do połowy XIX wieku nastąpił ogólny upadek miasta. Po 1850, gdy utworzono połączenia kolejowe z Bydgoszczą, Szczecinem i Berlinem, a następnie z Warszawą – stopniowo sytuacja miasta się poprawiała.

Historia najnowsza (XX–XXI wiek)[edit | edit source]

Cmentarz w Bielefeld. Herby ziem utraconych przez Niemcy po II wojnie światowej. Na rzecz Polski i ZSRR: Prusy Wschodnie, na rzecz Polski: Gdańsk, Prusy Zachodnie, Pomorze, Brandenburgia Wschodnia, Dolny Śląsk, Górny Śląsk i na rzecz Czechosłowacji: Kraj Sudetów

W 1920 na mocy traktatu wersalskiego Gdańsk ponownie stał się wolnym miastem. Polska odpowiadała za politykę zagraniczną i obronną miasta, koleje, pocztę, miała także składnicę wojskową na Westerplatte, prawo swobodnego używania portu gdańskiego, a samo miasto było w unii celnej z Polską. W 1923 roku w Gdańsku mieszkało 7896 osób polskojęzycznych, co stanowiło 2,35% ogółu[50], choć według późniejszych szacunków ludność polska mogła stanowić nawet 15% mieszkańców miasta[51], a w 1939 – ok. 10%[52]. W 1925 na terenie Wolnego Miasta została utworzona archidiecezja gdańska. W 1933, po dojściu nazistów do władzy i utworzeniu III Rzeszy, rozpoczęły się prowokacje antypolskie oraz prześladowania polskich działaczy i organizacji przez miejscowych Niemców.

1 września 1939 salwa z okrętu „Schleswig-Holstein” na Westerplatte była drugim tuż po bombardowaniu Wielunia atakiem na Polskę rozpoczynającym II wojnę światową. Na początku II wojny światowej Gdańsk stanowił silny ośrodek polskiej konspiracji, ale wielu konspiratorów zginęło na skutek denuncjacji gdańskich Niemców[53].

Pod koniec marca 1945 wojska radzieckie i polskie wchodzące w skład II Frontu Białoruskiego przystąpiły do szturmu na miasto. 30 marca 1945 miasto zostało zdobyte i w znacznej części zniszczone. Zniszczeniu uległo m.in. 90% zabytkowego śródmieścia, przy czym szacuje się, że ok. połowy zniszczeń powstało w rezultacie nalotów lotniczych w trakcie wojny bądź ostrzału artyleryjskiego podczas walk, zaś drugą połowę stanowiło burzenie miasta przez wojska sowieckie[52][54][55][56].

W rezultacie konferencji poczdamskiej Gdańsk wrócił do Polski.

W celu stworzenia administracji polskiej została utworzona specjalna komisja rządowa. Ścierały się w niej dwa stanowiska. W dyskusji nad projektem dekretu o utworzeniu województwa gdańskiego 30 marca 1945 roku Władysław Gomułka był zwolennikiem ostrożnych kroków. Stanowisko zdecydowane prezentował Jakub Berman stwierdzając m.in. „Dotychczas cała koncepcja miasta Gdańska oparta była na chęci bronienia interesów mniejszości niemieckiej. My chcemy podkreślić, że Gdańsk był i będzie miastem polskim. Nie jest przypadkowe, że właśnie teraz, kiedy zwróciliśmy się o radę w tej materii, to ze strony Rządu Sowieckiego nie było żadnych zastrzeżeń, ażebyśmy dokonali jak najszybciej uroczystej inkorporacji Gdańska do Polski.”[57].

Od 30 marca 1945 Gdańsk był stolicą województwa gdańskiego[58], które utworzono z północnej części województwa pomorskiego i byłego Wolnego Miasta Gdańska. 9 lipca 1945 po raz pierwszy zebrała się Miejska Rada Narodowa[52].

Spośród pozostałych w mieście mieszkańców Wolnego Miasta, ludność niemiecka (ok. 120–130 tys. osób w połowie 1945) w zdecydowanej większości została przesiedlona[59] do Niemiec, zaś ludność polska, zmuszona po zajęciu Wolnego Miasta przez III Rzeszę do podpisania Volkslisty, zobowiązana była poddać się procedurze weryfikacji organizowanej przez nowe władze. Od połowy 1945 Gdańsk był celem licznych transportów przymusowych wysiedleńców z Kresów Wschodnich[52].

W listopadzie 1948 roku zwodowano rudowęglowiec „Sołdek”, pierwszy statek pełnomorski zbudowany w Polsce. Statkowi nadano imię jednego z pierwszych przodowników pracy w przemyśle stoczniowym[60].

W 1962 Rada Państwa odznaczyła miasto Gdańsk Orderem Odrodzenia Polski I klasy[61].

W 1970 utworzono Uniwersytet Gdański. Podczas wydarzeń Grudnia 1970 rozpoczął się strajk w Stoczni Gdańskiej. Doszło do walk ulicznych i starć z organami bezpieczeństwa, a w efekcie do podpalenia gmachu KW Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w czasie trwającego wiecu protestacyjnego.

31 sierpnia 1980 podpisano porozumienia sierpniowe kończące falę protestów robotniczych i strajków. Porozumienie gwarantowało między innymi powstanie pierwszych niezależnych związków zawodowych. Wydarzenia te przyjmuje się jako początek procesu obalenia systemu komunistycznego w Europie Wschodniej. W 1987 do Gdańska z wizytą przybył Jan Paweł II.

Europejskie Centrum Solidarności

W 1992 diecezja gdańska została podniesiona do rangi archidiecezji. 24 listopada 1994 podczas koncertu w hali Stoczni Gdańskiej wybuchł pożar, w którym śmierć poniosło 7 osób, a 300 zostało rannych. 17 kwietnia 1995 doszło do eksplozji gazu w wieżowcu mieszkalnym, w wyniku czego zginęły 22 osoby. W 1997 uroczyście obchodzono 1000-lecie Gdańska. W 2001 r. miała miejsce powódź w Gdańsku.

Flaga Gdańska na Ulicy Chlebnickiej

2 września 2002 w Dworze Artusa odbyło się uroczyste wręczenie władzom Gdańska honorowej flagi Rady Europy. Z rąk Benno Zierera, członka Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy flagę odebrali prezydent Gdańska Paweł Adamowicz oraz przewodniczący Rady Miasta Gdańska Bogdan Oleszek. Wieczorem honorową flagę Rady Europy wciągnięto na maszt na Nowym Ratuszu. Wyróżnienie stanowić miało wyraz uznania dla aktywności miasta w rozwijaniu kontaktów z zagranicznymi miastami partnerskimi oraz jest swoistą nagrodą za dokonania Gdańska w dziedzinie promocji idei jedności europejskiej[62].

W 2007 na podstawie umowy sprawie utworzenia i prowadzenia wspólnej instytucji kultury zawartej między Ministrem Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Województwem Pomorskim, Miastem Gdańsk, Niezależnym Samorządnym Związkiem Zawodowym „Solidarność” i Fundacją Centrum Solidarności powołano do życia Europejskie Centrum Solidarności[63]. W 2014 otwarto nowo wybudowaną siedzibę muzeum znajdująca się przy placu Solidarności i Bramie nr 2 i tuż nieopodal Sali BHP[63].

W 2008 założono Gdański Teatr Szekspirowski, budowę gmachu teatru ukończono w 2014 r. W tym samym roku utworzono Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, budowę gmachu muzeum ukończono w 2017 r.

W 2009 rozpoczęto budowę Muzeum – Ośrodek Kultury Morskiej, które zakończyło się otwarciem w 2012[64].

13 stycznia 2019 na Targu Węglowym, podczas obchodów miejskiego finału 27. edycji WOŚP, doszło do zamachu na prezydenta miasta Pawła Adamowicza. Następnego dnia na skutek obrażeń prezydent zmarł[65].

W 2019 Gdańsk otrzymał Nagrodę Księżnej Asturii w kategorii Zgoda. To wyróżnienie przyznawane za obronę praw człowieka, promocję i ochronę pokoju, wolności i solidarności[66][67].

Znani gdańszczanie[edit | edit source]

Paweł Adamowicz, prezydent Gdańska w latach 1998–2019
Arthur Schopenhauer, filozof niemiecki.

Do znanych gdańszczan należą między innymi[68]:

  • Paweł Adamowicz – prawnik, radca prawny, samorządowiec i polityk, w latach 1998–2019 prezydent Gdańska,
  • Lech Bądkowski – pisarz, dziennikarz, tłumacz, działacz polityczny, kulturalny i społeczny,
  • Abraham van den Blocke – architekt i rzeźbiarz,
  • Izaak van den Blocke – malarz,
  • Jan Bernard Bonifacio – humanista, bibliofil, podróżnik, fundator Biblioteki Rady Miejskiej w Gdańsku,
  • Daniel Chodowiecki – polsko-niemiecki malarz i rysownik,
  • Jan Dantyszek – podróżnik, dyplomata, biskup chełmiński rezydujący w Lubawie, warmiński, poeta polsko-łaciński okresu renesansu, sekretarz królewski,
  • Gabriel Fahrenheit – fizyk i inżynier pochodzenia niemieckiego,
  • Daniel Gralath – burmistrz, burgrabia, uczony,
  • Günter Grass – niemiecki pisarz, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury,
  • Jan Heweliusz – astronom, matematyk i konstruktor instrumentów naukowych,
  • Jakob Kabrun – kupiec, dyplomata Saksonii i Księstwa Warszawskiego,
  • Bronisław Komorowski – błogosławiony Kościoła katolickiego, polski duchowny katolicki, działacz i polityk,
  • Franciszek Kubacz – działacz gdańskiej Polonii, przewodniczący lokalnej Macierzy Szkolnej, poseł do Volkstagu,
  • Gotfryd Lengnich – historyk, prawnik i syndyk miejski,
  • Anton Möller – malarz, autor obrazów alegorycznych, kompozycji o tematyce biblijnej i portretów,
  • Krzysztof Celestyn Mrongovius – duchowny ewangelicki, kaznodzieja, filozof, językoznawca,
  • Jerzy Owsiak – polski dziennikarz, filantrop, działacz charytatywny i społeczny,
  • Arthur Schopenhauer – filozof niemiecki, przedstawiciel pesymizmu w filozofii,
  • Johanna Schopenhauer – niemiecka pisarka, matka Arthura Schopenhauera,
  • Johann Speymann – kupiec, rajca i burmistrz Gdańska,
  • Jan Strakowski – architekt, murarz-kamieniarz,
  • Jerzy Strakowski – architekt, syn Jana Strakowskiego,
  • Johann Uphagen – bibliofil, historyk, miłośnik nauk, ławnik i rajca gdański,
  • Lech Wałęsa – polityk i działacz związkowy, przywódca i bohater opozycji demokratycznej w PRL, współzałożyciel i pierwszy przewodniczący NSZZ „Solidarność”, laureat Pokojowej Nagrody Nobla, w latach 1990–1995 prezydent RP, z zawodu elektryk,
  • Brunon Zwarra – publicysta, autor książek o historii Gdańska, więzień niemieckich obozów koncentracyjnych

Architektura[edit | edit source]

 Osobny artykuł: Zabytki Gdańska.
winter beach scene
Panoramiczne zdjęcie Głównego Miasta w Gdańsku u nabrzeża Motławy

Gdańsk stanowi jeden z najcenniejszych zespołów zabytkowych w Polsce[69], pomimo że prawie całe historyczne śródmieście zostało odbudowane po II wojnie światowej[52], a znaczna część zabytków ruchomych uległa zniszczeniu bądź rozproszeniu[70].

Istotne zabytki Gdańska znajdują się na Głównym Mieście (Ratusz Głównego Miasta, Dwór Artusa, Dom Uphagenów, Zielona Brama, Brama Żuraw[71], Fontanna Neptuna[72]) i Starym Mieście (Wielki Młyn, Ratusz Starego Miasta, kościół św. Katarzyny, Dom Trzech Kaznodziei, Dom Opatów Pelplińskich)[73], główne znajdują się wzdłuż Drogi Królewskiej reprezentacyjnej ulicy Gdańska – Długiej i Długi Targ. Na Głównym Mieście znajduje się również Bazylika Mariacka Wniebowzięcia NMP – największa średniowieczna świątynia z cegły na świecie[74]. Do 1939 istniała Wielka Synagoga.

Do ważnych miejsc w Gdańsku należy również Westerplatte, Twierdza Wisłoujście oraz Oliwa, gdzie znajduje się zespół archikatedralny.

Zabytki architektury Gdańska pochodzą z różnych okresów. Można je zaliczyć do:

W okresie renesansu i baroku działali tutaj twórcy tacy, jak: Willem, Abraham i Izaak van den Blocke, Antoni van Obberghen, Andreas Schlüter.

Demografia[edit | edit source]

 Osobny artykuł: Ludność Gdańska.
  • Liczba ludności Gdańska na przestrzeni lat.

Największą populację Gdańsk odnotował w 2021 r. – według danych GUS 480 022 mieszkańców.

Gospodarka[edit | edit source]

Eksport zboża przez Gdańsk w latach 1490–1793 (1 łaszt = ok. 2400 kg pszenicy lub 2200 kg żyta)
Terminal kontenerowy Baltic Hub w Porcie Gdańskim
Kontenerowiec Maersk w głębokowodnym terminalu kontenerowym
Biurowiec Grupy Lotos
Olivia Business Centre z najwyższym budynkiem Trójmiasta Olivia Star
Kompleks Alchemia w Gdańsku-Oliwie
Biurowiec LPP na Dolnym Mieście

Rys historyczny[edit | edit source]

Gdańsk jest dużym ośrodkiem gospodarczym nad Morzem Bałtyckim. Już pierwsze przekazy dowodzące istnienia miasta, jak „Żywot świętego Wojciecha” z 997, mówią o grodzie, mieście; ówczesny Gdańsk musiał być więc ludną osadą. Gród prowadził działalność handlowo-targową, z rybołówstwem, zbieractwem bursztynu i portem morskim. W 1263 Gdańsk otrzymał prawa miejskie w wyniku silnego rozwoju za czasów Świętopełka. Największe stosunki handlowe Gdańsk utrzymywał z Lubeką, skąd przywożono sól oraz sukno, a wywożono zboże i drewno.

Gdańsk rozwijał się również pod panowaniem krzyżackim. Miasto stało się członkiem Hanzy, pośredniczył w handlu zagranicznym Polski pobierając tzw. funtowe. Do gdańskiego portu przybijało coraz więcej statków, powstały wielkie spichlerze oraz wielki żuraw wybudowany w 1367. Gdańsk prześcignął inne miasta dolnej Wisły jak Elbląg, Toruń czy Chełmno. Stał się również ważnym miastem w Hanzie.

Po zakończeniu wojny i podpisaniu pokoju toruńskiego nastąpił okres związku z Polską. Gdańsk uzyskał liczne przywileje: szeroką autonomię w dziedzinie finansowej, administracyjnej i sądowniczej. Przyznano prawo wydawania statutów tzw. wilkierzy – przepisów normujących życie miejskie, przede wszystkim handlowe. Ponadto Gdańsk otrzymał prawo bicia własnej monety w złocie i srebrze. W tym czasie Gdańsk wprowadził nowe cło, palowe, w celu zwiększenia swoich dochodów. Nastąpił złoty okres rozwoju gospodarczego miasta. Gdańsk stał się monopolistą w handlu zagranicznym Polski[75][76], pośrednicząc w transakcjach eksportowo-importowych. Prowadził wówczas wymianę handlową na dużą skalę, handlował z niemieckimi miastami hanzeatyckimi: Hamburgiem, Lüneburgiem, Wismarem, Rostockiem, duńskimi i szwedzkimi, skąd sprowadzano: śledzie, futra, żelazo i wywożono: sól, piwo (głównie piwo jopejskie), wino, owoce południowe i towary przemysłowe. Podobne transakcje Gdańsk zawierał na wschodnim wybrzeżu Bałtyku z Rewlem, Parnawą, Dorpatem, Rygą i Nowogrodem. Duże znaczenie miały kontakty kupców z Brugią, dokąd wywozili: zboże, drewno, futra, ołów, miedź węgierską, żelazo szwedzkie i przywozili: sukno flandryjskie, wino, oliwę, owoce południowe. Następnie przenieśli swoje kontakty handlowe do Antwerpii i Amsterdamu. Również handlowano z Anglią, Francją oraz Hiszpanią i Portugalią. Udział Gdańska w ogólnym handlu w rejonie Bałtyku osiągnął 30%.

Na początku XVII Gdańsk pod względem wielkości dorównał Lubece. Na krótko przed potopem szwedzkim Gdańsk, liczący 77 000 mieszkańców[77], stał u szczytu rozkwitu. Następne lata obniżyły wartość handlu, Europa Zachodnia zmniejszała zapotrzebowanie na zboże z Gdańska, liczne wojny zniszczyły miasto, doszło do zaborów i utraty samodzielności. W celu zmiany koniunktury Gdańsk utworzył Izbę Handlową, oddano na cele giełdy towarowej Dwór Artusa, miasto utrzymywało agentów handlowych w stolicach większych państw i przyjmowano obcych agentów i konsulów innych państw.

W XIX w. gospodarka miasta znajdowała się w recesji. Po utworzeniu połączenia kolejowego z Bydgoszczą w 1852 stopniowo sytuacja gospodarcza się poprawiała. W 1870 dodatkowo utworzono nowe połączenia kolejowe ze Szczecinem i Berlinem, a w 1877 z Warszawą. W 1873 powstała pierwsza linia tramwaju konnego do ówczesnej Oliwy. Po kolejnych decyzjach z końca XIX wieku, znoszących cła tranzytowe, nastąpił stopniowy rozwój eksportu (głównie zboża i drewna), towarzyszyła temu rozbudowa gdańskiego portu i rozbudowa przemysłu, powstawały stocznie i fabryki.

W latach 1871–1897 założono pierwszą sieć kanalizacyjną, następnie rozpoczęto budowę sieci wodociągowej, ponadto miasto posiada od 1903 roku rozdzielczą sieć kanalizacji – deszczową odprowadzaną do wód otwartych, oraz sanitarną odprowadzaną do oczyszczalni. W 1853 wybudowano gazownię, w 1897 elektrownię, a w okresie od 1895–1896 pierwsze elektryczne linie tramwajowe. W połowie XIX wieku rozwijała się także nauka, w 1849 w Gdańsku działało 46 szkół elementarnych i 8 szkół średnich. W 1904 otwarto politechnikę.

Dopiero koniec I wojny światowej oraz powstanie Wolnego Miasta Gdańska z wolną Polską umożliwiło wejście w kolejną fazę rozwoju miasta.

W okresie Wolnego Miasta Gdańska, znaczne wpływy Republiki Weimarskiej na Wolne Miasto Gdańsk, spowodowały podjęcie decyzji o budowie portu w Gdyni przez Polskę. Port ten do II wojny światowej wyprzedził pod względem ilości przeładowanych towarów port w Gdańsku.

Po wojnie nastąpiła odbudowa miasta. Odbudowano port oraz powstała zewnętrzna nowa część portu zwana Portem Północnym. Zostały odbudowane stocznie.

W Gdańsku po wojnie zlokalizowano następujące stocznie: Gdańska Stocznia „Remontowa” S.A., Stocznia Gdańsk S.A., Stocznia Północna, Stocznia Wisła.

Współcześnie[edit | edit source]

W Gdańsku działalność gospodarczą prowadzi około 52 tys. podmiotów[78]. Z listy 500 największych firm polskich (według przychodów ze sprzedaży) pisma Polityka swoje główne siedziby w Gdańsku w 2012 roku posiadało dziesięć firm[79]. Są to przedsiębiorstwa z branży stoczniowej (Gdańska Stocznia „Remontowa”, Crist – największa prywatna stocznia w Polsce), petrochemicznej (Grupa Lotos w tym Petrobaltic), energetycznej (Elektrociepłownie Wybrzeże, Energa, Gdańskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej), odzieżowej (LPP), metalowej (Glencore), materiałów budowlanych (Mercor) i handlu detalicznego (Jysk).

W Gdańsku corocznie odbywa się kilkadziesiąt imprez o charakterze targów branżowych. Wiele z nich organizują Międzynarodowe Targi Gdańskie. Długoletnią tradycję mają gdańskie targi branży morskiej Baltexpo. Poprzednio targi odbywały się najczęściej na halach wystawienniczych przy ulicy Beniowskiego w Oliwie, obecnie w nowej lokalizacji w Centrum Wystawienniczo-Kongresowym AmberExpo w Gdańsku Letnicy w sąsiedztwie stadionu.

Na koniec lipca 2021 roku liczba zarejestrowanych bezrobotnych w Gdańsku obejmowała ok. 9,1 tys. mieszkańców, co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 3,6%[80].

Ważniejsze centra handlowe[edit | edit source]

Centrum Handlowe Manhattan
  • położone w okolicach Starego Miasta:
    • Forum Gdańsk – otwarte 26 maja 2018 przy ul. Targ Sienny 7, położone pomiędzy głównymi ulicami gdańskiego ŚródmieściaWałami Jagiellońskimi, al. Armii Krajowej oraz ul. 3 Maja, naprzeciwko Bramy Wyżynnej, w okolicy skrzyżowania Hucisko. Bezpośrednio pod budynkiem forum znajduje się tunel (ul. Nowe Podwale Grodzkie) umożliwiający przejazd z pominięciem Huciska oraz Błędnika. Częścią budynku jest również zaadaptowany fragment Kanału Raduni. Forum zajmuje łącznie 6 hektarów, z czego 40% to dostępna całodobowo przestrzeń publiczna, zaś 2 hektary stanowią tereny zielone w postaci ogrodów. W Forum znajduje się ok. 220 lokali handlowych i usługowych (w tym m.in. ok. 140 sklepów, ok. 30 lokali gastronomicznych, 9-ekranowe kino Helios i klub fitness) oraz wielopoziomowy parking na ok. 1000 miejsc.
    • Galeria Handlowa Madison – galeria handlowa położona przy ul. Rajskiej 10 w ścisłym centrum Gdańska, niedaleko biurowca Organika Trade i w pobliżu hotelu Mercure-Hevelius w odległości ok. 300 m od Dworca PKP/SKM Gdańsk Główny. Otwarta została 28 listopada 2003. Jej powierzchnia wynosi 33 tys. m². Posiada 100 sklepów i punktów usługowych.
  • położone w obrębie Wrzeszcza:
    • Galeria Bałtycka – otwarta 4 października 2007 przy al. Grunwaldzkiej 141, obecnie najpopularniejsze centrum handlowe w Gdańsku. Posiada 200 sklepów i punktów usługowych oraz 15 gastronomicznych.
    • CH Manhattan – otwarte 5 marca 2004 o powierzchni 53 tys. m² przy al. Grunwaldzkiej 82. Posiada 120 sklepów i punktów usługowych.
    • Galeria Metropolia – Otwarta 22 października 2016. Położona naprzeciwko Galerii Bałtyckiej i w bezpośrednim sąsiedztwie dawnego browaru oraz dworca PKP/SKM Gdańsk Wrzeszcz. Oprócz ok. 100 sklepów, funkcjonuje również: hotel (116 pokoi), kino, kraina zabaw dla dzieci, centrum odnowy biologicznej oraz klub fitness[81].
  • położone w obrębie Przymorza i Zaspy:
    • Alfa Centrum Gdańsk
    • Galeria Przymorze – położona przy ul. Obrońców Wybrzeża 1 dwupiętrowa galeria handlowa, sąsiadująca z najdłuższym w Europie Środkowej budynkiem mieszkalnym – falowcem; po raz pierwszy drzwi dla klientów otworzyła wiosną 2009.
    • Galeria Zaspa (dawniej Centrum handlowe ETC)
  • położone przy obwodnicy trójmiejskiej:
    • CH Osowa (dawniej King Cross) – obiekt otwarty 18 listopada 1998 przy ul. Spacerowej 48; sąsiaduje z obwodnica Trójmiasta. Ma powierzchnię 45 tys. m²; oferuje swoim klientom ok. 70 butików i punktów usługowych.
    • Park Handlowy Matarnia – otwarty 23 listopada 2005 park handlowy posiada łącznie ponad 50 sklepów, zarówno z ofertą modową, jak i meblową oraz kawiarnie. Jego powierzchnia handlowo–usługowa to 69 tys. m². Tak jak CH Osowa, park ten sąsiaduje z trójmiejską obwodnicą, a kilka kilometrów dalej położony jest port lotniczy.
    • CH Auchan – mające powierzchnię 13 tys. m², otwarte 25 marca 1998, zlokalizowane przy ul. Szczęśliwej 3 centrum złożone jest z trzech większych sklepów: Hipermarket Auchan, Leroy Merlin i Norauto. Posiada ok. 50 mniejszych sklepów i restauracji.
  • inne dzielnice:
    • CH Morena – ulokowane przy ul. Schuberta 102 A jest jednym z najstarszych centrów handlowych w Gdańsku.
    • Galeria Chełm – otwarte we wrześniu 2008 przy ul. Cienistej 30 posiada dużo pustych lokali usługowych; ulokowano tam m.in. siłownię i halę sprzedażową Kaufland – dawniej znajdowało się tam Tesco.

Transport[edit | edit source]

Transport drogowy[edit | edit source]

Drogi krajowe i wojewódzkie w Gdańsku

Tunel drogowy pod Martwą Wisłą

Gdańsk leży na skrzyżowaniu drogowych szlaków transportowych. W mieście spotykają się trasy europejskie: E28, E75 oraz E77. W gdańskim Porcie rozpoczyna się droga krajowa nr 91, krzyżują się ponadto: droga krajowa nr 7 oraz drogi ekspresowe S6 i S7. Na terenie miasta przebiega także droga krajowa nr 89. Sieć drogową uzupełnia 6 dróg wojewódzkich (218, 221, 222, 468, 472 i 501).

Gdańsk posiada dwie obwodnice tranzytowe:

W latach 2010–2012 miasto wybudowało trasy łączące gdańskie porty z obwodnicami, są to Trasa Sucharskiego (DK89) i część Trasy Słowackiego. W kwietniu 2016 roku do ruchu został oddany[82] ostatni z wybudowanych odcinek Trasy Słowackiego, którym jest Tunel pod Martwą Wisłą łączący Nowy Port (terminal promowy) z Wyspą Portową (Port Północny, Terminal kontenerowy DCT Gdańsk).

Transport kolejowy[edit | edit source]

Zabytkowy dworzec Gdańsk Główny

Kolej żelazna dotarła do Gdańska 6 sierpnia 1852, gdy uruchomiono 1-torowy odcinek Tczew-Gdańsk, stanowiący fragment Pruskiej Kolei Wschodniej (Preußische Ostbahn) z Berlina poprzez Kostrzyn-Krzyż-Piłę-Bydgoszcz-Tczew do Gdańska i Królewca. W październiku 1857 Gdańsk uzyskał połączenie z Malborkiem. W 1870 oddano do użytku połączenie Słupsk-Gdańsk wybudowane przez Berlińsko-Szczecińskie Towarzystwo Kolejowe (Berlin-Stettiner Eisenbahn Gesellschaft). W latach 1876–1877, dzięki uruchomieniu linii Malbork-Iława-Działdowo-Mława, 1 września 1877 Gdańsk uzyskał połączenie kolejowe z Warszawą[83]. Do końca II wojny światowej funkcjonowała zbudowana w 1914 linia kolejowa Gdańsk Wrzeszcz – Stara Piła. W 2015 odbudowano ją jako linię nr 248 w wariantach WrzeszczKiełpinek (odbudowa), Kiełpinek–Rębiechowo (budowa)[84]. W latach 2022–2023[85][86][87] odbudowano realizowany przez Pomorską Kolej Metropolitalną[88] oraz PKP PLK[89] odcinek Kiełpinek–LeźnoStara PiłaGlincz, który łączy się z liniami do Kościerzyny i Kartuz. Projekt ten ma nazwę bajpasu kartuskiego i ma pełnić funkcję objazdu przy modernizacji magistrali węglowej do Gdyni[90].

W latach 2021[91]–2023[92][93] trwała elektryfikacja linii 248[94][95][96][97]. W 2022 zakończono budowę nowego przystanku Gdańsk Firoga w gdańskiej dzielnicy Matarnia, pracę wykonała poznańska firma Torpol S.A.[98][99][100][101]

Lata powojenne przyniosły budowę wydzielonej, zelektryfikowanej linii SKM – w 1951 Gdańsk Główny-Gdańsk Nowy Port, w 1952 na odcinku Gdańsk Wrzeszcz-Sopot oraz w 1953 Sopot-Gdynia. Linia do Nowego Portu obecnie używana jest jedynie w ruchu towarowym. Okazjonalnie kursują nią pociągi SKM dowożące i odwożące uczestników imprez masowych na Stadionie Gdańsk.

Transport publiczny[edit | edit source]

Istotną rolę w transporcie publicznym w aglomeracji trójmiejskiej stanowi Szybka Kolej Miejska, której pociągi kursują przez Gdańsk, Sopot, Gdynię, do Rumi, Redy, Wejherowa i Lęborka, na odcinku Gdańsk-Gdynia z częstotliwością do 7–8 minut w szczycie, po własnym torowisku wydzielonym z sieci PKP Polskie Linie Kolejowe.

Transport miejski w Gdańsku zarządzany jest przez Zarząd Transportu Miejskiego (ZTM Gdańsk), zaś przewozy realizują Gdańskie Autobusy i Tramwaje (dawniej Zakład Komunikacji Miejskiej w Gdańsku) oraz PW BP Tour Piotr Brewczak. Na zlecenie ZTM funkcjonują 73 linie autobusowe stałe dzienne, 11 linii nocnych i 2 linie sezonowe (łączna długość 767,7 km) oraz 11 linii tramwajowych, 1 okazjonalna linia nocna i 2 linie sezonowe (łączna długość 116,7 km).

W Gdańsku funkcjonują także przewoźnicy niezrzeszeni z ZTM Gdańsk, którzy zapewniają komunikację z okolicznymi miejscowościami, są to m.in. Veolia Transport, P.A. Gryf, Roki-Trans, Angelus, Jurexbus i in.

W ramach wakacyjnej komunikacji turystycznej, miasta Gdańsk, Sopot i Hel postanowiły o uruchomieniu (od 2006 roku) tramwajów wodnych. Promy kursują na trzech liniach, obsługiwanych jednostkami Żeglugi Gdańskiej.

Od 2004 roku w ramach projektu „Gdański Projekt Komunikacji Miejskiej” gdański magistrat modernizuje istniejące torowiska tramwajowe, wymienia tabor autobusowy i tramwajowy na nowszy, ekologiczny, wygodniejszy i sprzyjający osobom niepełnosprawnym.
Ponadto w ramach tego projektu udało się wybudować torowiska na Chełm („pętla Chełm Witosa”, 2007) i Orunię Górną („pętla Łostowice-Świętokrzyska”, 2012).

W 2007 roku miasto Gdańsk wspólnie z trzynastoma gminami sąsiadującymi, utworzyło Metropolitalny Związek Komunikacyjny Zatoki Gdańskiej Jednym z pierwszych postanowień MZKZG była decyzja o wdrożeniu biletu metropolitalnego. Obecnie w ramach MZKZG można nabyć wspólne bilety 1-, 24-, 72-godzinne oraz miesięczne.

W roku 2015 wybudowane zostało torowisko od pętli Siedlce do przystanku Gdańsk Brętowo przez Piecki-Migowo[102]. Zostało także zmodernizowane torowisko na Przeróbce wraz z Mostem Siennickim.

W Gdańsku od 1 lipca 2018 r. obowiązują darmowe przejazdy dla dzieci i młodzieży mieszkającej w Gdańsku oraz uczęszczających do szkół[103]. Darmowe przejazdy obowiązują tylko dla posiadaczy Karty Mieszkańca Gdańska. z aktywowanym pakietem darmowych przejazdów (po weryfikacji legitymacji).

Od 2019 roku osoby posiadający załadowany bilet na komunikację miejską na kartę mieszkańca Gdańska mogą korzystać z darmowych przejazdów z SKM oraz Polregio w granicach administracyjnych miasta Gdańska[104].

W 2020 roku ukończono budowę Alei Pawła Adamowicza[105], która skomunikowała Jasień oraz Ujeścisko z liniami tramwajowymi. Trasa została zaprojektowana tak, aby w przyszłości ułatwić rozbudowę ulicy Jabłoniowej łączącej Ujeścisko z Szadółkami i Warszawskiej łączącej Ujeścisko z Chełmem.

W 2020 ukończono kompleksowy remont torowiska na Stogach na odcinku od Trasy Sucharskiego do plaży[106].

3 lutego 2021 r. podpisano umowę na realizację nowej trasy tramwajowej o roboczej nazwie Nowa Warszawska na której planowane są 4 przystanki oraz nowy układ jezdny. Planowana data zakończenia inwestycji to listopad 2022 r., a puszczenie tramwajów planowane jest na I kwartał 2023 roku[107].

Transport morski[edit | edit source]

Gdańsk posiada duży port morski, będący jednocześnie największym polskim portem. W 2008 przeładowano w nim towary o łącznej masie 17,07 mln t[108]. Zdecydowaną większość przeładunków stanowiły masowe ciekłe i suche (odpowiednio: 10,61 i 4,04 mln t). Na pozostałą część składały się: kontenery 955 tys. t, ładunki drobnicowe 871 tys. t oraz przeładowywane w technologii ro-ro 602 tys. t.

Z Targu Rybnego regularnie odbywają się rejsy białej floty, obsługiwanej przez przedsiębiorstwo Żegluga Gdańska, głównie na trasach wycieczkowych po porcie, na Westerplatte oraz do Helu[109][110]. W Gdańsku Nowym Porcie znajduje się ponadto terminal pasażerski, z którego odpływają promy do Nynäshamn (Szwecja) linii Polferries.

Transport lotniczy[edit | edit source]

Znajdujący się w granicach miasta, w dzielnicy Matarnia, Port Lotniczy Gdańsk im. Lecha Wałęsy jest trzecim (po Warszawie i Krakowie) pod względem wielkości ruchu pasażerskiego portem lotniczym w Polsce. W 2019 obsłużył 5 376 120 pasażerów.

W 2011 przy al. Jana Pawła II otwarto sanitarne lądowisko Gdańsk-Zaspa, a rok później na dachu budynku Centrum Medycyny Inwazyjnej przy ul. Dębinki otwarto lądowisko Gdańsk-Szpital UCK.

Trolejbusy[edit | edit source]

1 października 2018 wybrane kursy linii trolejbusowej nr 31 organizowanej przez ZKM w Gdyni, obsługiwane przez trolejbusy z napędem akumulatorowym, zostały skierowane do przystanku Sopot Ergo Arena. Na niewielkim fragmencie linia ta przebiega przez terytorium Gdańska.

Bezpieczeństwo publiczne[edit | edit source]

W Gdańsku znajduje się centrum powiadamiania ratunkowego, które obsługuje zgłoszenia alarmowe kierowane do numerów alarmowych 112, 997, 998 i 999[111].

Uniwersyteckie Centrum Kliniczne

Szpitale publiczne[edit | edit source]

Szpitale niepubliczne[edit | edit source]

  • Szpital Carolina[121]
  • Szpital Chirurgii Jednego Dnia 1DayClinic[122]
  • Szpital Jednodniowy im. dr. Michała Pawlaka[123]
  • Szpital Swissmed[124]

Oświata i nauka[edit | edit source]

Uczelnie[edit | edit source]

Gmach główny Politechniki Gdańskiej

W Gdańsku swą siedzibę ma 14 szkół wyższych[125] w tym 6 wyższych szkół państwowych i kilka wyższych szkół niepublicznych powstałych po 1989 roku. W 2008 studiowało na nich łącznie 78 626 studentów[125], co czyni z Gdańska jeden z największych ośrodków akademickich w Polsce.

Uczelnie publiczne:

Uniwersytet Medyczny

Uczelnie niepubliczne:

Wyższe szkoły wyznaniowe:

Instytucje naukowe[edit | edit source]

Poza uczelniami badaniami naukowymi zajmuje się kilkanaście instytutów naukowych między innymi:

Komercjalizacja badań naukowych[edit | edit source]

Kultura[edit | edit source]

Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku
Gdański Teatr Szekspirowski
Muzeum NarodoweSąd Ostateczny Hans Melimng

Gdańsk jest jednym z największych ośrodków kulturalnych w Polsce. Działają tu między innymi teatry (Teatr Wybrzeże, Gdański Teatr Szekspirowski, Miejski Teatr Miniatura), Filharmonia Bałtycka, Opera Bałtycka, siedem kin, biblioteki, muzea i galerie sztuki.

Odbywają się tu festiwale i imprezy cykliczne, wśród nich Festiwal Szekspirowski, Gdański Festiwal Carillonowy, Mozartiana, Solidarity of Arts, Gdańskie Noce Jazsowe, Festiwal Jazz Jantar, Siesta Festival, Jarmark św. Dominika, Festiwal Teatrów Ulicznych Feta oraz Bałtyckie Dni Kultury Żydowskiej.

Pośród muzeów wyróżniają się Muzeum Gdańska, Muzeum Narodowe w Gdańsku, Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku, Muzeum Archeologiczne w Gdańsku. Działa tu zespół muzyki dawnej Cappella Gedanensis, a także chóry (Polski Chór Kameralny oraz chóry akademickie).

W Gdańsku działa kilkanaście publicznych i prywatnych galerii sztuki, m.in. Gdańska Galeria Miejska, Centrum Sztuki Współczesnej „Łaźnia” oraz Galeria Wyspa. Inne ważniejsze instytucje kulturalne to Nadbałtyckie Centrum Kultury, Klub Żak, Gdański Archipelag Kultury, Pałac Młodzieży w Gdańsku, jak również Hevelianum.

Do najbardziej znanych dzieł sztuki w mieście należy m.in. tryptyk Sąd Ostateczny Hansa Memlinga. Praca znajduje się w Muzeum Narodowym[132]. Innym znanym dziełem jest obraz Ostatnia Wieczerza Macieja Świeszewskiego, który od 2016 wisi w hali przylotów gdańskiego lotniska[133].

W dzielnicy Zaspa znajduje się Galeria Malarstwa Monumentalnego, składająca się z 59 wielkoformatowych murali.

Media[edit | edit source]

Stacje telewizyjne[edit | edit source]

W latach 1990–1996 na terenie gdańskiej dzielnicy Orunia działała pierwsza w Polsce prywatna, niezależna stacja telewizyjna Sky Orunia.

Stacje radiowe[edit | edit source]

Lokalne stacje radiowe nadające z Gdańska
Stacja radiowa Rok rozpoczęcia emisji[134] Częstotliwość[135]
Radio Gdańsk 1945 103,7 MHz
Radio Plus Gdańsk 1992 101,7 MHz
Radio Eska Trójmiasto 1999 94,6 MHz
Radio Złote Przeboje 2004 103,0 MHz
Radio Kaszëbë 2004 92,3 MHz
Radio RMF Maxx Trójmiasto 2008 96,4 MHz

Prasa[edit | edit source]

Media internetowe[edit | edit source]

Wspólnoty wyznaniowe[edit | edit source]

Kościoły katolickie

Starokatolicyzm

Kościoły prawosławne

Kościoły protestanckie

Restoracjonizm

Islam

Judaizm

Karaimizm

Buddyzm

Hinduizm

Inne

  • Kościół Naturalny[186]

Sport[edit | edit source]

Stadion Gdańsk
Hala Ergo Arena, znajdująca się na granicy Gdańska i Sopotu
Hala Olivia
Przystań żaglowa na Nowej Motławie
Kąpielisko morskie Gdańsk Brzeźno

Gdańsk był gospodarzem Mistrzostw Europy w Koszykówce Mężczyzn 2009, Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej 2012, Mistrzostw Europy w Piłce Siatkowej Mężczyzn 2013, oraz gospodarzem Mistrzostw Świata w Piłce Siatkowej Mężczyzn 2014, Mistrzostw Europy w Piłce Ręcznej Mężczyzn 2016.

Do gdańskich klubów sportowych zalicza się:

Cykliczne imprezy sportowe wysokiej rangi[edit | edit source]

Do cyklicznych imprez międzynarodowych wysokiej rangi sportowej (co najmniej Puchar Świata lub równoważne) należą:

 Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Rekreacja[edit | edit source]

W Gdańsku zorganizowano 6 letnich kąpielisk morskich[188]:

Gdańsk oferuje też niezliczoną ilość atrakcji i ofert rekreacji dla dzieci[189]. Wśród nich warto wymienić:

  • Ośrodek Kultury Morskiej
  • Hevelianum
  • Europejskie Centrum Solidarności wraz z Wydziałem Zabaw
  • Fun Arena na Stadionie Gdańsk
  • Ogród Zoologiczny
  • Spichlerz Błękitny Baranek
  • Kraina Zabawy i Skate Plaza
  • Loopy’s World
  • Całoroczny stok narciarski Skimondo
  • Sezonowe lodowiska m.in. Olivia oraz lodowisko na Placu Zebrań Ludowych

Osiągnięcia[edit | edit source]

W 2023 roku Gdańsk zajął 10 miejsce egzekwo z Bielsko-Białą w sportowym rankingu miast Polski.[190]

Polityka i administracja[edit | edit source]

Samorząd[edit | edit source]

Urząd Miejski w Gdańsku – siedziba Prezydenta miasta Gdańska
Nowy Ratusz siedziba i miejsce posiedzeń rady miasta Gdańsk od 1999

Gdańsk jest miastem na prawach powiatu. Organem uchwałodawczym samorządu jest Rada Miasta Gdańska, składająca się z 34 radnych[191].

Organem wykonawczym samorządu jest Prezydent Miasta Gdańska.

Obecne władze miasta[edit | edit source]

Urząd miejski[edit | edit source]

  • Prezydent miastaAleksandra Dulkiewicz od 11 marca 2019
  • I zastępca prezydenta miasta ds. zrównoważonego rozwoju i inwestycji – Piotr Grzelak od 31 maja 2022 (zastępca prezydenta miasta ds. zrównoważonego rozwoju od 12 grudnia 2014[192] do 31 maja 2022)
  • Zastępca prezydenta miasta ds. rozwoju społecznego i równego traktowania – Monika Chabior[193] od 8 marca 2021 (zastępca prezydenta miasta ds. edukacji i usług społecznych od 1 grudnia 2020 do 8 marca 2021)
  • Zastępca prezydenta miasta ds. przedsiębiorczości i ochrony klimatu – Piotr Borawski[194] od 7 stycznia 2019
  • Zastępca prezydenta miasta ds. usług komunalnych – Piotr Kryszewski od 31 maja 2022[195][196][197]
  • Sekretarz miasta – Danuta Janczarek[198][199] od 1991 do 1994 i od 1998
  • Skarbnik miasta – Izabela Kuś od 1 lutego 2020[200][201]

Rada miasta[edit | edit source]

  • Przewodnicząca rady miasta – Agnieszka Owczarczak
  • Wiceprzewodnicząca rady miasta – Teresa Wasilewska
  • Wiceprzewodniczący rady miasta – Piotr Gierszewski[202]
  • Wiceprzewodniczący rady miasta – Mateusz Skarbek[203]
Skład Rady Miasta w latach 2002–2006[204]
  • Platforma Obywatelska – 15 mandatów
  • Sojusz Lewicy Demokratycznej-Unia Pracy – 6 mandatów
  • KW Wyborców i Sympatyków Lecha Kaczyńskiego Prawo i Samorządność – 6 mandatów
  • Liga Polskich Rodzin – 5 mandatów
  • Samoobrona – 1 mandat
  • Obywatelski Komitet Bogdana Borusewicza – 1 mandat
Skład Rady Miasta w latach 2006–2010[205]
  • Platforma Obywatelska – 21 mandatów
  • Prawo i Sprawiedliwość – 13 mandatów
Skład Rady Miasta w latach 2010–2014[206]
  • Platforma Obywatelska – 26 mandatów
  • Prawo i Sprawiedliwość – 7 mandatów
  • Sojusz Lewicy Demokratycznej – 1 mandat
Skład Rady Miasta w latach 2014–2018[207]
  • Platforma Obywatelska – 22 mandaty
  • Prawo i Sprawiedliwość – 12 mandatów
Skład Rady Miasta w latach 2018–2023[208][209]
  • Koalicja Obywatelska – 15 mandatów (przewodniczący klubu Cezary Śpiewak-Dowbór[210])
  • Prawo i Sprawiedliwość – 12 mandatów (przewodniczący klubu Kazimierz Koralewski[211])
  • Wszystko dla Gdańska – 7 mandatów (przewodnicząca klubu Beata Dunajewska[212])

Polityka[edit | edit source]

Mieszkańcy Gdańska wybierają posłów na Sejm z okręgu wyborczego nr 25. Mieszkańcy Gdańska wspólnie z mieszkańcami Sopotu wybierają 1 senatora (okręg wyborczy nr 65). Posłów do Parlamentu Europejskiego z okręgu wyborczego nr 1.

Mieszkańcy Gdańska wybierają 7 z 33 radnych do Sejmiku Województwa Pomorskiego (okręg wyborczy nr 3).

Konsulaty[edit | edit source]

 Z tym tematem związana jest kategoria: Misje dyplomatyczno-konsularne w Gdańsku.
Konsulat Generalny Chińskiej Republiki Ludowej (al. Grunwaldzka 1)
Konsulat Honorowy Federalnej Demokratycznej Republiki Etiopii (ul. Jaśkowa Dolina 17)

W Gdańsku funkcjonują konsulaty następujących krajów[213][214]:

Podział administracyjny[edit | edit source]

Gdańsk, decyzją Rady Miasta, podzielony jest na 35 jednostki pomocnicze zwane dzielnicami. Mieszkańcy dzielnic mają prawo tworzyć samorząd lokalny – rady dzielnic. W Gdańsku każda dzielnica posiada swoją radę[234].

Współpraca międzynarodowa[edit | edit source]

Miasta partnerskie[235]:

Miasta współpracujące z Gdańskiem[237]

Gdańsk jest członkiem założycielem Związku Miast Bałtyckich, a także siedzibą Sekretariatu tej organizacji od początku jej istnienia, czyli od 1991[238].

Po rosyjskiej agresji na Ukrainę w 2022 roku miasto zerwało współpracę z rosyjskimi Petersburgiem i Królewcem[239].

Honorowi obywatele miasta[edit | edit source]

Tytuł Honorowego Obywatela Gdańska nadają władze miasta (najczęściej Rada Miasta) osobom, które szczególne dla niego się zasłużyły, niezależnie od miejsca ich zamieszkania.

Zobacz też[edit | edit source]

Uwagi[edit | edit source]

  1. Istnieją ślady, z których wynika, że już w VII stuleciu na terenie dzisiejszego miasta istniała osada bałtycka [1].
  2. W piwnicach budynku odkryto drewnianą konstrukcję obronną datowaną na lata 30. X wieku [2].
  3. 15 maja 1457 przywilejem króla polskiego Kazimierza IV Jagiellończyka (w czasie wojny trzynastoletniej) zlikwidowano rozbicie aglomeracji gdańskiej, podporządkowując władzom Głównego Miasta także miasta: – Stare Miasto, – Osiek – Młode Miasto. Od tego momentu burmistrzowie Głównego Miasta stali się burmistrzami Gdańska jako całości. [3][4] [5].
  4. W 1312 otrzymało prawo polskie. Jednocześnie posiadało samorząd i ratusz [6][7] [8].
  5. Uwzględniono parki, zieleńce, cmentarze, ogrody działkowe, zoo i rezerwat Ptasi Raj.
  6. Jedna z wersji Żywota św. Wojciecha podaje, że w czasie wyprawy chrystianizacyjnej do Prusów przybył on do miasta leżącego na skraju państwa i nad brzegiem morza. Miasto to jest identyfikowane z Gdańskiem. Patrz: P. Czaplewski, Historyczny Gdańsk z końca X wieku, „Rocznik Gdański”, 15/16 (1956/1957), s. 5–50. Patrz też: akapit 27. oraz przypis 116. tłumaczenia Żywota św. Wojciecha Żywot św. Wojciecha. strona wwww Archidiecezji Łódzkiej. [dostęp 2009-09-25].
  7. Decyzją radnych Gdańska z 25.04.2019 „Gyddanzc” to nowa nazwa skweru, którego patronem był wcześniej prałat Jankowski i na którym stał jego pomnik, usunięty w marcu 2019[38][39]

Przypisy[edit | edit source]

  1. Michał Najgrakowski, Miasta Polski do początku XXI wieku. Podstawowe informacje o datach założenia i likwidacji, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, 2009.
  2. Wiesław Długokęcki, Zmiany w przestrzeni gdańskiego miejskiego zespołu osadniczego pod panowaniem zakonu krzyżackiego a problem lokalizacji miasta samorządowego w Gdańsku w XIII w. Izabela Szymańska, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, 2015.
  3. Kazimierz Jasiński, Początki gminy miejskiej w Gdańsku. Na marginesie badań nad dokumentem Świętopełka dla dominikanów gdańskich z 1227 r. [online], 1996.
  4. Największe miasta w Polsce. Warszawa wyprzedzona, jest nowy lider. TVN24, 27 lipca 2023. [dostęp 2023-08-31].
  5. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku. Główny Urząd Statystyczny, 20 lipca 2023. [dostęp 2023-08-31].
  6. Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2023-11-28] (pol.).
  7. Witold Bobrowski i Katarzyna Kwiatkowska Kaszëbsczé abecadło. Twój pierszi elemeńtôrz, Gdańsk 2002, ISBN 83-87650-06-4 (s. 102), Stefan Ramułt Słownik języka pomorskiego, czyli kaszubskiego, Kraków 1893, Gdańsk 2003, ISBN 83-87408-64-6.
  8. Johann Georg Theodor Grässe: Orbis latinus oder Verzeichniss der lateinischen Benennungen der bekanntesten Städte etc., Meere, Seen, Berge und Flüsse in allen Theilen der Erde nebst einem deutsch-lateinischen Register derselben. T. Ein Supplement zu jedem lateinischen und geographischen Wörterbuche. Dresden: G. Schönfeld’s Buchhandlung (C. A.Werner), 1861, s. 71, 237. [dostęp 2010-01-10].
  9. Gdy Gdańsk był holenderskim Danswijck [online], wiatrak.nl [dostęp 2020-11-25] (pol.).
  10. Gdańskie Centrum Multimedialne, Port w Gdańsku na drugim miejscu w przeładunkach na Bałtyku po pierwszym kwartale [online], Gdańsk - oficjalny portal miasta [dostęp 2023-07-03] (pol.).
  11. Informacja o wynikach Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2021 na poziomie województw, powiatów i gmin [online].
  12. Adrian Kasprzycki, Gdańsk jest największym miastem w Polsce. Jego powierzchnia wzrosła o 417 km kwadratowych [online], Radio Gdańsk, 28 lipca 2023 [dostęp 2023-07-29] (pol.).
  13. DIE HANSE – Hanse.org. hanse.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-01)].
  14. Polska Encyklopedia Szlachecka, t. I, Warszawa 1935, s. 42.
  15. Gdańsk i Zboża. gdgz.pl. [dostęp 2012-08-03].
  16. Henryk Wisner, Rzeczpospolita Wazów. Czasy Zygmunta III i Władysława IV, t. 1, Warszawa 2002, s. 48.
  17. Mapy województwa pomorskiego w drugiej połowie XVI w.: rozmieszczenie własności ziemskiej, sieć parafialna / Marian Biskup, Andrzej Tomczak. Toruń 1955, s. 127.
  18. Zbieralska A., Adamska G., Pytlos R.: Skarby Gdańska. Bursztyn. Wyd. Biuro Prezydenta ds. Miasta, Urząd Miejski w Gdańsku.
  19. Sontag E., Szadziewski R.: Bursztyn bałtycki. Odkryjmy wymarły świat. Wydz. Biologii Uniw. Gdański.
  20. a b 3.1 Środowisko przyrodnicze, [w:] Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Gdańska, Biuro Rozwoju Gdańska, 2007, s. 33.
  21. GUS – Gdańsk.
  22. Gdańsk Sea Temperature Average, Poland Water Temperatures – seatemperature.org.
  23. a b Gdańsk Raport o stanie miasta 2008. Urząd Miasta Gdańska. [dostęp 2013-09-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-02)].
  24. Rolnictwo, leśnictwo, środowisko – dane wojewódzkie. Urząd statystyczny w Gdańsku. [dostęp 2013-09-21].
  25. Gdańsk Tereny rolne. [dostęp 2013-09-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-21)].
  26. System przyrodniczy miasta. [dostęp 2013-09-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-21)].
  27. Parki. zdiz.gda.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-08-17)].
  28. Gdańsk. Ochrona Przyrody (mapa). Biuro Rozwoju Gdańska. Zespół Ochrony Środowiska. [dostęp 2013-09-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-27)].
  29. Program Ochrony Środowiska dla Miasta Gdańska 2011 z perspektywą na lata 2012–2014, s. 136–152. [dostęp 2014-05-31].
  30. Raport WHO: Gdańsk najczystszym miastem w Polsce!. [dostęp 2016-01-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-01-26)].
  31. Katarzyna Kołodziejska, Gdańsk najczystszym miastem w Polsce [online], Onet.pl, 5 listopada 2015 [dostęp 2016-01-03] [zarchiwizowane z adresu 2015-11-07].
  32. W Gdańsku woda z kranu jest lepsza niż ta w butelkach. [dostęp 2016-01-03].
  33. Odkręć się na kraNÓWKĘ. Nowa jakość wody w Gdańsku. [dostęp 2016-01-03].
  34. a b c Rymut 1999 ↓, s. 110–111.
  35. a b c Praca zbiorowa 1964 ↓, s. 87.
  36. Kazimierz Rymut: Nazwy Miast Polski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987, s. 72. ISBN 83-04-02436-5.
  37. Jan Kanapariusz: „Świętego Wojciecha żywot pierwszy”, tekst łaciński Jadwiga Karasińska, przełożył Kazimierz Abgarowicz, komentarze Jadwiga Karasińska, Biblioteka Gdańska 2009, ISBN 978-83-7453-869-5.
  38. Piotr Olejarczyk: Kiedyś skwer im. ks. Jankowskiego, teraz „Gyddanyzc”. Radni zagłosowali za nową nazwą. onet Trójmiasto, 2019-04-25. [dostęp 2019-04-25].
  39. Maciej Sandecki: Dawny skwer ks. Jankowskiego nosi od dziś nową nazwę. „Ten dziwoląg ma wartość edukacyjną”. wyborcza.pl Trójmiasto, 2019-04-25. [dostęp 2019-04-25].
  40. „Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski”, tom I, Biblioteka Kórnicka, Poznań 1877, s. 469–470.
  41. a b Klemensiewicz 1981 ↓, s. 213–227.
  42. Gedanopedia – Potok Siedlecki.
  43. Nazwy miast Pomorza Gdańskiego (red. H. Górnowicz i Z. Brocki), wyd. II (red. E. Breza i J. Treder), s. 73–79, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1999.
  44. Sławomir Wadyl, Pomorze Wschodnie w X wieku. Uwagi na marginesie pracy Błażeja Śliwińskiego, Początki Gdańska: Dzieje ziem nad zachodnim brzegiem Zatoki Gdańskiej w I połowie X wieku, „Pomorania Antiqua”, tom XXIV, Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, Gdańsk 2015, s. 557, PL ISSN 0556-0691.
  45. Sławomir Maździoch, „Grody wczesnopiastowskie w świetle wyników tzw. badań „milenialnych” oraz efektów najnowszych prac wykopaliskowych”, s. 448, [9].
  46. Stefan Kuczyński: Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim w latach 1409–1411. Warszawa: MON, 1955, s. 78.
  47. Jerzy Antoni Kostka, Kostkowie herbu Dąbrowa. Wyd. Z.P. Polimer Koszalin 2010, ISBN 978-83-89976-40-6, s. 79, 89, 90, 91, 92, 93, 94, 95, 96, 97.
  48. „Słownik historii Polski”, Wiedza Powszechna, Warszawa 1973, s. 157, hasło „Karnkowskiego statuty”.
  49. Rafał Borowski: Wielka powódź z 1829 roku w Gdańsku 16 lipca 2016. trojmiasto.pl, 2016-07-16. [dostęp 2017-08-06].
  50. John Brown Mason: The Danzig Dilemma. A Study in Peacemaking by Compromise. Stanford: Stanford University Press, 1946. ISBN 978-0-8047-2444-9.
  51. Edmund Cieślak i Czesław Biernat: Dzieje Gdańska, Wyd. Morskie, Gdańsk 1975, s. 141.
  52. a b c d e Wspomnienia z odbudowy Głównego Miasta. Izabella Greczanik-Filipp (red.). T. 2. Gdańsk: Marpress, 1997. ISBN 83-87291-23-4.
  53. Teresa Grzybkowska, Gdańsk, Wrocław: Wyd. Dolnośląskie, 2000, s. 175, ISBN 83-7023-770-3, OCLC 177308785.
  54. Waldemar Kowalski: W cieniu wyzwolenia – Gdańsk 1945. Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej, 2005.
  55. T. Jankowski. Miasto na furmankach. „30 dni”. 6 (32), czerwiec 2001. 
  56. M. Abramowicz. Gdańsk – marzec 1945. „30 dni”. 3 (17), marzec 2000. 
  57. Anna Sobór – Świderska „Jakub Berman. Biografia komunisty” IPN Warszawa 2009 str. 159 ISBN 978-83-7629-090-4.
  58. Dekret z dnia 30 marca 1945 r. o utworzeniu województwa gdańskiego (Dz.U. z 1945 r. nr 11, poz. 57).
  59. Edmund Jan Osmańczyk: Encyklopedia ONZ i stosunków międzynarodowych. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1982, s. 438. ISBN 83-214-0092-2.
  60. Władysław Kurkiewicz „25 lat Polski Ludowej” Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1971, s. 85.
  61. Wojciech Jankowski, Mały przewodnik po Polsce, Wydawnictwo Sport i Turystyk Warszawa 1983 ISBN 83-217-2329-2, s. 111.
  62. Zaczerpnięte z www.gdansk.pl (oficjalna strona Gdańska).
  63. a b BPM Group, Europejskie Centrum Solidarności [online], ecs.gda.pl [dostęp 2018-07-11].
  64. Historia Muzeum – Muzeum – Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku [online], nmm.pl [dostęp 2018-07-11].
  65. Paweł Adamowicz nie żyje. Prezydent Gdańska miał 53 lata [online], tokfm [dostęp 2019-01-15].
  66. The city of Gdansk – Laureates – Princess of Asturias Awards [online], The Princess of Asturias Foundation [dostęp 2023-07-24] (ang.).
  67. Nagroda księżnej Asturii dla Gdańska. Spotkanie z królem i królową Hiszpanii. Debaty z młodzieżą i samorządowcami.. gdansk.pl, 2019-10-17. [dostęp 2023-07-24].
  68. Znani gdańszczanie [online], Urząd Miasta Gdańska, 6 listopada 2010 [dostęp 2013-09-29] [zarchiwizowane z adresu 2013-10-14].
  69. Encyklopedia PWN 1990, t. 1, s. 690.
  70. Leszek Adamczewski. Radziecka brygada trofiejna w Gdańsku. „Twój Tydzień Wielkopolski”. 11/133, 13 czerwca 2007. ISSN 1734-5294. 
  71. Natalia K., Brama Żuraw w Gdańsku [online], 1 sierpnia 2023 (pol.).
  72. Małgorzata Langier, Fontanna Neptuna [online], suerteprzewodnicy.pl [dostęp 2023-08-01] (pol.).
  73. Łukasz S., Główne i Stare Miasto Gdańsk [online] [dostęp 2023-08-01] (pol.).
  74. l, Największy ceglany na świecie [online], Gdańsk - oficjalny portal miasta [dostęp 2023-06-07] (pol.).
  75. Sławomir Leśniewski, Jan Zamoyski, Bellona, 1991 [dostęp 2018-12-05].
  76. Dzieje województwa pomorskiego – Pomorski Urząd Wojewódzki w Gdańsku [online], gdansk.uw.gov.pl [dostęp 2018-12-05].
  77. Franciszek Mamuszka: Gdańsk i okolice: przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka, 1990, s. 26. ISBN 83-217-2585-6.
  78. Gdańsk: brakuje pojemników na śmieci, bo... urzędnicy źle policzyli firmy. Wprost.pl. [dostęp 2013-10-13].
  79. Lista 500 największych polskich firm. Polityka.pl. [dostęp 2013-10-13].
  80. GUS, Bezrobotni zarejestrowani i stopa bezrobocia. Stan w końcu lipca 2021 r. [online], stat.gov.pl [dostęp 2021-09-12] (pol.).
  81. Galeria Metropolia. [dostęp 2017-01-22].
  82. Zobacz przejazd tunelem pod Martwą Wisłą [online], trojmiasto.pl [dostęp 2016-05-03].
  83. Ogólnopolska Baza Kolejowa. [dostęp 2009-01-22].
  84. Linia Pomorskiej Kolei Metropolitalnej [online], Pomorska Kolej Metropolitalna [dostęp 2021-01-21] (pol.).
  85. Bajpas kartuski na ukończeniu. Kiedy zakończenie prac?. kartuzy.info. [dostęp 2023-04-13].
  86. Bajpas kartuski czynny w tym roku? Według planów nowym szlakiem pociągi mają ruszyć jesienią. radiogdansk.pl, 2023-04-23. [dostęp 2023-05-06].
  87. Przystanek Gdańsk Kokoszki – reaktywacja. Kiedy koniec budowy tzw. bajpasa kartuskiego?. gdansk.pl, 2023-08-22. [dostęp 2023-08-23].
  88. Budowa Bajpasu Kokoszkowskiego. pkm-sa.pl. [dostęp 2022-07-16].
  89. Bajpas Kartuski, czyli kolejowa oferta dobrych podróży z Kaszub do Gdańska. plk-sa.pl. [dostęp 2022-07-16].
  90. Coraz bliżej reaktywacji linii kolejowej z Gdańska do Kartuz przez Starą Piłę – Gospodarka komunalna [online], portalsamorzadowy.pl [dostęp 2021-01-21] (pol.).
  91. l, Wybrano firmę, która zbuduje przystanek Gdańsk Firoga i zelektryfikuje linię kolejową PKM [online], gdansk.pl [dostęp 2021-04-29] (pol.).
  92. Elektryfikacja PKM zakończona! 12 czerwca 2023 r. na linię wyjadą pierwsze pociągi elektryczne [online], pkm-sa.pl, 7 czerwca 2023 [dostęp 2023-06-07] (pol.).
  93. Przełomowy dzień na linii PKM. trojmiasto.pl, 2023-06-12. [dostęp 2023-06-12].
  94. Elektryczne pociągi wyjadą na linię PKM od czerwca. Znamy rozkład jazdy [online], pulsgdanska.pl, 15 maja 2023 [dostęp 2023-05-15] (pol.).
  95. Pierwsze elektryczne pociągi PKM, ale tylko w czerwcu [online], trójmiasto.pl, 24 maja 2023 [dostęp 2023-05-24] (pol.).
  96. Elektryczne pociągi na Pomorską Kolej Metropolitalną wrócą we wrześniu. rynek-kolejowy.pl, 2023-07-05. [dostęp 2023-07-11].
  97. Nowy rozkład jazdy pociągów na Pomorzu. Dodatkowe połączenia PKM i do Tczewa. zawszepomorze.pl, 2023-08-28. [dostęp 2023-08-29].
  98. 4:19 do Kartuz – pierwszy pociąg na nowym przystanku PKM Gdańsk Firoga. youtube.com, 2022-12-11. [dostęp 2022-12-11].
  99. Nowy przystanek PKM Gdańsk Firoga udostępniony już od 11 grudnia 2022. pkm-sa.pl, 2022-12-09. [dostęp 2022-12-11].
  100. Peron 2 przystanku PKM Gdańsk Firoga już czynny (22.12.2022). youtube.com, 2022-12-22. [dostęp 2022-12-22].
  101. l, Wybrano firmę, która zbuduje przystanek Gdańsk Firoga i zelektryfikuje linię kolejową PKM [online], Gdańsk – oficjalny portal miasta [dostęp 2021-04-29] (pol.).
  102. Pojedź tramwajem na Morenę. Nowa linia już gotowa [ZDJĘCIA,WIDEO]. [dostęp 2015-08-31].
  103. l, Bezpłatne przejazdy dla dzieci i młodzieży. Załatw formalności do 30 września [online], Gdańsk – oficjalny portal miasta [dostęp 2021-01-21] (pol.).
  104. ZTM Zarząd Transportu Miejskiego [online], ztm.gda.pl [dostęp 2021-01-21].
  105. Koniec prac na al. Adamowicza [online], trojmiasto.pl, 27 sierpnia 2020 [dostęp 2021-09-12] (pol.).
  106. Dyrekcja Rozbudowy Miasta Gdańska – Przebudowa linii tramwajowej Stogi [online], drmg.gdansk.pl [dostęp 2021-09-12].
  107. 60 mln zł za budowę Nowej Warszawskiej. W środę umowa [online], trojmiasto.pl, 2 lutego 2021 [dostęp 2021-02-03] (pol.).
  108. Gospodarka Morska w Polsce w 2008 r.. Urząd Statystyczny w Szczecinie. [dostęp 2010-01-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-08-05)].
  109. Żegluga Gdańska.
  110. :: ZTM w Gdańsku ::.
  111. Wykaz NKA dla lokalizacji Ab. Służb Alarmowych 112. uke.gov.pl. [dostęp 2014-12-27].
  112. 7 Szpital Marynarki Wojennej [online] [dostęp 2023-08-27].
  113. Pomorskie Centrum Toksykologii [online] [dostęp 2023-08-27].
  114. Szpital Dziecięcy POLANKI [online] [dostęp 2023-08-27].
  115. Szpital im. Mikołaja Kopernika – Copernicus PL Sp. z o.o. [online] [dostęp 2023-08-27].
  116. Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w Gdańsku – Poprawa zdrowia pacjenta, uznanie i poszerzenie ich podmiotowości oraz ciągłe podnoszenie poziomu usług medycznych [online] [dostęp 2023-08-27].
  117. Szpital św. Wojciecha – Copernicus PL Sp. z o.o. [online] [dostęp 2023-08-27].
  118. Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdańsku [online] [dostęp 2023-08-27].
  119. WSP Gdańsk [online] [dostęp 2023-08-27].
  120. Wojewódzkie Centrum Onkologii – Copernicus PL Sp. z o.o. [online] [dostęp 2023-08-27].
  121. Pierwsza liga w ortopedii – Szpital Carolina [online] [dostęp 2023-08-27].
  122. 1DayClinic.pl Szpital Chirurgii Jednego Dnia ETER-MED w Gdańsku [online] [dostęp 2023-08-27].
  123. Informacje ogólne – Nadmorskie Centrum Medyczne [online] [dostęp 2023-09-01].
  124. Strona główna – SWISSMED | Szpital Grupa Lux Med: SWISSMED | Szpital Grupa Lux Med [online] [dostęp 2023-08-27].
  125. a b „Informator o sytuacji społeczno-gospodarczej Gdańska za 2008 rok”, 2008. Urząd Miejski w Gdańsku. ISSN 1505-7186. 
  126. Historia Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego. gumed.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-01-22)].
  127. Władze Uczelni. gwsh.gda.pl/pl/wladze-uczelni/. [dostęp 2022-10-23]. (pol.).
  128. Gdańska Wyższa Szkoła Humanistyczna. gdansk.gedanopedia.pl/gdansk. [dostęp 2022-10-23]. (pol.).
  129. Władze Uczelni. ateneum.edu.pl. [dostęp 2023-02-12]. (pol.).
  130. Ateneum – Szkoła Wyższa. gdansk.gedanopedia.pl/gdansk. [dostęp 2023-02-12]. (pol.).
  131. Władze Uczelni. wsse.edu.pl/. [dostęp 2023-10-11]. (pol.).
  132. Sąd Ostateczny | Hans Memling | Muzeum Narodowe w Gdańsku [online], Sąd Ostateczny | Hans Memling [dostęp 2022-08-20] (pol.).
  133. Telewizja Polska S.A, „Ostatnia Wieczerza” na lotnisku w Gdańsku [online], gdansk.tvp.pl [dostęp 2022-08-20] (pol.).
  134. RadioPolska – Niekomercyjny serwis poświęcony radiofonii i telewizji w Polsce. radiopolska.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-05)].
  135. Gdańsk – wykaz stacji radiowych. nadaje.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-14)].
  136. Zawsze Pomorze. zawszepomorze.pl. [dostęp 2022-06-20].
  137. Gdansk.pl. gdansk.pl. [dostęp 2022-06-20].
  138. Gdańsk Strefa Prestiżu. gdanskstrefa.com. [dostęp 2022-06-20].
  139. iBedeker. ibedeker.pl. [dostęp 2022-06-20].
  140. iBedeker. gedanopedia.pl. [dostęp 2022-09-04].
  141. „Spacer po Trójmieście” dla poszukujących inspiracji. ibedeker.pl, 2022-06-22. [dostęp 2022-06-22].
  142. „Spacer po Trójmieście”. Książka dla miłosników Gdańska, Sopotu i Gdyni oraz turystów i przyjezdnych. 7zdjeczgdanska.pl, 2022-08-21. [dostęp 2022-08-22].
  143. Jak być turystą u siebie? Ewa Kowalska, prekursorka lokalnego zwiedzania, w programie Agnieszki Michajłow. gdansk.pl, 2022-06-09. [dostęp 2022-06-15].
  144. Stara Oliwa. staraoliwa.pl. [dostęp 2022-06-20].
  145. Wybrzeże24.pl. wybrzeze24.pl. [dostęp 2022-06-20].
  146. Gdańsk, Trójmiasto – Portal miasta Gdańska [online], PulsGdanska.pl [dostęp 2022-09-17].
  147. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as at au av aw ax ay az ba bb bc bd be bf Parafie [online], diecezja.gda.pl [dostęp 2022-05-13].
  148. Parafia Greckokatolicka pw. Św. Bartłomieja i Opieki NMP w Gdańsku [online], grekokatolicy.pl [dostęp 2022-05-13].
  149. Ormiańskokatolicka Parafia Północna [online], ordynariat.ormianie.pl [dostęp 2022-08-30].
  150. Kalendarz Mariawicki na rok 2022 (Felicjanów).
  151. Diecezja warszawska [online], polskokatolicki.pl [dostęp 2022-05-13].
  152. Parafia pw. Matki Bożej Królowej Polski w Gdańsku [online], gdansk.kkn-poland.com.pl [dostęp 2022-08-10].
  153. Trójmiasto [online], starokatolicy.eu [dostęp 2023-08-13].
  154. Dekanat gdański [online], orthodox.pl [dostęp 2022-05-13].
  155. Struktura [online], powp.wp.mil.pl [dostęp 2022-05-13].
  156. Lista zborów [online], chwz.info.pl [dostęp 2022-05-13].
  157. Wspólnota Ewangelicznych Kościołów Reformowanych [online], reformacja.pl [dostęp 2022-05-13].
  158. Gospel Church Gdańsk [online], gospelchurchgdansk.pl [dostęp 2023-02-05].
  159. Zbory [online], adwent.pl [dostęp 2022-05-13].
  160. Gdańsk [online], anglicanchurch-poland.org [dostęp 2023-06-20].
  161. a b c Zbory [online], kbwch.pl [dostęp 2022-12-05].
  162. a b Adresy kościołów [online], kosciolbozy.pl [dostęp 2022-05-13].
  163. a b c d Zbory [online], baptysci.pl [dostęp 2024-03-12].
  164. Federacja Apostolska Obóz Boży [online], obozbozy.pl [dostęp 2022-05-13].
  165. a b Woj. pomorskie [online], kchwe.pl [dostęp 2022-05-13].
  166. Parafia [online], sopot.luteranie.pl [dostęp 2022-05-13].
  167. Gdańsk-Sopot [online], luteranie.pl [dostęp 2022-05-13].
  168. Parafie [online], metodysci.pl [dostęp 2022-05-13].
  169. Parafie kościoła [online], reformowani.pl [dostęp 2022-05-13].
  170. Kościoły MISJA ŁASKI w kraju i na świecie [online], ggwo.pl [dostęp 2022-05-13].
  171. Zbory Kościoła Wolnych Chrześcijan [online], kwch.org [dostęp 2022-05-13].
  172. a b c Znajdź Kościół [online], kz.pl [dostęp 2022-05-13].
  173. Znajdź miejsce spotkań [online], abyprzyszlidochrystusa.org [dostęp 2022-12-03].
  174. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2023-08-11].
  175. Gdańsk [online], epifania.pl [dostęp 2022-05-13] [zarchiwizowane z adresu 2011-09-16].
  176. Gminy MZR w RP [online], mzr.pl [dostęp 2022-05-13].
  177. Who we are [online], beitpolska.org [dostęp 2022-05-13].
  178. Gmina Wyznaniowa Żydowska w Gdańsku [online], gdansk.jewish.org.pl [dostęp 2022-05-13].
  179. Niezależna Gmina Wyznania Mojżeszowego [online], ngwm.w.interia.pl [dostęp 2022-05-13] [zarchiwizowane z adresu 2007-02-06].
  180. Paweł Ciecieląg i inni, Wyznania religijne w Polsce w latach 2019–2021, Warszawa: Zakład Wydawnictw Statystycznych, 2022, s. 289, ISBN 978-83-67087-17-9.
  181. Gdańsk [online], buddyzm.pl [dostęp 2022-05-13].
  182. Ośrodki [online], zazen.pl [dostęp 2023-02-02].
  183. Ośrodki i grupy [online], zen.pl [dostęp 2022-05-13].
  184. Centra MTŚK [online], mtsk.pl [dostęp 2022-08-10].
  185. Kontakt [online], brahmakumaris.pl [dostęp 2023-02-02].
  186. Kontakt [online], kosciolnaturalny.pl [dostęp 2022-08-10].
  187. Jaguar Gdańsk [online], krs-pobierz.pl [dostęp 2023-07-10] (pol.).
  188. Uchwała nr XXXVI/782/13 Rady Miasta Gdańska z dnia 28 marca 2013 r. ws. wykazu kąpielisk (Dz. Urz. Woj. Pomorskiego z 2013 r. poz.2003).
  189. Gdańsk z dzieckiem – 25 atrakcji nie tylko na weekend! [online] [dostęp 2020-11-19] (pol.).
  190. Gdzie grają na najwyższym poziomie? Druga edycja rankingu „Sporty drużynowe – najlepsze miasta w Polsce”! | Gotowi na Sport [online], 8 listopada 2023 [dostęp 2023-12-13] (pol.).
  191. Zarządzenie nr 56/10 Wojewody Pomorskiego z dnia 4 marca 2010 r. (Dz. Urz. Woj. Pomorskiego z 2010 r. Nr 35, poz. 594).
  192. Gdańsk: Piotr Grzelak – kim jest nowy wiceprezydent miasta? [SYLWETKA]. gdansk.naszemiasto.pl, 2014-12-13. [dostęp 2020-12-03].
  193. Chabior Monika. gdansk.gedanopedia.pl. [dostęp 2023-10-09].
  194. Borawski Piotr. gdansk.gedanopedia.pl. [dostęp 2023-01-04].
  195. Kryszewski Piotr. gedanopedia.pl. [dostęp 2023-10-09].
  196. Nowy wiceprezydent Gdańska. Z urzędu odchodzi Alan Aleksandrowicz. trojmiasto.pl, 31 maja 2022. [dostęp 2022-05-31].
  197. Alan Aleksadrowicz odchodzi że stanowiska zastępcy Prezydenta Gdańska. Piorę Kryszewski nowym zastępcą Prezydenta Gdańska. gdansk.pl, 31 maja 2022. [dostęp 2022-05-31].
  198. Janczarek Danuta. gdansk.gedanopedia.pl. [dostęp 2023-01-04].
  199. M.P. z 2011 r. nr 4, poz. 43.
  200. Kuś Izabela. gedanopedia.pl. [dostęp 2023-10-09].
  201. Rada Miasta Gdańska. Kandydatura nowej pani skarbnik – Izabeli Kuś – przyjęta przez radnych. gdansk.pl, 30 stycznia 2020. [dostęp 2020-01-30].
  202. Piotr Gierszewski [online], gedanopedia.pl [dostęp 2023-01-04] (pol.).
  203. Mateusz Skarbek [online], gedanopedia.pl [dostęp 2023-10-09] (pol.).
  204. Państwowa Komisja Wyborcza: Wybory samorządowe. wybory2002.pkw.gov.pl. [dostęp 2015-10-09].
  205. Geografia wyborcza – Wybory samorządowe – Państwowa Komisja Wyborcza. wybory2006.pkw.gov.pl. [dostęp 2015-10-09].
  206. Wybory Samorządowe 2010 – Geografia wyborcza – Województwo pomorskie – – m. Gdańsk. wybory2010.pkw.gov.pl. [dostęp 2015-10-09].
  207. Państwowa Komisja Wyborcza | Gdańsk. wybory2014.pkw.gov.pl. [dostęp 2018-11-12].
  208. Państwowa Komisja Wyborcza Gdańsk. wybory2018.pkw.gov.pl. [dostęp 2018-11-11].
  209. Biuletyn Informacji Publicznej – Urząd Miejski w Gdańsku [online], bip.gdansk.pl [dostęp 2019-01-05].
  210. Nowy szef klubu radnych Koalicji Obywatelskiej w Radzie Miasta Gdańska. gdansk.pl. [dostęp 2019-01-07].
  211. Jest już następca Kacpra Płażyńskiego. Kazimierz Koralewski ponownie na czele gdańskiego klubu PiS [online], Onet Trójmiasto, 24 października 2019 [dostęp 2019-10-24].
  212. Beata Dunajewska [online], gedanopedia.pl [dostęp 2022-01-10] (pol.).
  213. Misje dyplomatyczne, urzędy konsularne i organizacje międzynarodowe w Polsce – Ministerstwo Spraw Zagranicznych – Portal Gov.pl [online], gov.pl [dostęp 2020-07-08] (pol.).
  214. Gdańsk – oficjalny portal miasta [online], gdansk.pl [dostęp 2019-10-01].
  215. Konsulat Generalny Chińskiej Republiki Ludowej w Gdańsku [online], chinaembassy.org.pl [dostęp 2020-05-07].
  216. Generalkonsulat Danzig – Auswärtiges Amt [online], polen.diplo.de [dostęp 2020-05-05] (niem.).
  217. Główna – Konsulat Generalny Rosji w Gdańsku [online], gdansk.mid.ru [dostęp 2020-05-05].
  218. W Gdańsku działa węgierski konsulat generalny. Wrócił po ponad 70 latach -Pomorskie.eu [online], pomorskie.eu [dostęp 2021-04-15] (pol.).
  219. Gdańsk – Ambasada Ukrainy w Rzeczypospolitej Polskiej [online], poland.mfa.gov.ua [dostęp 2019-12-29].
  220. Search for Austrian Representations – BMEIA, Außenministerium Österreich [online], bmeia.gv.at [dostęp 2019-10-07] (ang.).
  221. Konsulat Republiki Austrii w Gdańsku [online], konsulataustrii.gda.pl [dostęp 2020-05-05].
  222. Konsulat Honorowy Republiki Chile w Gdyni [online], chile.gd.pl [dostęp 2020-05-05].
  223. Estonian Honorary Consuls – Warsaw [online], warsaw.mfa.ee [dostęp 2019-10-07] (ang.).
  224. Konsul Honorowy Etiopii dr Roman Rojek [online], etiopiakonsulhonorowy.pl [dostęp 2019-10-13].
  225. Konsulat Honorowy Francji w Trójmieście – Konsulat Honorowy Francji w Gdańsku Gdyni i Sopocie [online], ambassade.com.pl [dostęp 2020-05-05].
  226. https://www.kemlu.go.id/warsaw/en/lists/daftar_pejabat_dan_staf/category-official-and-staff.
  227. Konsulowie Honorowi Łotwy w Polsce [online], mfa.gov.lv [dostęp 2019-10-01].
  228. Embassy of the Republic of Moldova to the Republic of Poland | Ministry of Foreign Affairs and European Integration of the Republic of Moldova [online], mfa.gov.md [dostęp 2021-04-15] (ang.).
  229. Poland | netherlandsandyou.nl [online], netherlandsandyou.nl [dostęp 2019-10-07] (ang.).
  230. Konsulat Peru w Gdańsku [online], konsulperu.gda.pl [dostęp 2019-10-07].
  231. W Gdańsku otwarto Konsulat Honorowy Sri Lanki. Jedyny w Polsce północnej [online], gdansk.pl [dostęp 2020-12-17] (pol.).
  232. Konsul honorowy – Honorowy Konsul Generalny Republiki Turcji [online], konsulhonorowyturcji.pl [dostęp 2020-08-09] (pol.).
  233. Wykaz konsulatów – informacja według stanu na dzień 28 maja 2021 r. [online], gdansk.pl [dostęp 2021-05-31] (pol.).
  234. Wybory do Rad Dzielnic 2019. Kto zdobył najwięcej głosów, gdzie była największa frekwencja? [online], gdansk.pl [dostęp 2019-03-27].
  235. Miasta partnerskie [online], gdansk.pl [dostęp 2020-04-26].
  236. Bytów miastem partnerskim – oficjalna strona miasta Gdańska. [dostęp 2012-11-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-09-14)].
  237. Miasta współpracujące [online], gdansk.pl [dostęp 2020-04-26].
  238. UBC.net [online], ubc.net [dostęp 2018-04-08] (ang.).
  239. Gdańsk zrywa współpracę z rosyjskimi miastami. rmf24.pl, 2022-03-03. [dostęp 2022-03-03].

Bibliografia[edit | edit source]

Linki zewnętrzne[edit | edit source]