Grodziszcze (powiat świdnicki)
50°47′39″N 16°33′56″E/50,794167 16,565556
| wieś | |
 Kościół parafialny pw. św. Anny | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
240–260 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2022) |
852[2] |
| Strefa numeracyjna |
74 |
| Kod pocztowy |
58-112[3] |
| Tablice rejestracyjne |
DSW |
| SIMC |
0856043 |
Położenie na mapie gminy wiejskiej Świdnica  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu świdnickiego  | |
| 50°47′39″N 16°33′56″E/50,794167 16,565556[1]
| |
Grodziszcze (niem. Gräditz[4]) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie świdnickim, w gminie Świdnica. Początkowo zwany Gramolinem.
Podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]
W latach 1954–1968 wieś należała i była siedzibą władz gromady Grodziszcze, po jej zniesieniu w gromadzie Pszenno. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa wałbrzyskiego.
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Najstarsza w gminie Świdnica wieś łańcuchowa, położona nad Piławą na wysokości 240–260 m n.p.m., w Kotlinie Dzierżoniowskiej. W układzie miejscowości nadal czytelny jest podział na trzy części: Grodziszcze Górne, Środkowe i Dolne.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Wieś zaliczana jest do najstarszych wsi na Śląsku. W trakcie prowadzonych prac archeologicznych odkryto we wsi ślady pobytu człowieka z czasów neolitu. W XI wieku we wsi istniała kasztelania, wymieniana wśród kasztelańskich warowni południowego pogranicza Śląska jako Gramolin, co potwierdził w słynnej „srebrnej bulli” w 1155 roku papież Hadrian IV. Wzmianki na temat miejscowości odnoszą się także do lat 1193-1250, gdy była odnotowana jako wieś leżąca w dobrach klasztoru NMP na Piasku we Wrocławiu. W XI-XII wieku wieś była siedzibą kasztelana Jana pana na grodzie zwanym Grodez. Wzmianka o miejscowości znajduje się w łacińskim dokumencie z 1250 roku wydanym przez papieża Innocentego IV w Lyonie gdzie wieś zanotowana została w zlatynizowanej, staropolskiej formie „Crodec”[5]. Kasztelanię w późniejszym okresie przeniesiona do Świdnicy. W 1288 roku Grodziszcze było wsią książęcą. Henryka IV Prawy dobrami z Grodziszcza uposażył w 1288 r. fundację kolegiaty świętokrzyskiej we Wrocławiu. Podobny charakter miały działania Bolka I świdnickiego, który fundując w 1292 r. klasztor cystersów w Krzeszowie, uposażył go m.in. w ziemię z Grodziszcza. On też najpewniej ostatecznie zlikwidował gród w Grodziszczu, o czym świadczy dodatkowe uposażenie klasztoru krzeszowskiego w ziemię w Grodziszczu, dokonane w 1298 r.[6]
Po trzech wojnach śląskich w latach 1742–1763 pomiędzy Austrią a Prusami miejscowość znalazła się w granicach Prus. W 1742 roku król pruski Fryderyk II wydał pozwolenie na budowę w Grodziszczu ewangelickiego zboru, dla gminy ewangelickiej: Górnego Grodziszcza, Dolnego Mościska, Krzyżowej i Wieruszowa. Pierwsze nabożeństwo w nowo wybudowanej świątyni odbyło się 17.12.1743. W 1810 roku miejscowość należała do kolegiaty św. Krzyża we Wrocławiu. W średniowieczu była własnością Kanoników regularnych, co 9 kwietnia 1193 potwierdził Papież Celestyn III. Od czerwca 1813 roku w Grodziszczu mieściła się główna kwatera wojsk koalicji antynapoleońskiej, wówczas to we wsi przebywali m.in.: car Aleksander I, król pruski Fryderyk III, książę pruski Wilhelm oraz pruscy i rosyjscy generałowie. Wydarzenie to upamiętniała wmurowana w zewnętrzną ścianę dworu tablica inskrypcyjna, która zaginęła w latach 40. XX wieku.
W czasie II wojny światowej istniała we wsi filia obozu koncentracyjnego Groß-Rosen, w której więziony był i zginął Salo (Salomon) Landau urodzony w Polsce holenderski szachista żydowskiego pochodzenia.
W latach 60.-70. XX wieku został rozebrany zbór ewangelicki wraz z wieżą.
11.03.2017 r. w świetlicy wiejskiej we wsi odbył się zjazd 300 neonazistów z Polski i Niemiec. Podczas imprezy odbył się koncert z udziałem zespołów Oidoxie z Niemiec, Obłęd z Polski oraz z Ukrainy i Szwajcarii. Organizatorem imprezy były komórki narodowosocjalistycznej międzynarodówki Blood & Honour z Bielawy i Dzierżoniowa[7].
W świetlicy odbywają zajęcia opiekuńczo-wychowawcze dla dzieci, próby zespołów tanecznych „Tęcza” i „Awans”. Gospodarzem świetlicy jest Zofia Sara[8].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[9]:
- zespół kościoła parafialnego:
- późnogotycki-renesansowy kościół pw. św. Anny, z początku XVI w., XVIII w.
- plebania, z XVI w., XVIII-XIX w.
- ogrodzenie z dwiema bramkami, z XVI w.
- park pałacowy, z XVIII w., koniec XIX w. z wieloma pomnikami przyrody
inne zabytki:
- pałac późnobarokowy z połowy XVIII w., z dachem czterospadowym, przebudowany w początkach XX w. W roku 1813 w pałacu stacjonował car Rosji Aleksander I
- krzyże pokutne
- rozległe grodzisko z IX-XII w. Obecnie widoczne są jedynie pozostałości wałów ziemnych.
Oświata[edytuj | edytuj kod]
W Grodziszczu znajduje się szkoła podstawowa, wybudowana w 1997 r.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 38964
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-03].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 345 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
- ↑ Grünhagen 1866 ↓, s. 280.
- ↑ http://www.repozytorium.uni.wroc.pl/Content/89407/Boguszewicz_Corona%20Silesiae.pdf
- ↑ Jacek Harłukowicz, Zjazd nazistów we wsi koło Świdnicy. Władze gminy wynajęły im świetlicę, 12 marca 2017.
- ↑ Wykaz świetlic wiejskich działających na terenie gminy Świdnica.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 165. [dostęp 2012-10-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Rezydencje ziemi świdnickiej, zespół redakcyjny: W. Rośkowicz, S. Nowotny, R. Skowron, Świdnica 1997, s. 69.
- Colmar Grünhagen, Regesten zur Schlesischen Geschichte, Breslau: Josef Max & KOMP., 1866 (niem.).
