Operacja nowonikołajewska
| wojna domowa w Rosji | |||
 Pomnik rewolucji i wojny domowej w Nowosybirsku (Nowonikołajewsku) | |||
| Czas |
20 listopada – 16 grudnia 1919 r. | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce |
Syberia: obszar między Omskiem a Nowonikołajewskiem | ||
| Przyczyna |
dążenie czerwonych do opanowania Syberii, zdobycia Nowonikołajewska | ||
| Wynik |
zwycięstwo czerwonych | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
Operacja nowonikołajewska – działania bojowe 3 i 5 Armii Czerwonej przeciwko białej Armii Rosyjskiej adm. Aleksandra Kołczaka między 20 listopada a 16 grudnia 1919 r.
Tło wydarzeń i plany stron[edytuj | edytuj kod]
14 listopada 1919 r. Armia Czerwona wkroczyła do Omska - miasta, które było siedzibą białego rządu adm. Aleksandra Kołczaka. Sam Kołczak zdołał ewakuować się poprzedniej nocy[1] w kierunku Irkucka. Był przekonany, że mimo serii klęsk poniesiony przez jego wojska od wiosny tego samego roku i mimo upadku dyscypliny wśród żołnierzy ruch białych na Syberii może jeszcze się przegrupować i odbudować[2]. Na rozkaz Kołczaka biała 1 Armia udała się w kierunku Tomska, zaś 2 i 3 Armia, pod ogólnym dowództwem gen. Konstantina Sacharowa, a od 12 grudnia gen. Władimira Kappela, wycofały się koleją do Nowonikołajewska[3], pozostając w kontakcie z Kołczakiem[4]. Łącznie pod komendą Sacharowa, a następnie Kappela było 18 tys. żołnierzy, 250 karabinów maszynowych, 105 dział i 2 pociągi pancerne[3]. Ostatnia grupa białych wojsk w sile 4,5 tys. żołnierzy, 15 dział i 100 karabinów maszynowych skierowała się na południowy wschód, licząc na połączenie się z grupą atamana Dutowa[3]. Kołczak miał nadzieję skutecznie bronić się na linii Obu i zyskać czas na odbudowę swojej armii[3]. Jednak niemal natychmiast po wyjeździe z Omska przekonał się, że plany te były praktycznie nierealne: jeszcze 13 listopada Legion Czechosłowacki ogłosił w Irkucku, że przestaje wspierać białych, natomiast 18 listopada eserowscy powstańcy odebrali białym kontrolę nad Władywostokiem[5].
Dowodzący Frontem Wschodnim Armii Czerwonej Władimir Olderogge zamierzał rozbić wojska białych, zanim zdążą umocnić się na linii Obu. Szybkim marszem 3 i 5 Armii zamierzał osiągnąć linię Barnauł-Nowonikołajewsk-Koływań[3]. 5 Armia pod dowództwem Gienricha Eiche, złożona z 26, 27 i 35 dywizji strzeleckich, liczyła 21,5 tys. żołnierzy, 383 karabiny maszynowe, 77 dział i 3 pociągi pancerne. 3 Armia dowodzona przez Michaiła Matijasiewicza składała się z 20, 51 i 62 dywizji strzeleckich, łącznie liczyła 17,3 tys. żołnierzy, 289 karabinów maszynowych i 39 dział[3].
Przebieg operacji[edytuj | edytuj kod]
5 Armia przemieszczała się wzdłuż syberyjskiej magistrali kolejowej, natomiast 3 Armia - traktem syberyjskim[3]. W ciągu sześciu dni operacji obie pokonały dystans 120-160 km, docierając do stanicy Tatarskiej, gdzie 3 Armię przeniesiono do rezerwy, przydzielając zarazem 20 i 51 dywizję strzelecką do 5 Armii[3]. 3 Armię przemianowano na "armię pracy" i skierowano do odbudowy zniszczonego podczas działań wojennych przemysłu na Uralu[6]. 5 Armia kontynuowała natomiast pościg za białymi, z 27 dywizją strzelecką poruszającą się w awangardzie wzdłuż magistrali kolejowej[3]. 30 dywizja strzelecka kierowała się na Koływań, zaś 35 dywizja strzelecka - w kierunku stanic Czeriepanowe i Miedwiedowskoje. 26 dywizja strzelecka dążyła natomiast do opanowania Barnaułu i Siemipałatyńska, wspierana przez syberyjskie oddziały czerwonych partyzantów[3].
11 grudnia 26 dywizja strzelecka oraz wspierający ją partyzanci opanowali Barnauł. Dwa dni później czerwoni przejęli kontrolę nad Bijskiem, zaś 14 grudnia 27 dywizja strzelecka wkroczyła do Nowonikołajewska, a 30 dywizja strzelecka - do Koływania[3]. Białym udawało się w poprzednich dniach opóźniać marsz czerwonych na wschód, jednak już przejście do obrony na linii Obu i obrona Nowonikołajewska okazały się niemożliwe[7][3]. Zgromadzeni w Nowonikołajewsku żołnierze armii Kołczaka byli całkowicie niezdyscyplinowani, wielu z nich, zmobilizowanych do wojsk białych syberyjskich chłopów, porzucało broń i dezerterowało[8].
Podczas gdy zamożni mieszkańcy Nowonikołajewska w dniach poprzedzających wkroczenie Armii Czerwonej starali się uciec z majątkiem na wschód, miejscowi robotnicy z entuzjazmem przyjęli ofensywę i wkroczenie czerwonych. Z kolei miejscowa ludność chłopska oczekiwała tylko na zakończenie działań wojennych, obojętnie, kto miałby odnieść zwycięstwo[8]. Według raportów własnych 27 dywizja, wkraczając do niebronionego Nowonikołajewska, wzięła do niewoli 31 tys. żołnierzy i 2 tys. oficerów, przejęła dwa pociągi pancerne, 200 dział i 190 wagonów z zaopatrzeniem. Nawet jeśli dane te są przesadzone, faktyczny rozkład sił białych na Syberii na tym etapie wojny domowej był faktem[7].
16 grudnia zrealizowane zostały ostatnie cele operacji: czerwoni opanowali stanice Miedwiedowskoje i Czeriepanowe oraz przejęli kontrolę nad linią kolejową Barnauł-Nowonikołajewsk[3]. Sukces operacji nowonikołajewskiej umożliwił opanowanie niemal bez walki również Tomska (1 Armia na skutek fali dezercji faktycznie przestała istnieć[6]), a następnie przeprowadzenie operacji krasnojarskiej[9].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ J. D. Smele, Civil war..., s. 549.
- ↑ J. D. Smele, Civil war..., s. 551.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Nowonikołajewskaja opieracija [w:] Grażdanskaja wojna i wojennaja intierwiencija w SSSR. Encikłopiedija, Sowietskaja Encikłopiedija, Moskwa 1983
- ↑ J. D. Smele, Civil war..., s. 584.
- ↑ J. D. Smele, Civil war..., s. 551-552.
- ↑ a b E. Mawdsley, Wojna..., s. 289-290.
- ↑ a b J. D. Smele, Civil war..., s. 589.
- ↑ a b J. D. Smele, Civil war..., s. 587-588.
- ↑ J. D. Smele, Civil war..., s. 589 i 591-592.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Mawdsley E., Wojna domowa w Rosji 1917-1920, M. Popławska (tłum.), Warszawa: Bellona, 2010, ISBN 978-83-11-11638-2, OCLC 750846354.
- Nowonikołajewskaja opieracija [w:] Grażdanskaja wojna i wojennaja intierwiencija w SSSR. Encikłopiedija, Sowietskaja Encikłopiedija, Moskwa 1983.
- Smele J.D., Civil war in Siberia. The anti-Bolshevik government of Admiral Kolchak 1918-1920, Cambridge: Cambridge University Press, 1997, ISBN 978-0-521-57335-1.