Szczekociny

Szczekociny
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Rynek w Szczekocinach
	Herb
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	zawierciański
Gmina	Szczekociny
Prawa miejskie	1398–1870, od 1 stycznia 1923
Burmistrz	Jacek Lipa
Powierzchnia	17,98 km²
Wysokość	264 m n.p.m.
Populacja (31.12.2021); • liczba ludności; • gęstość	; 3518 w oparciu o dane GUS.; 205,9 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 34
Kod pocztowy	42-445
Tablice rejestracyjne	SZA
	Położenie na mapie gminy Szczekociny Szczekociny
	Położenie na mapie Polski Szczekociny
	Położenie na mapie województwa śląskiego Szczekociny
	Położenie na mapie powiatu zawierciańskiego Szczekociny
	50°37′39″N 19°49′31″E/50,627500 19,825278
TERC (TERYT)	2416084
SIMC	0932413
	Urząd miejskiul. Senatorska 2; 42-445 Szczekociny
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Szczekociny – miasto w Polsce w województwie śląskim, w powiecie zawierciańskim, siedziba władz gminy miejsko-wiejskiej Szczekociny. Miejscowość położona jest nad rzeką Pilicą na obszarze Niecki Włoszczowskiej, będącej częścią Niecki Nidziańskiej.

Szczekociny znajdują się na terenie Małopolski^[2] i pomimo że reforma z 1999 r. włączyła je do województwa śląskiego, Szczekociny nie są częścią Śląska. Przed 1975 r. Szczekociny były częścią województwa kieleckiego, a w latach 1975–1998 częścią województwa częstochowskiego. Natomiast w czasach zaboru rosyjskiego były częścią guberni kieleckiej przez większość tego okresu. Dlatego Szczekociny związane są z Kielecczyzną.

Według danych z 31 grudnia 2012 r. miasto miało 3772 mieszkańców. W przeciągu lat zauważalny jest spadek ludności. Z danych z 12 grudnia 2021 r. liczba osób wynosi 3518.

Nazwa[edit | edit source]

Miejscowość była wzmiankowana w formach Schecocino (1307), Scecoczin (1350–51), Scecociny oraz Sczecoczicze (1366), Sczekoczino (1405), Sczekoczyny (1470–80), Szczekocin (1787), Szczekociny (1827). Jest to nazwa dzierżawcza od nazwy osobowej Szczekota^[3].

Historia[edit | edit source]

Prawa miejskie nadano Szczekocinom w 1398 roku. W latach 1470–1480 Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis wymienia miejscowość jako własność Szczekockiego herbu Odrowąż.

W XVI w. istniał tu zbór braci polskich^[4]. W 1595 roku miasto położone w powiecie lelowskim województwa krakowskiego było własnością Macieja Szczepanowskiego^[5].

6 czerwca 1794 pod Szczekocinami (na polach wsi Wywła) rozegrała się jedna z największych bitew insurekcji kościuszkowskiej. Dowodzone przez Tadeusza Kościuszkę wojska polskie zostały pokonane przez połączone siły rosyjsko-pruskie. W bitwie pod Szczekocinami zginęli generałowie Józef Wodzicki i Jan Grochowski, a śmiertelnie ranny został chłop, bohater spod Racławic, Bartosz Głowacki.

W 1815 r. wyniku postanowień kongresu wiedeńskiego Szczekociny znalazły się w zaborze rosyjskim^[6].

W XIX wieku Szczekociny należą do Łubieńskich, Czackich, Halpertów. Na terenie miasta dominuje drobny handel, tkactwo, szewstwo. Założono tu niewielką fabrykę płótna i destylarnie^[6].

W dniu 1 stycznia 1923 Szczekociny odzyskały prawa miejskie^[7], które straciły w 1871 roku w wyniku represji za udział mieszkańców w powstaniu styczniowym przeciwko zaborcy rosyjskiemu.

Dwa dni po rozpoczęciu II wojny światowej, 3 września 1939 pod Szczekocinami zwycięską walkę z wojskami niemieckimi stoczył 8 pułk ułanów Księcia Józefa Poniatowskiego.

W 1942 roku około 1500 Żydów ze Szczekocin zostało wywiezionych do Treblinki i tam zamordowanych.

Podczas II wojny światowej we wrześniu 1939 r. Szczekociny już zostały częściowo spalone przez Niemców. W okolicy działały oddziały polskiej partyzantki, które w lipcu 1944 r. zajęły przejściowo miasto i wysadziły tutejszy most kolejowy. W styczniu 1945 r. miasto zajęły wojska radzieckie^[8]. Ostatecznie w wyniku wojny stan zabudowań uległ zniszczeniu w 75%^[6]. Po wojnie Szczekociny zostały odbudowane ze zniszczeń.

Historia przynależności administracyjnej[edit | edit source]

do 1795 – Korona Królestwa Polskiego, województwo krakowskie, powiat lelowski
1795–1807 – część lewobrzeżna – Królestwo Prus, Nowy Śląsk; część prawobrzeżna – Cesarstwo Austrii, Nowa Galicja
1807–1809 – część lewobrzeżna – Księstwo Warszawskie, departament kaliski, powiat lelowski; część prawobrzeżna – Cesarstwo Austrii, Nowa Galicja
1810–1815 – Księstwo Warszawskie, departament krakowski, powiat lelowski
1815–1816 – Cesarstwo Rosyjskie, Królestwo Kongresowe, departament krakowski, powiat lelowski
1816–1837 – Cesarstwo Rosyjskie, Królestwo Kongresowe, województwo krakowskie, obwód olkuski, powiat lelowski
1837–1841 – Cesarstwo Rosyjskie, Królestwo Kongresowe, gubernia krakowska
1841–1844 – Cesarstwo Rosyjskie, Królestwo Kongresowe, gubernia kielecka
1844–1866 – Cesarstwo Rosyjskie, Królestwo Kongresowe, gubernia radomska, powiat olkuski
1867–1915 – Cesarstwo Rosyjskie, Królestwo Kongresowe, gubernia kielecka, powiat włoszczowski
1915–1917 – Austro-Węgry, Generalne Gubernatorstwo Lubelskie, gubernia kielecka, powiat włoszczowski
1917–1918 – Królestwo Polskie (1917–1918) tzw. „aktu 5 listopada”, Generalne Gubernatorstwo Lubelskie, gubernia kielecka, powiat włoszczowski
1919–1939 – II Rzeczpospolita, województwo kieleckie, powiat włoszczowski
1939–1945 – Generalne Gubernatorstwo, dystrykt radomski, powiat jędrzejowski
1945–1975 – województwo kieleckie, powiat włoszczowski
1975–1998 – województwo częstochowskie
od 1999 – województwo śląskie, powiat zawierciański

Zabytki[edit | edit source]

Barokowo-klasycystyczny zespół z pałacem zbudowany w latach 70. XVIII w. przez Jana Ferdynanda Naxa, otoczony parkiem z końca XVIII w. (po II wojnie światowej w pałacu mieściło się liceum z internatem);
Kościół parafialny pw. św. Bartłomieja, powstały ok. 1680 r., przebudowany w stylu wczesnoklasycystycznym w 1780 r. przez Urszulę Dembińską (ks. Jan Wiśniewski „W historycznym opisie kościołów” podaje, że kościół zbudowany był w 1450 r. przez Odrowąża ze Szczekocin, podkanclerza koronnego);
Budynek dawnej plebanii przy placu Panny Marii 5 w miejscowości Szczekociny, zlokalizowany na działce nr 2464 (obręb 0001 Szczekociny); wpisany do rejestru zabytków 5 grudnia 2019 (nr rej. A/583/2019)^[9].

Demografia[edit | edit source]

Piramida wieku mieszkańców Szczekocin w 2014 r.^[1]

Edukacja[edit | edit source]

Przedszkola

Przedszkole Publiczne, al. Jana Pawła II 5

Szkoły podstawowe

Szkoła Podstawowa nr 1 im. Tadeusza Kościuszki, ul. Senatorska 22
Społeczna Szkoła Podstawowa, ul. Śląska 86

Szkoły ponadpodstawowe

Liceum Ogólnokształcące, ul. Spacerowa 12
Zasadnicza Szkoła Zawodowa w Zespole Szkół, ul. Spacerowa 12
Uzupełniające Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych w formie zaocznej w Zespole Szkół, ul. Spacerowa 12

Wspólnoty wyznaniowe[edit | edit source]

W mieście działa rzymskokatolicka parafia św. Bartłomieja Apostoła.

Sport i turystyka[edit | edit source]

Miejsko Gminny Ludowy Klub Sportowy Olimpijczyk
Uczniowski Klub Sportowy LIDER
Sparta Szczekociny
Uczniowski Klub Sportowy TALENT

Szczekociny są punktem początkowym żółtego szlaku turystycznego prowadzącego do Moskorzewa.

Organizowane są również turystyczno-rekreacyjne spływy kajakowe po Pilicy, które są wielką atrakcją turystyczną dla mieszkańców Szczekocin i pobliskich miejscowości.

Fotografie ze Szczekocin

Pałac Dembińskich

Jeden z budynków w zespole przypałacowym

Kościół św. Bartłomieja

Rynek w Szczekocinach

Pomnik Żydów szczekocińskich

Miasta partnerskie[edit | edit source]

Adony (Węgry)
Jelšava (Słowacja)

Odznaczenia[edit | edit source]

Krzyż Partyzancki (1983)^[10]

Zobacz też[edit | edit source]

Przypisy[edit | edit source]

↑ ^a ^b Szczekociny w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-08-12] , liczba ludności w oparciu o dane GUS.
↑ https://historiaszczekocin.pl/dzieje-szczekocin/sredniowiecze-iiiw-xvw/n,opis-dokumentow.
↑ Kazimierz Rymut: Nazwy miejscowe północnej części dawnego województwa krakowskiego. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1967, s. 164.
↑ Czesław Tadeusz Zwolski, Ponidzie. Busko Zdrój Jędrzejów Kazimierza Wielka Pińczów Staszów. Przewodnik turystyczny, Warszawa 1971, s. 29.
↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 111.
↑ ^a ^b ^c https://szczekociny.pl/historia.html.
↑ Dz.U. z 1922 r. nr 95, poz. 876.
↑ https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/s/795-szczekociny/96-historia-miejscowosci/67904-historia-miejscowosci.
↑ Wykaz wpisanych obiektów do rejestru zabytków w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 1 stycznia 2020 r.. wkz.katowice.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-03)]. (pol.). wkz.katowice.pl [dostęp 2019-12-24].
↑ Wykaz miejscowości wyróżnionych odznaczeniami państwowymi, [w:] UrszulaU. Lewandowska UrszulaU., KrystynaK. Malik KrystynaK., Przewodnik po Polsce, Warszawa: Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, 1991, s. 21, ISBN 83-217-2519-8 (pol.).

Linki zewnętrzne[edit | edit source]

Szczekociny, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 837 .
Szczekociny, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 640 .
Archiwalne widoki i publikacje związane z miejscowością w bibliotece Polona

[:0-1] Szczekociny w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-08-12] , liczba ludności w oparciu o dane GUS.

[2] ttps://historiaszczekocin.pl/dzieje-szczekocin/sredniowiecze-iiiw-xvw/n,opis-dokumentow.

[3] Kazimierz Rymut: Nazwy miejscowe północnej części dawnego województwa krakowskiego. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1967, s. 164.

[4] Czesław Tadeusz Zwolski, Ponidzie. Busko Zdrój Jędrzejów Kazimierza Wielka Pińczów Staszów. Przewodnik turystyczny, Warszawa 1971, s. 29.

[5] Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 111.

[historia-6] ttps://szczekociny.pl/historia.html.

[7] Dz.U. z 1922 r. nr 95, poz. 876.

[8] ttps://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/s/795-szczekociny/96-historia-miejscowosci/67904-historia-miejscowosci.

[9] Wykaz wpisanych obiektów do rejestru zabytków w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 1 stycznia 2020 r.. wkz.katowice.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-03)]. (pol.). wkz.katowice.pl [dostęp 2019-12-24].

[Lew&Mal1991-10] Wykaz miejscowości wyróżnionych odznaczeniami państwowymi, [w:] UrszulaU. Lewandowska UrszulaU., KrystynaK. Malik KrystynaK., Przewodnik po Polsce, Warszawa: Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, 1991, s. 21, ISBN 83-217-2519-8 (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

Miasta na prawach powiatu	Bielsko-Biała Bytom Chorzów Częstochowa Dąbrowa Górnicza Gliwice Jastrzębie-Zdrój Jaworzno Katowice Mysłowice Piekary Śląskie Ruda Śląska Rybnik Siemianowice Śląskie Sosnowiec Świętochłowice Tychy Zabrze Żory
Miasta powiatowe	Będzin Bieruń Cieszyn Kłobuck Lubliniec Mikołów Myszków Pszczyna Racibórz Tarnowskie Góry Wodzisław Śląski Zawiercie Żywiec
Miasta gminne	Blachownia Czechowice-Dziedzice Czeladź Czerwionka-Leszczyny Imielin Kalety Kłobuck Knurów Koniecpol Koziegłowy Krzanowice Krzepice Kuźnia Raciborska Lędziny Łaziska Górne Łazy Miasteczko Śląskie Olsztyn Ogrodzieniec Orzesze Pilica Poręba Przyrów Pszów Pyskowice Radlin Radzionków Rydułtowy Siewierz Skoczów Sławków Sośnicowice Strumień Szczekociny Szczyrk Toszek Ustroń Wilamowice Wisła Włodowice Wojkowice Woźniki Żarki

Siedziba gminy	Szczekociny
Wsie	Bonowice Bógdał Brzostek Chałupki Drużykowa Goleniowy Grabiec Gustawów Łąkietka Małachów Ołudza Przyłęk Rędziny Rokitno Siedliska Starzyny Szyszki Tęgobórz Wólka Ołudzka Wólka Starzyńska
Kolonie	Podkaszczor Podlipie
Osada leśna	Gajówka
Integralne części wsi	Dębowiec Folwark (Ołudza) Folwark (Tęgobórz) Góry Grotkowice Kaszczor Kopalina Krakówka Kresy Młynek Na Pańskim Polu Pod Łysą Górą Podlas Podrajec Podtrzciniec Przy Moście Przy Nowej Drodze Stara Wieś (Ołudza) Stara Wieś (Rokitno) Suchy Młyn Szafranka Wiatrówki Wolskie Piaski Zachoinie Lewe Zachoinie Prawe Zaolszynie

Miasta	Łazy Ogrodzieniec Pilica Poręba Szczekociny Włodowice Zawiercie
Gminy miejskie	Poręba Zawiercie
Gminy miejsko-wiejskie	Łazy Ogrodzieniec Pilica Szczekociny Włodowice
Gminy wiejskie	Irządze Kroczyce Żarnowiec

Przynależność wojewódzka	gubernia kielecka (1867–1915) woj. kieleckie (II RP) (1919–39) woj. kieleckie (1945–75)
Miasta	Koniecpol (← od 1959) Kurzelów (do 1870) Lelów (do 1870) Secemin (do 1870) Szczekociny (do 1870 i od 1923) Włoszczowa (do 1870 i od 1919)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Chrząstów (do 1954) Dobromierz (← 1923–54) Drochlin (do 18??) Irządze Kluczewsko Koniecpol (od 1973) Krasocin Kurzelów (do 1954) Lelów (od 1870) Moskorzew Nieznanowice (do 1870) Oleszno (do 1954) Radków (do 1954) Rokitno (do 1954) Secemin Słupia (do 1946 →) Sokolniki (do 1870) Szczekociny (1870–1922) Szczekociny (od 1973) Włoszczowa (od 1870)
Gromady (1954–72)	Bebelno (1954–68) Biała Wielka (1954–59) Bieganów (1954–68) Bodziejowice (1954–68) Bonowice (1954–59) Bukowa (1970–72) Chlewice (1954–72) Chrząstów (1954–61) Cieśle (1954–69) Czarnca (1954–72) Dobromierz (1954–72) Drochlin (1954–61) Drużykowa (1954–59) Goleniowy (1954–61) Irządze (1954–72) Kluczewsko (1954–72) Komorniki (1954–61) Koniecpol (← 1959–72) Konieczno (1954–72) Kossów (1954–61) Krasocin (1954–72) Kuczków (1954–59) Kurzelów (1954–72) Kuźnica Grodziska (1954–69) Lelów (1954–72) Ludynia (1954–68) Łachów (1954–61) Łapczyna Wola (1954–59) Mieczyn (1954–72) Międzylesie (1954–59) Moskorzew (1954–72) Nakło (1954–72) Nieznanowice (1954–59) Oblasy (1970–72) Oleszno (1954–72) Podlesie (1954–72) Psary (1954–68) Radków (1954–72) Rogienice (1954–61) Rokitno (1954–72) Secemin (1954–72) Sokolniki (1954 →) Starzyny (1954–72) Szczekociny (1961–72) Ślęzany (1954–59) Włoszczowa (1961–72) Żelisławice (1954–61)