Wikipedysta:Halibutt/WP:PE/FAQ

Wikipedia:Projekty Edukacyjne

Informacje

Projekty

Dla nauczycieli

Dla uczestników

Materiały

Pomoc i kontakt

Niniejsza strona to tzw. FAQ, czyli zestaw najczęściej zadawanych przez nauczycieli, bibliotekarzy czy administratorów szkół pytań. Jeśli zastanawiasz się nad uruchomieniem w swojej placówce edukacyjnej projektu szkolnego lub akademickiego, ta strona jest dla Ciebie. Odpowiedzi na wiele innych pytań o Wikipedię znajdziesz także na stronie Pomoc:FAQ i na jej podstronach poświęconych m.in. prawu autorskiemu,

Najważniejsze

Twoi uczniowie i studenci być może nigdy nie słyszeli o idei open source, copyleft, o pisaniu zespołowym czy idei wolontariatu na rzecz wspólnego dobra. Dla nauczycieli Wikipedia może być świetnym poligonem doświadczalnym, dzięki któremu można pokazać uczniom i studentom praktyczne aspekty idei zaufania publicznego czy kwestie wiarygodności i doboru źródeł informacji. To sprawy kluczowe dla poruszania się w dzisiejszym świecie, a z biegiem lat ich znaczenie będzie stale rosło. W świecie, w którym będą żyli Twoi uczniowie będą to kwestie o znaczeniu fundamentalnym.

Co znaczy wiki?

Termin „wiki” pochodzi od słowa wikiwiki, które w języku hawajskim oznacza „szybko”. W kontekście internetu, termin ten oznacza dowolną stronę internetową która pozwala dzielić się materiałami czy współpracować nad ich tworzeniem. Zobacz też nasz artykuł na ten temat.

Czy Wikipedia jest wiarygodna i rzetelna?

Celem twórców Wikipedii jest stworzenie kompendium wiedzy na temat znaczących zjawisk opisanych w wiarygodnych, rzetelnych źródłach. Przy ocenie wiarygodności jej artykułów trzeba przede wszystkim wziąć poprawkę na ograniczoną wiarygodność zewnętrznych wobec samej Wikipedii źródeł; zależy ona również od umiejętności redaktorów Wikipedii do zrozumienia tych źródeł. Dlatego każdy artykuł może być lub nie być wiarygodny, a czytelnicy zawsze powinni kierować się własnym osądem i zdrowym rozsądkiem.

Studenci nigdy nie powinni używać informacji z Wikipedii (ani innych podobnych źródeł internetowych) do ważniejszych celów (choćby jako źródła wiedzy zamieszczonej w pracach zaliczeniowych), chyba że sami zweryfikują informacje zawarte w hasłach wiki – na podstawie publikacji użytych do stworzenia danego artykułu. Dlatego Wikipedia, jak każda encyklopedia, jest świetnym źródłem wiedzy pierwszego kontaktu, od którego dobrze jest zacząć swoje badania – ale nie zawsze jest dobrym źródłem na którym badania powinno się kończyć.

Wikipedia rozwija się bardzo szybko, a jej redaktorzy dążą do tego, by stale zwiększać jej wiarygodność i ograniczać ilość błędów. Zachęcamy czytelników, by zawsze porównywali treść artykułów encyklopedii z wiedzą, którą wynieśli z wiarygodnych źródeł (WP:Ź, WP:RS), i by w razie potrzeby sami nanosili niezbędne poprawki, precyzowali i uszczegóławiali istniejące hasła. Wiele artykułów Wikipedii zaczynało jako gotowe teksty opracowane na potrzeby innych publikacji, obecnie znajdujących się w domenie publicznej, dzięki czemu zyskały solidny fundament na którym redaktorzy zbudowali rozszerzone hasła. Ze względu na wygodę użytkowania Wikipedia niemal codziennie pojawia się w prasie – nie tylko jako temat, ale przede wszystkim jako źródło (WP:WWM).

Trzeba jednak pamiętać, że każdy artykuł może być stronniczy, nieaktualny lub wręcz nieprawdziwy. Dotyczy to każdego źródła wiedzy, nie tylko Wikipedii. Zawsze trzeba sprawdzać kluczowe fakty, niezależnie od źródła. Popularne hasła, te najczęściej edytowane i najczęściej odwiedzane przez czytelników, zazwyczaj są precyzyjniejsze i wiarygodniejsze niż te, do których nikt nie zagląda, więc i prawdopodobieństwo, że ktoś dostrzeże w nich błąd jest niższe. Artykuły Wikipedii mogą również cierpieć z powodu problemów takich jak stronniczość wynikająca z tego, że póki co większość wikipedystów to osoby wywodzące się z jednego kręgu kulturowego. Więcej informacji na ten temat można znaleźć w artykule Krytyka Wikipedii oraz w angielskojęzycznym artykule Reliability of Wikipedia.

W jaki sposób Wikipedia broni się przed fałszywymi informacjami?

Mechanizmy zarządzania treścią Wikipedii są reaktywne, a nie prewencyjne: każdy może wejść na praktycznie każdą stronę i wprowadzić do niej zmiany. Choć większość redaktorów działa w dobrej wierze, wandalizmy zdarzają się stosunkowo często. Na szczęście, takie celowo wprowadzane błędy zazwyczaj udaje się relatywnie szybko wyłapać. Setki oddanych wikipedystów przeglądają rejestry ostatnich zmian w poszukiwaniu wandalizmów, i większość z nich usuwają w przeciągu minut. Dotyczy to zwłaszcza artykułów na tematy kontrowersyjne, które z oczywistych powodów monitorowane są najczujniej. Wiele haseł poszczególni redaktorzy mają też na swoich osobistych listach obserwowanych, a artykuły szczególnie ważne lub kontrowersyjne obserwuje w ten sposób często kilkudziesięciu lub nawet kilkuset redaktorów, więc szansa na wprowadzenie w nich zmian wprowadzających w błąd jest o wiele mniejsza. 

Trzecią linią obrony Wikipedii są sami czytelnicy, którzy przez całą dobę sięgają do jej artykułów, analizują je i mogą je ulepszać jeśli znajdą w nich błąd. Jeśli anonimowy lub relatywnie nowo zarejestrowany użytkownik zmieni bez wyjaśnienia jakieś ważne dane – pozostałym wikipedystom zapala się czerwona lampka, bo to sygnał, że może chodzić o edycję w złej wierze. Jeśli mimo ostrzeżeń ktoś nadal próbuje wprowadzać czytelników w błąd – może na niego zostać nałożona blokada uniemożliwiająca mu psucie Wikipedii. Kluczem tej obrony jest fakt, że – inaczej niż większość źródeł po które sięgamy w poszukiwaniu wiedzy – w Wikipedii każda edycja, każda zmiana jest zapisywana i przypisywana do konkretnego użytkownika. Nic nigdy nie jest stracone bezpowrotnie, żaden wandalizm nie jest nieodwracalny. Aby uzyskać więcej informacji zobacz Pomoc:Historia strony.

Oczywiście nie znaczy to, że Wikipedia jest doskonała. Nie jest. Czytelnik może zajrzeć do artykułu akurat w chwilę po tym, gdy ten stał się celem ataku wandala. Czasem zdarza się, że poprawki wprowadzane są z dużym opóźnieniem, czasem mija wiele miesięcy nim ktoś dostrzeże błąd i go naprawi. Właśnie z tego powodu czytelnicy powinni szczególnie aktywnie weryfikować treści Wikipedii w źródłach zewnętrznych wobec niej. Jeśli jakiś artykuł lub jego fragment wydaje się podejrzany, dobrze jest też sprawdzić historię ostatnich zmian w nim poczynionych, być może kryje się tam wandalizm lub edycja w złej wierze, której jeszcze nie wyłapali inni wikipedyści. Przewagą Wikipedii nad innymi publikacjami jest to, że możesz ten błąd naprawić samodzielnie, często w kilka sekund.

Czy studenci mogą cytować Wikipedię w pracach?

Więcej informacji na temat formatowania cytatów, patrz w:en:Wikipedia:Citing Wikipedia i w:en:Wikipedia:Academic use.

Generalnie: nie, bo nie do tego służą encyklopedie, ale też wiele zależy od oczekiwań nauczyciela.

Przede wszystkim – nie kopiuj haseł Wikipedii słowo w słowo. To, że jej treść jest dostępna na wolnej licencji nie znaczy jeszcze, że masz prawo do plagiatu. Zawsze najlepsze prace dobrze jest oprzeć na więcej niż jednym źródle, a Wikipedia może być świetnym miejscem by takie źródła znaleźć, punktem wyjścia do dalszych badań. Dobrze jednak, by szukanie wiedzy nie kończyło się na sprawdzeniu li tylko encyklopedii.

Praca z Wikipedią może być też świetnym ćwiczeniem: nauczyciel może zapytać uczniów co konkretnie zrobili by zweryfikować wiadomości znalezione w sieci. Taką pracę można wykonać nawet nie ruszając się sprzed komputera, choćby za pomocą wyszukiwarki internetowej porównać treść Wikipedii z renomowanymi, rzetelnymi źródłami na dany temat dostępnymi w sieci. Większość artykułów Wikipedii zawiera również sekcję „linki zewnętrzne”, która często zawiera takie właśnie odnośniki. Studenci mogą także porównać informacje zawarte w hasłach Wikipedii z książkami czy papierowymi leksykonami dostępnymi w bibliotece.

Jednym z najpilniej przestrzeganych wymogów jest podawanie źródeł informacji w formie przypisów, ale oczywiście nie wszystkie artykuły są póki co odpowiednio uźródłowione. Jeśli z jakiegoś powodu chcesz się powołać na Wikipedię jako źródło we własnej pracy, pamiętaj, by powoływać się na artykuły, które poprawnie podają źródła. Wszystkie dobre artykuły Wikipedii posiadają sekcje „Przypisy” i/lub „Bibliografia”, w których wyszczególnione są źródła zawartych w nich informacji. W celu ustalenia autorstwa konkretnego hasła można skorzystać z karty „historia i autorzy” (link do niej znajduje się nad każdą stroną Wikipedii), dzięki niej można zidentyfikować współtwórców artykułu i sprawdzić co konkretnie do niego dodali. Wszyscy wikipedyści mają własne strony dyskusji, gdzie można zostawić im wiadomość. Zalogowani użytkownicy na części stron wikipedystów znajdą również link „Wyślij e-mail do tego użytkownika”, dzięki któremu można skontaktować się z nimi nawet, jeśli nie zaglądają już na Wikipedię. Jeśli szukasz innych sposobów skontaktowania się z wikipedystami, rzuć okiem na stronę Wikipedia:Kontakt z wikipedystami.

Czy Wikipedia jest bezpiecznym środowiskiem dla dzieci i młodzieży?

Wikipedii dotyczą te same zastrzeżenia, co innych podobnie otwartych projektów. Nie ma ograniczeń wiekowych dla wikipedystów, jednak dzieci i młodzież angażujący się w każdą aktywność internetową powinni znać podstawowe zasady bezpieczeństwa w Internecie. W Wikipedii dziecko może wejść w interakcję z nieznanymi sobie dorosłymi, więc – w zależności od wieku dziecka – potrzebny może być nadzór rodziców czy nauczycieli, dokładnie tak samo, jak w przypadku każdego innego miejsca w internecie. Nikt nie powinien też zakładać, że z osobami poznanymi w Wikipedii bezpiecznie jest spotkać się w świecie rzeczywistym. Należy zawsze pamiętać o tych samych zasadach, co w reszcie sieci: nie podawaj swoich danych osobowych, nie umawiaj się z obcymi poznanymi w sieci, a jeśli ktoś sprawia, że czujesz się niezręcznie czy niekomfortowo – powiedz o tym rodzicom lub nauczycielowi. Tak czy inaczej, Wikipedia to środowisko skupione na tworzeniu encyklopedii, a nie sieć społecznościowa, więc luźne rozmowy o wszystkim i niczym czy zawiązywanie sieciowych przyjaźni zdarzają się tu dość rzadko.

W przeciwieństwie do wielu innych miejsc w sieci, cała komunikacja w Wikipedii odbywa się w sposób otwarty, publiczny i kontrolowalny: nawet „prywatne” wiadomości zostawiane na czyjejś stronie dyskusji mogą zostać odczytane przez dowolnego innego czytelnika. To zwiększa poziom bezpieczeństwa. Trzeba też jednak pamiętać, że – inaczej niż wiele dużych portali internetowych – Wikipedia nie ma etatowych pracowników zajmujących się moderacją niewłaściwych komentarzy czy patrolowaniem stron dyskusji w poszukiwaniu niebezpiecznych zachowań. Zadaniem tym zajmują się wolontariusze, którzy zwracają baczną uwagę na nadużycia, na naruszenie zasad etykiety czy dobrego wychowania, ale którzy nie zajmują się cenzorowaniem dyskusji na tematy przeznaczone raczej dla dorosłych. Oczywiście mamy sposoby blokowania osób, które zostaną uznane za tworzące zagrożenie dla dzieci, tak w świecie realnym, jak i w samej Wikipedii. Ale trzeba też pamiętać, że Wikipedia nie szpieguje swoich użytkowników ani nie zbiera informacji na ich temat (w podobny sposób jak to czynią choćby portale społecznościowe takie jak Facebook), więc nawet osoby posiadające konto użytkownika są w praktyce anonimowe.

Osobną kwestią jest treść samej Wikipedii, która nie jest w żaden sposób bowdleryzowana ani cenzurowana. Może zawierać artykuły na temat wulgaryzmów, kwestii kontrowersyjnych czy choćby seksualności człowieka; zawiera również zdjęcia, które dla wielu odbiorców mogą być drastyczne, w tym zdjęcia przedstawiające nagość czy ofiary przemocy. Z drugiej strony informacje na temat seksualności człowieka znalezione w Wikipedii będą prawdopodobnie i tak bardziej neutralne i wiarygodne niż to, co większość młodych może usłyszeć od swoich rówieśników; na pewno nie będą też bardziej pobudzające od treści, które w wielu krajach świata przekazują lekcje edukacji seksualnej, historii czy wiedzy o społeczeństwie. Artykuły Wikipedii, w tym te na temat seksualności czy przemocy, ograniczają się do raportowania faktów, nie mają za zadanie rozbudzać czytelnika czy instruować go jak coś wykonać czy zrobić: Wikipedia nie jest instrukcją. Mogą jednak zawierać obrazy, które w niektórych kulturach czy kontekstach mogą być uznane za nieodpowiednie dla młodszych odbiorców. Istnieją sposoby ukrycia takich zdjęć przed wzrokiem dzieci, zobacz Help:Options to hide an image na angielskiej Wikipedii.

Artykuły, które w normalnych warunkach uznalibyśmy za akceptowalne dla młodszych czytelników, bywają także wandalizowane, okazjonalnie może w nich pojawić się nieodpowiednie słowo czy drastyczny obraz. Wandalizmy takie zazwyczaj wikipedyści usuwają w ciągu kilku minut, jeśli nie sekund, jednak taka sytuacja jest potencjalnie możliwa i warto o niej pamiętać.

W angielskojęzycznej Wikipedii powstał projekt Wikipedii dla szkół, czyli zestawu sześciu tysięcy artykułów, które zostały sprawdzone i skorygowane pod kątem najmłodszych czytelników. Zestaw ten zawiera równowartość około 20 tomów papierowej encyklopedii szkolnej, można go pobrać bezpłatnie do użytku prywatnego czy szkolnego. Jeśli chcesz przygotować podobny projekt – zgłoś się do nas, chętnie pomożemy. Zobacz także: http://schools-wikipedia.org/.

Czego studenci mogą się nauczyć dzięki Wikipedii?

Zobacz też: Wikipedia:Projekty Edukacyjne

Wikipedia idealnie wpisuje się w wytyczne UNESCO dotyczące edukacji w XXI wieku, współtworzenie jej daje zestaw umiejętności spełniający stawiane przez UNESCO kryteria.

Olbrzymia większość młodych ludzi korzysta z internetu, jednak dalece nie wszyscy korzystają z niego w sposób świadomy i odpowiedzialny. Mimo blisko ćwierci wieku sporów na ten temat, polskiej młodzieży nadal brakuje edukacji medialnej, a jej umiejętności cyfrowe stoją na bardzo nierównym poziomie. Projekty edukacyjne związane z Wikipedią mogą wypełnić tę lukę. Współtworzenie Wikipedii uczy oceny informacji, odpowiedzialnego i rozsądnego podejścia do źródeł i krytycznego myślenia, pokazuje też jak w praktyce działa system przekazywania wiedzy i informacji. To kluczowe tematy dla budowania umiejętności cyfrowych. Dla nauczycieli praca z uczniami nad budowaniem Wikipedii to także możliwość nauczenia ich podstaw wiedzy na temat bezpieczeństwa w sieci i przekazania im dobrych praktyk korzystania z internetu. Przy okazji nauczyciele mogą także zaszczepić w uczniach i studentach świadomość istnienia hierarchii źródeł, bez której zrozumienie dzisiejszego świata jest utrudnione, a weryfikacja treści znalezionych gdziekolwiek – niemożliwa. Jeśli chcemy wyjaśnić młodzieży o co chodzi z tzw. postprawdą czy zjawiskiem fake newsów – instrumentarium zdobyte dzięki tworzeniu haseł Wikipedii bardzo się przyda. Jednocześnie Wikipedia daje okazję, by zapoznać młodych ludzi z ideą otwartej treści; to szansa na wzięcie udziału w otwartej społeczności opartej przede wszystkim na wzajemnym szacunku i współpracy, która jednocześnie nie jest w żaden sposób zhierarchizowana, co mogłoby niektórych młodych ludzi odrzucać.

Projekty edukacyjne Wikipedii to także możliwość przekazania uczestnikom umiejętności niezbędnych w XXI wieku, jak choćby nauka zespołowej pracy nad tekstem czy tworzenie tekstów hipertekstualnych (zawierających hiperłącza, odnośniki itd). W dzisiejszym świecie coraz więcej tekstów powstaje w takiej właśnie formie, to podstawa współczesnej nauki, ale też wielu innych „piszących” zawodów. Tymczasem programy nauczania wciąż koncentrują się na pracy indywidualnej tworzonej z myślą o druku. Dla studentów uczestnictwo w takim projekcie może przybrać formę praktycznego testowania warsztatu pracy naukowca: umiejętności prowadzenia kwerendy, kompilacji tekstu, publikowania czy wprowadzania poprawek w procesie recenzji naukowej. Dobre artykuły Wikipedii wykorzystują dokładnie to samo instrumentarium, bez którego trudno myśleć o napisaniu choćby licencjatu. Dotyczy to zarówno umiejętności miękkich (praca nad tekstem, ocena źródeł, poprawa stylu pisarskiego), jak i czysto technicznych (umiejętność tworzenia przypisów bibliograficznych czy korzystania z narzędzi informatycznych do zarządzania bibliografią). Podczas szkoleń towarzyszących zwykle tego typu projektom uczestnicy zapoznają się także z podstawami prawa autorskiego.

Czy tego chcemy czy nie, olbrzymia część internautów korzysta z Wikipedii, to jedna z dziesięciu najpopularniejszych stron internetowych. Dla wielu ludzi jest to podstawowe i pierwsze źródło wiedzy o świecie. Dlatego projekty wzbogacania jej treści w oparciu o zasoby instytucji edukacyjnych to także tworzenie bazy wiedzy, z której korzystać będą obecni i przyszli uczniowie czy studenci. Im rzetelniejsza będzie to wiedza, tym lepiej przygotowane będą przyszłe roczniki. Co równie ważne, uczestnicy często po raz pierwszy w życiu będą mieli możliwość opublikowania tekstu związanego ze swoją działalnością akademicką czy zainteresowaniami, który niemal natychmiast znajdzie czytelników szukających wiedzy w internecie.

W przypadku projektów skoncentrowanych na pracy z obrazem, młodzi ludzie mają okazję na własnym przykładzie przekonać się jak dobór i przygotowanie obrazu (zdjęcia, grafiki itd) wpływają na jego odbiór, a także czego rynek oczekuje od artystów – tak od strony technicznej, jak i merytorycznej.

Umiejętność przedstawiania tematów za pomocą encyklopedycznego stylu (wszystko jedno, czy mówimy o warstwie słownej encyklopedii, czy jej warstwie ilustracyjnej) to podstawa warsztatu pracy wszystkich zawodów kreatywnych i ważne osiągnięcie na drodze do wypracowania własnego stylu. Jako że wszystkie artykuły Wikipedii muszą być zgodne z zasadą neutralnego punktu widzenia, wszyscy wikipedyści nabywają też umiejętności odróżniania faktów od opinii oraz wyczulenia na stronniczość, tendencyjność czy ukryte motywy, zarówno we własnych pracach, jak i w tekstach, które czytają.

Co moja instytucja może zyskać dzięki współpracy z Wikipedią?

Wikipedia to nie tylko największa encyklopedia w historii, to także jedna z najczęściej odwiedzanych stron internetowych świata, jest też jednym z najlepiej rozpoznawalnych projektów edukacyjnych w historii ludzkości. To świetna, rozpoznawalna marka, dlatego pochwalenie się współpracą z nią daje wymierne korzyści promocyjne. Co ważne, Wikipedia to nie tylko znane logo, ale też pozytywnie odbierany projekt. Wielu odbiorców szanuje jej wolontariuszy za ich wkład w życie każdego użytkownika internetu, ale także za to, że Wikipedia znacząco różni się od innych dużych projektów internetowych: nie śledzi swoich użytkowników, nie handluje ich danymi, nie sprzedaje ich ani nie wyświetla im reklam.

Ważnym czynnikiem jest też zgodność misji Wikipedii z misją większości instytucji edukacyjnych na świecie. Misją Wikipedii jest zapewnienie każdemu człowiekowi dostępu do sumy ludzkiej wiedzy: bezpłatnie, bez warunków wstępnych i bez skrzywienia ideologicznego. To myślenie idealnie wpisuje się w działania uczelni, bibliotek, galerii, muzeów czy instytutów badawczych, których celem jest m.in. popularyzacja wiedzy i dostarczanie jej nie tylko własnym uczniom czy studentom, ale także ogółowi społeczeństwa. Ze wszystkich wersji językowych Wikipedii korzysta miesięcznie przeszło pół miliarda unikalnych użytkowników. W praktyce oznacza to, że działania typu outreach prowadzone za pomocą Wikipedii naprawdę mogą dotrzeć do szerszego ogółu społeczeństwa. Jako że Wikipedia jest jednym z podstawowych źródeł wiedzy o świecie dla milionów Polaków, im lepsze będą jej hasła, tym lepsze będą przyszłe pokolenia studentów.

Współczesne instytucje edukacyjne coraz częściej koncentrują się nie na przekazywaniu wiedzy jako takiej, a na przekazywaniu swoim uczniom i studentom kompetencji i umiejętności, dzięki którym będą mogli lepiej funkcjonować w coraz szybciej zmieniającym się świecie. Praca z Wikipedią pozwoli im zdobyć kompetencje cyfrowe i umiejętności, bez których już dziś trudno myśleć o funkcjonowaniu w świecie nauki. Projekty wykorzystujące tworzenie Wikipedii to także łatwy sposób na udowodnienie, że Twoja instytucja naprawdę wybiega w przyszłość.

Wiele uczelni i instytucji badawczych, zwłaszcza w świecie anglojęzycznym, coraz częściej wymaga od swoich pracowników opisywania tematów ich badań także w Wikipedii. Wpływa to zarówno na cytowalność publikacji ich pracowników (jeśli zostaną wykorzystane jako źródła w hasłach), ale także pozwala łatwiej wyjaśnić społeczeństwu po co finansuje takie badania ze swoich podatków. Coraz popularniejsze są także projekty w rodzaju studenckich projektów badawczych, nauki cyfrowej czy cyfrowej humanistyki. Wikipedia może być dla nich świetnym partnerem.

Gdzie mogę dowiedzieć się więcej o Wikipedii?

Odwiedź stronę O Wikipedii, rzuć także okiem na portal wikipedystów i na stronę Pomoc:FAQ. Jeśli interesuje Cię historia Wikipedii, dobry ogląd jej początków daje głośny tekst Roya Rosenzweiga{{Link-interwiki}} Brakujące pola: Q. Nieznane pola: "tam" oraz "lang". Can History Be Open-Source z 2006 roku.