Zespół dworski w Jaszkowej Górnej
 nr rej. A/4191/656 z 19.03.1960 (dwór)[1]
| |
 Dwór w Jaszkowej Górnej | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
Jaszkowa Górna 57 |
| Typ budynku |
dwór |
| Styl architektoniczny |
renesansowo-barokowy |
| Ukończenie budowy |
początek XVI w. |
Położenie na mapie gminy wiejskiej Kłodzko  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu kłodzkiego  | |
 50°24′29,65″N 16°44′08,20″E/50,408236 16,735611
| |
Zespół dworski w Jaszkowej Górnej (niem. Schloss Oberhannsdorf) – zabytkowy renesansowo-barokowy dwór w Jaszkowej Górnej na ziemi kłodzkiej z 2 początku XVI wieku. Obecnie nieużytkowany.
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Zespół dworski w Jaszkowej Górnej położony jest w zachodniej części wsi[2]. W skład kompleksu wchodzą budynek dworu o cechach pałacowych oraz zabudowania gospodarcze[3].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Obecny zespół dworski powstał w wyniku przebudowy i rozbudowy wczesnorenesansowego dworu wzniesionego dla Hansa Daniela von Hennigsdorfa (Hansdorf) na początku XVI wieku[4]. Pierwotny obiekt o cechach średniowiecznych, zamkowych budynków mieszkalnych był zwartą, trzykondygnacyjną budowlą z jednotraktowym wnętrzem i drewnianymi schodami zewnętrznymi prowadzącymi do wejścia ulokowanego na poziomie pierwszego piętra. Całość zamykały strome dachy dwuspadowe. Relikty tej budowli zachowały się w południowej części dworu (kamienna obudowa paleniska kominkowego w ścianie zewnętrznej, proste kamienne opaski okienne, kamienne siedziska we wnękach okiennych pomieszczeń pierwszego piętra)[5].
Około 1550 roku obiekt został prawdopodobnie spalony przez pożar, co doprowadziło w konsekwencji do jego przebudowy, w trakcie której budynek otrzymał nowe sklepienia kolebkowe z lunetami w izbach na parterze i pierwszym piętrze oraz został powiększony od północy o część zajmującą powierzchnię dzisiejszej sieni. Kolejna przebudowa i rozbudowa dworu miała miejsce w latach 1570–1580, kiedy właścicielem całego kompleksu był Georg Daniel von Hennigsdorf[3]. Wówczas od północy dobudowano okazałą, trójskrzydłową część mieszkalną nakrytą wysokim, dwuspadowym dachem. Ze względu na nową, reprezentacyjną funkcję zadbano także o wystrój budynku. We wnętrzach zastosowano renesansowe sklepienia kolebkowe z lunetami zdobione szwami drutowymi tworzącymi dekoracyjną siatkę, otwory okienne i drzwiowe obramiono profilowymi, kamiennymi opaskami, a główne wejście ozdobiono portalem w postaci profilowanej ramy z rozetami i lustrzanymi boniami ukoronowanej skromnym gzymsem i płaskorzeźbą z herbem właścicieli (inicjały G.D. i data 1570). W tym czasie wykonano również dekoracje sgraffitowe na ścianach zewnętrznych, a dach od strony zachodniej zamknięto okazałym szczytem ze sterczynami, co stanowiło formę typową dla architektury czeskiej tego okresu[5].
Po śmierci Georga Daniela dwór stracił na znaczeniu, ponieważ przestał pełnić rolę siedziby rodowej, a jego właściciele często się zmieniali. Miało to bardzo niekorzystny wpływ na stan gmachu. W latach 1669–1692 jego właścicielką była księżna Maria Benigna Piccolomini, małżonka feldmarszałka ks. Ottavia Piccolominiego. Najdłużej, bo od 1696 do 1780 roku dwór pozostawał w rękach rodu von Götzen. Przez lata zaniedbany i nieremontowany budynek uległ poważnym zniszczeniom, w konsekwencji których w połowie XVIII wieku rozebrano skrzydło południowo-wschodnie, pozostawiając podmurówkę i piwnice. Dawną ścianę wewnętrzną pomiędzy skrzydłami oskarpowano i zwieńczono wolutowym szczytem włączając ją do elewacji wschodniej, którą na nowo otynkowano oraz podzielono lizenami. W tym samym czasie wykonano również schody wewnętrzne w sieni parteru, a w dawnej świetlicy dworu, na piętrze, drewniane schody na drugie piętro[5].
W 1780 roku dwór przeszedł na własność hrabiego Antoniego Alexandra von Magnisa, a w 1789 roku hrabiego Ernesta Fryderyka von Haugwitza. Na początku XX wieku, prawdopodobnie dla potrzeb kolejnego właściciela obiektu, dokonano ostatniej, najznaczniejszej przebudowy dworu. Obejmowała ona wykonanie nowych ścian działowych i sufitów, więźby dachowej, nowego szczytu północnego, wymianę sklepiania sieni na strop oraz drewnianych schodów na kamienne (pozostawiono jedynie dawną drewnianą poręcz). W budynku wykonano ponadto centralne ogrzewanie, w części pomieszczeń urządzono nowe parkiety, zaś od strony południowej wymurowano dobudówkę gospodarczą (w dolnej partii z kamienia) nakrytą dwuspadowym daszkiem[5].
Pod koniec II wojny światowej w 1945 roku dwór uległ częściowemu uszkodzeniu[6]. W okresie powojennym po nacjonalizacji i przejęciu obiektu przez władze polskie uległ on dalszej dewastacji, co spowodowane było brakiem jego konserwacji i brakiem odpowiedniego zabezpieczenia. W latach 1969–1971 przeprowadzono częściowy remont dworu, w trakcie którego rozebrano przybudówkę (pozostawiając piwnice), a obiekt został zaadaptowany na składnicę Muzeum Ziemi Kłodzkiej w Kłodzku[7]. Przez krótki czas prezentowano w nim kolekcję zegarów. Obecnie budynek znajduje się w rękach prywatnych właścicieli[5].
Architektura[edytuj | edytuj kod]
Dwór to trzykondygnacyjna budowla nakryta wysokim dachem dwuspadowym[6]. Podzielone pilastrami elewacje zachowały resztki dekoracji sgraffitowej[6]. W budynku zachowały się kamienne, renesansowe obramienia okien i drzwi, a także skromny portal ozdobiony herbem[6]. Wnętrza dworu są dwutraktowe[6]. Na I piętrze zachowały się polichromowane belki stropowe[6].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2013-02-04].
- ↑ Kotlina Kłodzka. Mapa turystyczna, 1:100 000, Eko-Graf, Wrocław 1997.
- ↑ a b Słownik geografii turystycznej Sudetów, pod red. M. Staffy, t. 15, Wrocław 1994, s. 176.
- ↑ Popularna Encyklopedia Ziemi Kłodzkiej, pod red. J. Laski i M. Kowalcze, t. 1, Kłodzko 2009, s. 158.
- ↑ a b c d e Popularna Encyklopedia Ziemi Kłodzkiej, op. cit, s. 159.
- ↑ a b c d e f Romuald Łuczyński: Zamki, dwory i pałace w Sudetach. Legnica: Stowarzyszenie „Wspólnota Akademicka”, 2008, s. 162–164. ISBN 978-83-89102-63-8.
- ↑ Słownik geografii turystycznej Sudetów, op. cit., s. 177.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Romuald Łuczyński: Zamki, dwory i pałace w Sudetach. Legnica: Stowarzyszenie „Wspólnota Akademicka”, 2008, ISBN 978-83-89102-63-8.
- Popularna Encyklopedia Ziemi Kłodzkiej, pod red. Janusza Laski i Mieczysława Kowalcze, t. 1, KTO, Kłodzko 2009.
- Słownik geografii turystycznej Sudetów, pod red. M. Staffy, t. 15, I-BIS, Wrocław 1994.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Opis budowli wraz ze zdjęciami dawnymi i współczesnymi na stronie „Vratislvia Amici” [on-line] [dostęp 2012-02-04]
- Perzyński M., Dwór rozrzutnej księżnej, artykuł o zespole dworskim w Jaszkowej Górnej na stronie gminy Kłodzko [on-line] [dostęp 2012-02-05]
- Opis dworu w Jaszkowej Górnej na stronie „gdziebylec.pl” [on-line] [dostęp 2012-02-04]
