Przeziębienie

Edytuj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeziębienie
nasopharyngitis acuta
Ilustracja
Zobrazowanie powierzchni cząsteczki jednego z ludzkich rinowirusów.
Leczenie

nie

Czynnik chorobotwórczy
Nazwa

najczęściej rinowirusy

Rezerwuar

człowiek

Epidemiologia
Droga szerzenia

droga kropelkowa

Występowanie

cały świat

Prawo
Podlega zgłoszeniu WHO

nie

Klasyfikacje
ICD-10

J00

DiseasesDB

31088

MedlinePlus

000678

Multimedia w Wikimedia Commons

Przeziębienie (znane także jako choroba przeziębieniowa[1], zapalenie nosogardła, zapalenie błony śluzowej gardła, nosa i krtani, ostry nieżyt nosa lub zaziębienie) – wirusowa choroba zakaźna górnych dróg oddechowych ze szczególnie nasilonymi objawami w obrębie nosa, najpowszechniejsza choroba zakaźna występująca u ludzi. Objawami przeziębienia są: kaszel, ból gardła, nieżyt nosa oraz niewielka gorączka lub stan podgorączkowy. Objawy zwykle ustępują w ciągu siedmiu dni, choć niektóre mogą utrzymywać się do trzech tygodni. Przeziębienie może być wywołane przez ponad 200 wirusów, z których najpowszechniejszymi są rinowirusy.

Objawy i przebieg[edytuj | edytuj kod]

Do typowych objawów przeziębienia należą: kaszel, nieżyt nosa, niedrożność nosa i ból gardła; czasem towarzyszą im także ból mięśniowy, zmęczenie, ból głowy i utrata apetytu[2]. Ból gardła występuje u około 40% osób przeziębionych, a kaszel – u około 50%[3]. Bóle mięśniowe pojawiają się w połowie przypadków[4]. U osób dorosłych gorączka zwykle nie występuje, jest za to częsta u niemowląt i małych dzieci[4].

Kaszel jest zazwyczaj łagodny w porównaniu z tym występującym podczas grypy[4]. Kaszel i gorączka u dorosłych wskazują na wyższe prawdopodobieństwo grypy, jednak między tymi dwoma stanami chorobowymi istnieje wiele podobieństw[5]. Część wirusów, które wywołują przeziębienie, może również spowodować wystąpienie infekcji bezobjawowej[6]. Kolor plwociny lub wydzieliny z nosa może się wahać od przezroczystego do żółtego lub zielonego i nie można na jego podstawie stwierdzić, który czynnik jest odpowiedzialny za infekcję[7].

Postęp choroby[edytuj | edytuj kod]

Przeziębienie zwykle rozpoczyna się zmęczeniem, dreszczami, kichaniem i bólem głowy, po czym przez kilka dni osoba chora ma katar i kaszel[2]. Objawy pojawiają się w ciągu 16 do 72 godzin od ekspozycji[8] i nasilają się między drugim a czwartym dniem od pojawienia się infekcji[4][9]. Zazwyczaj objawy ustępują w ciągu siedmiu do dziesięciu dni, lecz w niektórych przypadkach mogą utrzymywać się do trzech tygodni[10]. U dzieci kaszel utrzymuje się przez ponad dziesięć dni w 35–40% przypadków, a przez ponad 25 dni u 10% chorych[11].

Przyczyny[edytuj | edytuj kod]

Wirusy[edytuj | edytuj kod]

Koronawirusy są grupą wirusów wywołujących przeziębienie. Pod mikroskopem widać, że posiadają one otoczkę przypominającą kształtem aureolę lub koronę.

Przeziębienie jest infekcją wirusową górnych dróg oddechowych. Najczęściej wywołuje je rinowirus (30–80%), rodzaj pikornawirusa o 99 znanych serotypach[12][13]. Innymi wirusami wywołującymi przeziębienie są: koronawirusy (10–15%)[4], wirusy paragrypy, wirus RSV, adenowirusy, enterowirusy i metapneumowirusy[14]. Często obecny jest więcej niż tylko jeden wirus[15]. W sumie ponad 200 różnych typów wirusów jest związanych z występowaniem przeziębień[4].

Przenoszenie[edytuj | edytuj kod]

Wirus przeziębienia jest zazwyczaj przenoszony drogą powietrzną, przez bezpośredni kontakt z zainfekowaną wydzieliną z nosa lub materiałem zakaźnym[3][16]. Nie stwierdzono, którą z tych dróg przeziębienie przenosi się najczęściej[17]. Wirusy mogą przetrwać w środowisku przez długi czas, aby potem przedostać się na dłonie ludzi i następnie zostać przeniesione do oczu i nosa, gdzie następuje zarażenie[16]. Przeniesienie następuje często w punktach opieki nad dzieckiem i szkole na skutek przebywania na niewielkim obszarze wielu dzieci z niską odpornością, a także często z powodu niewystarczającej higieny[18]. Infekcja zostaje potem przeniesiona do domu, gdzie wirusy mają kontakt z innymi członkami rodziny[18]. Nie istnieją dowody na to, że recyrkulacja powietrza podczas lotów komercyjnych jest metodą przenoszenia się wirusów wywołujących przeziębienie[16]. Jednak ludzie siedzący blisko osoby zainfekowanej są bardziej narażeni na zarażenie[17]. Rinowirus wywołuje przeziębienia, które są najbardziej zaraźliwe podczas pierwszych trzech dni występowania objawów; potem możliwość zarażenia się znacznie maleje[19].

Pogoda[edytuj | edytuj kod]

Według powszechnego przekonania przeziębienia można nabawić się przez wydłużoną ekspozycję na niekorzystne warunki pogodowe, tj. deszcz czy warunki zimowe; od tego pochodzi też nazwa choroby[20]. Rola wychłodzenia ciała jako czynnika zwiększającego ryzyko przeziębienia jest kontrowersyjna[21]. Nie potwierdzono między innymi, że nagłe ochłodzenie powierzchni ciała jest czynnikiem ryzyka przeziębienia[22][23]. Niektóre wirusy wywołujące przeziębienie są sezonowe i występują najczęściej podczas zimnej i mokrej pogody[24]. Niektórzy twierdzą, że wzrost przeziębień w okresie jesienno-zimowym spowodowany jest głównie zwiększoną ilością czasu spędzanego w zamkniętych pomieszczeniach i blisko innych osób[25]; dotyczy to szczególnie dzieci wracających do szkoły[18]. Może to być jednak także związane ze zmianami w układzie oddechowym, których skutkiem jest zwiększona podatność[25]. Niska temperatura może osłabiać reakcje immunologiczną komórek układu oddechowego[26]. Niska wilgotność zwiększa tempo przenoszenia, prawdopodobnie dlatego, że w suchym powietrzu cząsteczki wirusa mogą zostać rozproszone na większe obszary i dłużej utrzymują się w powietrzu[25].

Inne[edytuj | edytuj kod]

Odporność grupowa, wytworzona na podstawie uprzedniej ekspozycji na wirusy przeziębienia, odgrywa ważną rolę w ograniczaniu rozprzestrzeniania się wirusów, co widać u młodszych pokoleń, wśród których występowanie infekcji układu oddechowego jest większe[27]. Słabe funkcjonowanie systemu immunologicznego jest także czynnikiem ryzyka choroby[28]. Niedobór snu i niedożywienie zostały również powiązane z większym ryzykiem rozwinięcia infekcji po ekspozycji na rinowirusy; sądzi się, że ma to związek z ich wpływem na funkcje immunologiczne. Wśród osób, które śpią mniej niż 7 godzin na dobę, prawdopodobieństwo infekcji w przypadku ekspozycji na rinowirusa było trzy razy większe niż w przypadku śpiących więcej niż 8 godzin na dobę[29][30].

Patofizjologia[edytuj | edytuj kod]

Przeziębienie jest chorobą górnych dróg oddechowych.

Uważa się, że objawy przeziębienia są powiązane z odpowiedzią immunologiczną organizmu na wirus[31]. Mechanizm tej odpowiedzi immunologicznej jest swoisty dla każdego wirusa. Na przykład zarażenie rinowirusem następuje zazwyczaj przez kontakt bezpośredni; poprzez nieznane mechanizmy przywiera on do ludzkich receptorów ICAM-1 co powoduje uwolnienie mediatorów reakcji zapalnej[31]. Następnie mediatory te wywołują objawy przeziębienia[31]. Zazwyczaj nie następuje uszkodzenie tkanki nabłonkowej nosa[4]. Natomiast wirusem RSV można się zarazić zarówno przez kontakt bezpośredni, jak i drogą powietrzną. Następnie wirus ulega replikacji w nosie i gardle przed rozprzestrzenieniem się w dolnych drogach oddechowych[32]. Wirus RSV przyczynia się do uszkodzenia nabłonka nosa[32]. Wirus paragrypy zazwyczaj skutkuje stanem zapalnym nosa, gardła i oskrzeli[33]. U małych dzieci, jeśli zainfekowana zostanie także tchawica, objawy wirusa mogą przypominać objawy podgłośniowego zapalenia krtani ze względu na niewielki rozmiar dróg oddechowych[33].

Rozpoznanie[edytuj | edytuj kod]

Różnicowanie pomiędzy różnymi infekcjami górnych dróg oddechowych wywoływanymi przez wirusy ogólnie polega na ocenie miejsca pojawienia się objawów. W przypadku przeziębienia objawy zlokalizowane są w obrębie jamy nosowej, zapalenia gardła w obrębie gardła, a w przypadku zapalenia oskrzeli w obrębie płuc[3]. W dużej mierze objawy mogą na siebie nachodzić i pojawiać się w wielu obszarach[3]. Przeziębienie często określane jest mianem zapalenia nosogardzieli, któremu towarzyszy stan zapalny gardła o różnym nasileniu[34]. Przeziębienie często rozpoznawane jest przez samych chorych[4]. Rzadko dokonuje się oznaczenia czynnika wirusowego odpowiedzialnego za chorobę[34], a samo oznaczenie typu wirusa na podstawie objawów jest na ogół niemożliwe[4].

Zapobieganie[edytuj | edytuj kod]

Wyłącznie działania fizyczne uznawane są za skuteczną metodę zapobiegającą rozprzestrzenianiu się wirusów przeziębienia[35]. Działania takie obejmują przede wszystkim mycie rąk i stosowanie maseczek twarzowych; w placówkach medycznych powszechnie stosowane są fartuchy i rękawiczki jednorazowe[35]. Działania takie jak kwarantanna nie są możliwe ze względu na powszechność infekcji i ich nieswoiste objawy. Szczepienia ochronne są trudne do przeprowadzenia, gdyż w procesie chorobowym uczestniczy zbyt wiele wirusów, które szybko mutują[35]. Stworzenie szczepionki skutecznej[36] na szerszą skalę jest zatem mało prawdopodobne[37].

Regularne mycie rąk jest skuteczną metodą ograniczania rozprzestrzeniania wirusów przeziębienia, zwłaszcza wśród dzieci[38][39]. Nie wiadomo, czy, poza myciem rąk, podawanie leków przeciwwirusowych lub przeciwbakteryjnych zmniejsza ryzyko infekcji[38]. Korzystne może być noszenie maseczki twarzowej w środowisku, w którym przebywają osoby zakażone; niemniej dane dotyczące korzyści płynących z zachowania większego dystansu społecznego są niewystarczające do wyciągnięcia jednoznacznych wniosków[38]. Suplementacja cynkiem może przyczynić się do zmniejszenia częstości zachorowań[40]. Standardowa suplementacja witaminą C nie obniża ryzyka wystąpienia przeziębienia[41].

Innymi metodami zapobiegania przeziębieniu jest przyjmowanie przez okres 8–12 tygodni preparatów zawierających jeżówkę, a także regularne ćwiczenia fizyczne[39].

Postępowanie z chorymi[edytuj | edytuj kod]

Plakat zachęcający pacjentów do zapytania lekarza o sposoby leczenia przeziębienia

Obecnie nie są dostępne leki lub preparaty roślinne, których skuteczność w skracaniu czasu infekcji została w jednoznaczny sposób potwierdzona[42]. Leczenie polega zatem na łagodzeniu objawów[43]. Do metod leczenia zachowawczego, które uznaje się za zasadne, zalicza się odpoczynek, przyjmowanie płynów w celu utrzymania odpowiedniego nawodnienia organizmu oraz przepłukiwanie gardła ciepłą i słoną wodą[14]. W dużej mierze efekt terapeutyczny i korzyści wynikające z takiego działania przypisuje się efektowi placebo[44].

Leczenie objawowe[edytuj | edytuj kod]

Sposoby leczenia, które mogą doprowadzić do złagodzenia objawów, obejmują podawanie niezłożonych analgetyków i leków o działaniu przeciwgorączkowym takich jak ibuprofen[45] i paracetamol[46]. Zgromadzone dane nie pozwalają stwierdzić, czy leki przeciwkaszlowe są skuteczniejsze od prostych leków przeciwbólowych[47] i nie zaleca się ich stosowania u dzieci ze względu na brak dowodów na ich skuteczność oraz potencjalne szkody związane z ich stosowaniem[48][49]. W roku 2009 w Kanadzie ograniczono stosowanie leków przeciwkaszlowych i na przeziębienie wydawanych bez recepty wskazanych do leczenia dzieci w wieku poniżej szóstego roku życia w związku z potencjalnym ryzykiem i nieudowodnionymi korzyściami z ich stosowania[48]. Nadużywanie dekstrometorfanu (leku wydawanego bez recepty) doprowadziło do zakazu stosowania tego preparatu w wielu krajach[50].

U osób dorosłych objawy takie, jak katar można łagodzić przy pomocy leków przeciwhistaminowych pierwszej generacji; stosowanie tych leków wiąże się jednak z występowaniem zdarzeń niepożądanych w postaci np. zwiększonej senności[43]. Inne preparaty o działaniu udrażniającym, np. pseudoefedryna, również są skuteczne w populacji pacjentów dorosłych[51]. Aerozol do nosa z bromkiem ipratropium również może ograniczać objawy kataru, jednak jego działanie udrażniające jest niewielkie[52]. Z drugiej strony leki przeciwhistaminowe drugiej generacji nie wydają się skuteczne[53].

Ze względu na brak badań nie można stwierdzić, czy zwiększone przyjmowanie płynów może mieć korzystny wpływ na objawy lub skrócić przebieg nieżytu dróg oddechowych[54], podobnie jak w przypadku podgrzanego nawilżonego powietrza[55]. W jednym badaniu wykazano skuteczność wcierania substancji na bazie olejków eterycznych w łagodzeniu takich objawów, jak kaszel nocny, niedrożność nosa i zaburzenia snu[56].

Antybiotyki i leki przeciwwirusowe[edytuj | edytuj kod]

Antybiotyki nie są skuteczne w przypadku zakażeń wirusowych, a zatem nie mają żadnego wpływu na wirusy powodujące przeziębienie[57]. Ze względu na możliwe zdarzenia niepożądane podawanie antybiotyków przynosi szkody; niemniej są one powszechnie przepisywane pacjentom[57][58]. Częstymi przyczynami powszechnego przepisywania antybiotyków są między innymi: oczekiwania pacjentów, że zostanie im przepisany antybiotyk, chęć lekarza do zrobienia czegoś dla pacjenta oraz trudności w wykazaniu związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy zdarzeniami niepożądanymi a antybiotykami[59]. Obecnie nie są dostępne skuteczne leki przeciwwirusowe do leczenia przeziębienia, chociaż dane wstępne wskazują na istnienie korzyści[43][60].

Alternatywne sposoby leczenia[edytuj | edytuj kod]

Choć istnieje wiele alternatywnych sposobów leczenia przeziębienia[61], nie udało się uzyskać dowodów świadczących o skuteczności któregoś z nich[43]. Zgodnie ze stanem wiedzy na 2010 rok nie udało się dowieść skuteczności lub szkodliwości terapii miodem ani przepłukiwania nosa[62][63]. Badania wykazały, że przyjmowanie dużych dawek cynku w postaci tabletek do ssania pozwala skrócić czas trwania objawów przeziębienia[40][39]. W związku ze znacznymi różnicami w zakresie badań konieczne jest przeprowadzenie kolejnych badań dotyczących skuteczności działania cynku[64]. Okazało się również, że witamina C jest nieskuteczna w leczeniu przeziębienia mimo przeprowadzonych badań – z wyjątkiem specyficznych przypadków, np. osób, które ćwiczyły fizycznie w niskich temperaturach[41][39][65]. Przyjmowanie preparatów zawierających jeżówkę skraca czas trwania objawów[39]. Skuteczność suplementów na bazie jeżówki może różnić się w zależności od ich rodzaju[66]. Nie udało się potwierdzić skuteczności czosnku[67]. Pojedyncza próba w zakresie stosowania witaminy D nie wykazała pozytywnego działania[68].

Rokowanie[edytuj | edytuj kod]

Przeziębienie charakteryzuje się najczęściej łagodnym przebiegiem, a jego objawy są ograniczone i mijają w ciągu tygodnia[3]. Do poważnych powikłań dochodzi, jeżeli w ogóle, u osób bardzo starych, młodych lub z immunosupresją[69]. Wtórne zakażenie bakteryjne może być przyczyną zapalenia zatok, zapalenia gardła lub zapalenia ucha[70]. Uważa się, że do zapalenia zatok dochodzi u 8% chorych, natomiast do zapalenia ucha – u 30% chorych[71].

Epidemiologia[edytuj | edytuj kod]

Przeziębienie jest najczęściej spotykaną ludzką chorobą[69] i cierpią na nią osoby mieszkające we wszystkich częściach świata[18]. Osoby dorosłe przeziębiają się zazwyczaj od dwóch do pięciu razy rocznie[3][4], natomiast u dzieci może dochodzić do przeziębienia od sześciu do dziesięciu razy rocznie (nawet do dwunastu razy rocznie w przypadku dzieci chodzących do szkoły)[43]. Odsetek zapaleń objawowych jest większy u osób starszych, co wiąże się z osłabieniem systemu odpornościowego[27].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Choć przyczyny przeziębienia nie udało się ustalić aż do lat 50. XX w., do przeziębień dochodziło już w starożytności[72]. Objawy i leczenie przeziębienia zostały opisane w egipskim papirusie Ebersa, najstarszym pisemnym źródle medycznym, który został spisany przed XVI w. p.n.e.[73] Nazwa „przeziębienie” została wprowadzona w XVI w., ponieważ objawy choroby były podobne do objawów, do jakich dochodziło u osób wystawionych na działanie zimna[74].

W 1946 r. w Wielkiej Brytanii Medical Research Council (Rada Badań Medycznych) założyła Common Cold Unit (Instytut ds. Przeziębienia), w którym w 1956 roku odkryto rinowirusa[75]. W latach 70. XX w. pracownicy CCU udowodnili, że stosowanie interferonu w czasie fazy inkubacyjnej rinowirusa pozwala uchronić się w pewnym stopniu przed chorobą[76], ale nie udało się opracować dokładnej metody leczenia. Instytut został rozwiązany w 1989 r., dwa lata po tym, jak jego pracownikom udało się zakończyć badania w zakresie pastylek zawierających glukonian cynku stosowanych w ramach działań profilaktycznych oraz leczenia przeziębień związanych z rinowirusem, które to metody stanowiły jedyne skuteczne sposoby leczenia opracowane w instytucie[77].

Wpływ na gospodarkę[edytuj | edytuj kod]

Brytyjski plakat z czasów II wojny światowej przedstawiający koszty związane z przeziębieniem i grypą[78]

Wpływ przeziębienia na ekonomię większej części świata pozostaje niejasny[71]. W USA przeziębienie jest co roku przyczyną 75–100 milionów wizyt w gabinetach lekarskich, co nawet przy ostrożnej kalkulacji może oznaczać koszt wysokości 7,7 miliardów dolarów rocznie. Amerykanie wydają 2,9 miliarda dolarów na leki dostępne bez recepty i kolejne 400 milionów USD na leki działające objawowo, wydawane na receptę[79]. Ponad jedna trzecia osób, które udają się do lekarza, otrzymuje receptę na antybiotyk, co może mieć związek z opornością na antybiotyki[79]. Przeziębieni uczniowie opuszczają 22–189 milionów dni szkolnych. W związku z tym rodzice opuszczają 126 milionów dni roboczych, żeby opiekować się dziećmi w domu. Po zsumowaniu ze 150 milionami dni roboczych opuszczanych przez pracowników w efekcie przeziębienia przeziębienie może oznaczać dla gospodarki straty w wysokości 20 miliardów dolarów rocznie[14][79]. Stanowi to tym samym 40% strat związanych z czasem pracy odnotowywanych w USA[80].

Badania[edytuj | edytuj kod]

W czasie badań związanych z przeziębieniem przebadano wiele środków przeciwwirusowych; jednak zgodnie ze stanem wiedzy na 2009 r., żaden środek nie został uznany za skuteczny i dopuszczony do sprzedaży[60]. Prowadzone są badania leku przeciwwirusowego znanego jako pleconaril, który wydawał się być bardzo obiecujący w zwalczaniu pikornawirusów, a także próby BTA-798.[81] Doustnie podawany pleconaril powodował znaczne zagrożenia; trwają badania nad lekiem w formie aerozolu[81].

Naukowcy z University of Maryland, College Park oraz University of Wisconsin-Madison odtworzyli genom wszystkich znanych szczepów wirusowych odpowiedzialnych za przeziębienie[82].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Szczeklik i Gajewski 2017 ↓, s. 2369.
  2. ↑ a b Eccles i Weber 2009 ↓, s. 24.
  3. ↑ a b c d e f Arroll B. Common cold. „Clinical evidence”. 2011 (3), marzec 2011. PMID: 21406124. PMCID: PMC3275147. 
  4. ↑ a b c d e f g h i j R. Eccles. Understanding the symptoms of the common cold and influenza.. „Lancet Infect Dis”. 5 (11), s. 718–725, listopad 2005. DOI: 10.1016/S1473-3099(05)70270-X. PMID: 16253889. 
  5. ↑ Eccles i Weber 2009 ↓, s. 26.
  6. ↑ Eccles i Weber 2009 ↓, s. 50, 129.
  7. ↑ Eccles i Weber 2009 ↓, s. 30.
  8. ↑ Richard A. Helms: Textbook of therapeutics. Drug and disease management. Wyd. 8. Philadelphia, Pa. [u.a.]: Lippincott Williams & Wilkins, 2006, s. 1882. ISBN 978-0-7817-5734-8. (ang.).
  9. ↑ Helga Rübsamen-Waigmann: Viral Infections and Treatment.. Hoboken: Informa Healthcare, 2003, s. 111. ISBN 978-0-8247-5641-3. (ang.).
  10. ↑ T. Heikkinen, A. Järvinen. The common cold.. „Lancet”. 361 (9351), s. 51–59, styczeń 2003. DOI: 10.1016/S0140-6736(03)12162-9. PMID: 12517470. 
  11. ↑ AB. Goldsobel, BE. Chipps. Cough in the pediatric population.. „J Pediatr”. 156 (3), s. 352–358, marzec 2010. DOI: 10.1016/j.jpeds.2009.12.004. PMID: 20176183. 
  12. ↑ A.C. Palmenberg, D. Spiro, R. Kuzmickas, S. Wang i inni. Sequencing and analyses of all known human rhinovirus genomes reveal structure and evolution.. „Science”. 324 (5923), s. 55–59, kwiecień 2009. DOI: 10.1126/science.1165557. PMID: 19213880. 
  13. ↑ Eccles i Weber 2009 ↓, s. 77.
  14. ↑ a b c Common Cold. National Institute of Allergy and Infectious Diseases, 27 listopada 2006. [dostęp 2007-06-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-09-06)]. (ang.).
  15. ↑ Eccles i Weber 2009 ↓, s. 107.
  16. ↑ a b c Eccles i Weber 2009 ↓, s. 197.
  17. ↑ a b Eccles i Weber 2009 ↓, s. 211.
  18. ↑ a b c d Arie J. Zuckerman: Principles and practice of clinical virology. Wyd. 6th. Hoboken, N.J.: Wiley, 2007, s. 496. ISBN 978-0-470-51799-4. (ang.).
  19. ↑ Gwaltney JM Jr, Halstead SB. Contagiousness of the common cold. „Journal of the American Medical Association”. 278 (3), s. 256, lipiec 1997. DOI: 10.1001/jama.1997.03550030096050. 
  20. ↑ Zuger, Abigail. ‘You’ll Catch Your Death!' An Old Wives’ Tale? Well... „The New York Times”, 4 marca 2003. (ang.). 
  21. ↑ Mourtzoukou EG, Falagas ME. Exposure to cold and respiratory tract infections. „The international journal of tuberculosis and lung disease: the official journal of the International Union against Tuberculosis and Lung Disease”. 11 (9), s. 938–943, wrzesień 2007. PMID: 17705968. 
  22. ↑ R. Eccles, Acute cooling of the body surface and the common cold, „Rhinology”, 40 (3), 2002, s. 109–114, ISSN 0300-0729, PMID: 12357708 [dostęp 2018-02-16].
  23. ↑ Claire Johnson, Ronald Eccles, Acute cooling of the feet and the onset of common cold symptoms, „Family Practice”, 22 (6), 2005, s. 608–613, DOI: 10.1093/fampra/cmi072, ISSN 0263-2136, PMID: 16286463 [dostęp 2018-02-16].
  24. ↑ Eccles i Weber 2009 ↓, s. 79.
  25. ↑ a b c Eccles i Weber 2009 ↓, s. 80.
  26. ↑ Ellen F. Foxman i inni, Temperature-dependent innate defense against the common cold virus limits viral replication at warm temperature in mouse airway cells, „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America”, 112 (3), 2015, s. 827–832, DOI: 10.1073/pnas.1411030112, ISSN 0027-8424, PMID: 25561542 [dostęp 2021-03-21] (ang.).
  27. ↑ a b Eccles i Weber 2009 ↓, s. 78.
  28. ↑ Eccles i Weber 2009 ↓, s. 78, 166.
  29. ↑ Cohen S, Doyle WJ, Alper CM, Janicki-Deverts D, Turner RB. Sleep habits and susceptibility to the common cold. „Arch. Intern. Med.”. 169 (1), s. 62–67, styczeń 2009. DOI: 10.1001/archinternmed.2008.505. PMID: 19139325. PMCID: PMC2629403. 
  30. ↑ Eccles i Weber 2009 ↓, s. 160–165.
  31. ↑ a b c Eccles i Weber 2009 ↓, s. 112.
  32. ↑ a b Eccles i Weber 2009 ↓, s. 116.
  33. ↑ a b Eccles i Weber 2009 ↓, s. 122.
  34. ↑ a b Eccles i Weber 2009 ↓, s. 51–52.
  35. ↑ a b c Eccles i Weber 2009 ↓, s. 209.
  36. ↑ Daniel Simancas-Racines i inni, Vaccines for the common cold, „Cochrane Database of Systematic Reviews”, 2017, DOI: 10.1002/14651858.CD002190.pub5.
  37. ↑ Lawrence, D.M. Gene studies shed light on rhinovirus diversity. „Lancet Infect Dis”. 9 (5), s. 278, maj 2009. DOI: 10.1016/S1473-3099(09)70123-9. 
  38. ↑ a b c Jefferson T. (red.), Del Mar C.B., Dooley L., Ferroni E., Al-Ansary L.A., Bawazeer G.A., van Driel M.L., Nair S., Jones M.A., Thorning S., Conly J.M. Physical interventions to interrupt or reduce the spread of respiratory viruses. „Cochrane Database of Systematic Reviews”, s. CD006207, lipiec 2011. DOI: 10.1002/14651858.CD006207.pub4. PMID: 21735402. 
  39. ↑ a b c d e Szczeklik i Gajewski 2017 ↓, s. 2370.
  40. ↑ a b Singh M. (red.), Das R.R. Zinc for the common cold. „Cochrane Database of Systematic Reviews”, s. CD001364, luty 2011. DOI: 10.1002/14651858.CD001364.pub3. PMID: 21328251. 
  41. ↑ a b Hemilä H. (red.), Chalker E., Douglas B., Hemilä H. Vitamin C for preventing and treating the common cold. „Cochrane Database of Systematic Reviews”, s. CD000980, 2007. DOI: 10.1002/14651858.CD000980.pub3. PMID: 17636648. 
  42. ↑ Common Cold: Treatments and Drugs. Mayo Clinic. [dostęp 2010-01-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-09)]. (ang.).
  43. ↑ a b c d e M. Simasek, DA. Blandino. Treatment of the common cold.. „Am Fam Physician”. 75 (4), s. 515–520, luty 2007. PMID: 17323712. 
  44. ↑ Eccles i Weber 2009 ↓, s. 261.
  45. ↑ Kim S.Y. (red.), Chang Y.J., Cho H.M., Hwang Y.W., Moon Y.S. Non-steroidal anti-inflammatory drugs for the common cold. „Cochrane Database Syst Rev”, s. CD006362, 2009. DOI: 10.1002/14651858.CD006362.pub2. PMID: 19588387. 
  46. ↑ Eccles R. Efficacy and safety of over-the-counter analgesics in the treatment of common cold and flu. „Journal of Clinical Pharmacy and Therapeutics”. 31 (4), s. 309–319, 2006. DOI: 10.1111/j.1365-2710.2006.00754.x. PMID: 16882099. 
  47. ↑ Smith S.M. (red.), Schroeder K., Fahey T. Over-the-counter (OTC) medications for acute cough in children and adults in ambulatory settings. „Cochrane Database Syst Rev”, s. CD001831, 2008. DOI: 10.1002/14651858.CD001831.pub3. PMID: 18253996. 
  48. ↑ a b Shefrin A.E., Goldman R.D. Use of over-the-counter cough and cold medications in children. „Can Fam Physician”. 55 (11), s. 1081–1083, listopad 2009. PMID: 19910592. PMCID: PMC2776795. 
  49. ↑ Vassilev ZP, Kabadi S, Villa R. Safety and efficacy of over-the-counter cough and cold medicines for use in children. „Expert opinion on drug safety”. 9 (2), s. 233–242, marzec 2010. DOI: 10.1517/14740330903496410. PMID: 20001764. 
  50. ↑ Eccles i Weber 2009 ↓, s. 246.
  51. ↑ Taverner D., Latte G.J. (red.). Nasal decongestants for the common cold. „Cochrane Database Syst Rev”, s. CD001953, 2007. DOI: 10.1002/14651858.CD001953.pub3. PMID: 17253470. 
  52. ↑ Albalawi Z.H. (red.), Othman S.S., Alfaleh K. Intranasal ipratropium bromide for the common cold. „Cochrane Database of Systematic Reviews”, s. CD008231, lipiec 2011. DOI: 10.1002/14651858.CD008231.pub2. PMID: 21735425. 
  53. ↑ Pratter M.R. Cough and the common cold: ACCP evidence-based clinical practice guidelines. „Chest”. 129 (1 Suppl), s. 72S–74S, styczeń 2006. DOI: 10.1378/chest.129.1_suppl.72S. PMID: 16428695. 
  54. ↑ Guppy M.P. (red.), Mickan S.M., Del Mar C.B., Thorning S., Rack A. Advising patients to increase fluid intake for treating acute respiratory infections. „Cochrane Database of Systematic Reviews”, s. CD004419, luty 2011. DOI: 10.1002/14651858.CD004419.pub3. PMID: 21328268. 
  55. ↑ Singh M. (red.), Singh M. Heated, humidified air for the common cold. „Cochrane Database of Systematic Reviews”, s. CD001728, maj 2011. DOI: 10.1002/14651858.CD001728.pub4. PMID: 21563130. 
  56. ↑ Paul I.M., Beiler J.S., King T.S., Clapp E.R., Vallati J., Berlin C.M. Vapor rub, petrolatum, and no treatment for children with nocturnal cough and cold symptoms. „Pediatrics”. 126 (6), s. 1092–1099, grudzień 2010. DOI: 10.1542/peds.2010-1601. PMID: 21059712. 
  57. ↑ a b Arroll B. (red.), Kenealy T. Antibiotics for the common cold and acute purulent rhinitis. „Cochrane Database Syst Rev”, s. CD000247, 2005. DOI: 10.1002/14651858.CD000247.pub2. PMID: 16034850. 
  58. ↑ Eccles i Weber 2009 ↓, s. 238.
  59. ↑ Eccles i Weber 2009 ↓, s. 234.
  60. ↑ a b Eccles i Weber 2009 ↓, s. 218.
  61. ↑ Sposoby na przeziębienie [online], Synergiczni, 29 listopada 2019 [dostęp 2019-12-04] (pol.).
  62. ↑ Oduwole O. (red.), Meremikwu M.M., Oyo-Ita A., Udoh E.E. Honey for acute cough in children. „Cochrane Database of Systematic Reviews”, s. CD007094, styczeń 2010. DOI: 10.1002/14651858.CD007094.pub2. PMID: 20091616. 
  63. ↑ Kassel J.C., King D. (red.), Spurling G.K. Saline nasal irrigation for acute upper respiratory tract infections. „Cochrane Database of Systematic Reviews”, s. CD006821, marzec 2010. DOI: 10.1002/14651858.CD006821.pub2. PMID: 20238351. 
  64. ↑ Zinc for the common cold –Health News – NHS Choices. [w:] nhs.uk [on-line]. 2012 [ostatnia aktualizacja]. [dostęp 2012-02-24]. Cytat: In this review, there was a high level of heterogeneity between the studies that were pooled to determine the effect of zinc on the duration of cold symptoms. This may suggest that it was inappropriate to pool them. It certainly makes this particular finding less conclusive. (ang.).
  65. ↑ Heiner K.A., Hart A.M., Martin L.G., Rubio-Wallace S. Examining the evidence for the use of vitamin C in the prophylaxis and treatment of the common cold. „Journal of the American Academy of Nurse Practitioners”. 21 (5), s. 295–300, 2009. DOI: 10.1111/j.1745-7599.2009.00409.x. PMID: 19432914. 
  66. ↑ Linde K. (red.), Barrett B., Wölkart K., Bauer R., Melchart D. Echinacea for preventing and treating the common cold. „Cochrane Database Syst Rev”, s. CD000530, 2006. DOI: 10.1002/14651858.CD000530.pub2. PMID: 16437427. 
  67. ↑ Lissiman E. (red.), Bhasale A.L., Cohen M. Garlic for the common cold. „Cochrane Database Syst Rev”. 3, s. CD006206, 2012. DOI: 10.1002/14651858.CD006206.pub3. PMID: 22419312. 
  68. ↑ David R. Murdoch. Effect of Vitamin D3 Supplementation on Upper Respiratory Tract Infections in Healthy Adults. The VIDARIS Randomized Controlled Trial. Vitamin D3 and Upper Respiratory Tract Infections. „JAMA: the Journal of the American Medical Association”. 308 (13), s. 1333, 3 października 2012. DOI: 10.1001/jama.2012.12505. 
  69. ↑ a b Eccles i Weber 2009 ↓, s. 1.
  70. ↑ Eccles i Weber 2009 ↓, s. 76.
  71. ↑ a b Eccles i Weber 2009 ↓, s. 90.
  72. ↑ Eccles i Weber 2009 ↓, s. 3.
  73. ↑ Eccles i Weber 2009 ↓, s. 6.
  74. ↑ Cold. Online Etymology Dictionary. [dostęp 2008-01-12].}
  75. ↑ Eccles i Weber 2009 ↓, s. 20.
  76. ↑ DA. Tyrrell. Interferons and their clinical value. „Rev Infect Dis”. 9 (2). s. 243–249. PMID: 2438740. 
  77. ↑ W. Al-Nakib, P.G. Higgins, I. Barrow, G. Batstone i inni. Prophylaxis and treatment of rhinovirus colds with zinc gluconate lozenges. „J Antimicrob Chemother.”. 20 (6), s. 893–901, grudzień 1987. DOI: 10.1093/jac/20.6.893. PMID: 3440773. (ang.). 
  78. ↑ The Cost of the Common Cold and Influenza. [w:] Imperial War Museum: Posters of Conflict [on-line]. vads.
  79. ↑ a b c Fendrick A.M., Monto A.S., Nightengale B., Sarnes M. The economic burden of non-influenza-related viral respiratory tract infection in the United States. „Arch. Intern. Med.”. 163 (4), s. 487–494, 2003. DOI: 10.1001/archinte.163.4.487. PMID: 12588210. 
  80. ↑ Kirkpatrick GL. The common cold. „Prim. Care”. 23 (4), s. 657–675, grudzień 1996. DOI: 10.1016/S0095-4543(05)70355-9. PMID: 8890137. 
  81. ↑ a b Eccles i Weber 2009 ↓, s. 226.
  82. ↑ Val Willingham: Genetic map of cold virus a step toward cure, scientists say. CNN, 12 lutego 2009. [dostęp 2009-04-28]. (ang.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Ronald Eccles (red.), Olaf Weber (red.): Common cold. Basel: Birkhäuser, 2009. ISBN 978-3-7643-9894-1. (ang.).
  • Andrzej Szczeklik, Piotr Gajewski: Interna Szczeklika 2017. Kraków: Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2017, s. 2369–2370. ISBN 978-83-7430-517-4.

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Przeziębienie&oldid=72982995”