Światosław I

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Światosław I Igorowicz (Chrobry)
Ilustracja
Książę Kijowski
do 957 pod regencją matki
Okres

od 945
do 972

Poprzednik

Igor I

Następca

podział państwa:

Dane biograficzne
Dynastia

Rurykowicze

Data urodzenia

ok. 942

Data i miejsce śmierci

972
okolice porohu Dniepra

Przyczyna śmierci

zasadzka Pieczyngów

Ojciec

Igor Rurykowicz

Matka

Olga Kijowska

Dzieci

Jaropełk I
Oleg
Włodzimierz I Wielki

Spotkanie Światosława i Jana Tzimiskesa. Autor obrazu Klaudiusz Lebiediew dokonał stylizacji średniowiecznego władcy Rusi na XVII-wiecznego Kozaka (Moskwa).

Światosław I Igorowicz (Chrobry) (st. rus. i scs: Свѧтославъ /Svętoslavŭ/ śr. grec. Σφενδοσθλάβος /Sfendosthlávos/), (ur. ok. 942 r., zm. 972 r.) – kniaź Rusi Kijowskiej w latach 945–972. Syn Igora Rurykowicza i Olgi Kijowskiej.

Światosław I

Rządy księcia rozpoczęły się w 957 roku. Podczas jego kampanii wojennych władzę w kraju sprawowała jego matka Olga, która zmarła w 969 roku. W 965[1] roku spustoszył Chazarię i zdobył dwa grodyItil i Sarkel. Walczył z zamieszkującymi Kaukaz Jasami i Kasogami. Podporządkował sobie słowiańskich Wiatyczów.

W 967 r., pozostając w sojuszu z Bizancjum, podjął wyprawę przeciw Bułgarom naddunajskim. Zajął ujście Dunaju i podjął próbę utworzenia tam państwa, ze stolicą w Presławcu. Plany te się nie powiodły ze względu na najazd Pieczyngów, którzy w 968 r. oblegli Kijów.

Druga wyprawa naddunajska Światosława przekształciła się w wojnę z Bizancjum – po stronie Rusi stanęli Bułgarzy i Węgrzy. Zwycięskie Bizancjum, rządzone wówczas przez cesarza Jana Tzimiskesa, zmusiło kniazia ruskiego do podpisania ugody w Durostolonie. Światosław zobowiązał się nie organizować wypraw na Bałkany, wypuścić wszystkich jeńców, a w razie potrzeby wesprzeć cesarza zbrojnie. W drodze powrotnej Światosław spędził zimę u ujścia Dniepru, a na wiosnę 972 r. wyruszył łodziami w górę rzeki. Przed porohami na Dnieprze łodzie wyciągano na ląd i ciągnięto. Tam też Światosław wpadł w zasadzkę przygotowaną przez Pieczyngów. Światosław oraz większość jego żołnierzy i towarzyszy zginęło podczas walki. Na znak zwycięstwa Pieczyngowie z jego czaszki mieli sporządzić puchar.

Źródła o panowaniu Światosława[edytuj | edytuj kod]

Podstawowym źródłem informacji na temat ówczesnej Rusi pozostaje dzieło ruskiego rocznikarza Nestora, Powieści minionych lat (około 1113 r.). Wiele informacji pochodzi także z opisów i kronik bizantyjskiego historyka Leona Diakonosa. Z powodu jego licznych interwencji i wypraw w sprawach Cesarstwa, na bieżąco opisywał on dzieje i historię księcia ruskiego.

Imię[edytuj | edytuj kod]

Światosław to pierwszy, znany współcześnie ruski książę, noszący słowiańskie imię.

Według części badaczy imię to jest złożeniem nordyjskich imion jego poprzedników przetłumaczonym na słowiański: Olga/Helga lub Oleg/Helgi (heilagr – święty, błogosławiony) oraz Ruryk/Hrœrekr (Hrǿríkʀ – sławny król)[2].

Był on synem Igora i Olgi oraz wnukiem Ruryka – założyciela państwa ruskiego i protoplasty rodu Rurykowiczów, który został przywołany wraz ze swymi drużynami przez Słowian Ilmeńskich. Jego krewnym i poprzednikiem był też Oleg Mądry.

Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]

Matka Światosława, Olga wraz ze świtą. Miniatura z kroniki Jana Skylitzesa z końca XI wieku.

Ojcem Światosława był Igor, syn Ruryka, a matką żona Igora, Olga. Igor, nie tracąc impetu działań swojego poprzednika, coraz bardziej poszerzał ziemie Rurykowiczów, organizując wyprawy na Pieczyngów i Konstantynopol (941-944). Został zabity podczas ściągania okupu z Drewlan w 945 roku. Olga, matka Światosława, organizowała reformy podatkowe i jeszcze długo pomagała synowi podczas jego wypraw wojennych. Samego Światosława przedstawiano jako władcę zaradnego i śmiałego zarazem. Wiemy na pewno z opisów historyka Rusi Borisa Rybakowa, że już w młodzieńczych latach Światosław otrzymał od ojca swoje własne miasto. Był nim Nowogród.

Wiemy, że Światosław był nieprzychylny chrześcijaństwu i nawet po tym, gdy jego matka przyjęła chrzest w Konstantynopolu w 955 roku, on pozostał wierny religii swych nordyckich przodków. Odznaczał się nieprzeciętnym zmysłem taktycznym, odwagą i oddaniem, które zaskarbiało mu serca wielu wojowników walczących pod jego komendą. Ciągłe przebywanie władcy poza granicami państwa nie wpływało pozytywnie na jego wizerunek w kraju, gdzie ludzie patrzyli na to z niezadowoleniem. Z sytuacją tą doskonale radziła sobie matka Światosława, Olga, która zarządzała państwem pod nieobecność syna i była w stanie sprostać wyzwaniom stawianym jej przez politykę ówczesnej Rusi. Błyskawiczne kampanie wojenne i przemyślane posunięcia polityczne nadały Światosławowi miano władcy śmiałego, ale i rozsądnego. Bizantyjscy dziejopisarze sportretowali Światosława następująco:

„Z wyglądu tak oto się on przedstawiał: średniego wzrostu, ani zbyt wysoki, ani zbyt mały, o krzaczastych brwiach, błękitnych oczach, płaskim nosie, z ogoloną brodą i z gęstymi, długimi, wiszącymi na górnej wardze włosami. Głowę miał całkiem gołą; po jednej tylko stronie głowy wisiał pukiel włosów, oznaczający znakomitość rodu; szyja gruba, ramiona szerokie i cała postać dość kształtna. Wydawał się ponury i surowy. W jednym jego uchu wisiała złota zausznica, ozdobiona dwiema perłami z rubinem umieszczonym pośrodku. Odzież miał białą, niczym prócz czystości nie różniącą się od innych...”

Wzrost potęgi ruskiej[edytuj | edytuj kod]

Polityczne życie Światosława rozpoczęło się dopiero w 957 roku. Pełnię władzy uzyskał natomiast po śmierci matki w 969 roku. Jego ojciec zginął w roku 945 z rąk Drewlan, podczas poboru daniny przekraczającej określone wcześniej, w ramach porozumienia, normy. Olga po śmierci męża wyprawiła się na Drewlan. Podporządkowała Kijowowi księstwo nowogrodzkie i odnowiła traktaty handlowe z Bizancjum, zawarte jeszcze przez Igora. W 955 roku przyjęła w Konstantynopolu chrzest i rozpoczęła proces chrystianizacji kraju. Została kanonizowana w XII lub XIII wieku.

Światosław kontynuował politykę ojca z jeszcze większą zawziętością i upartością. Nie były to już jednak, jak by mogło się wydawać, walki w wyłącznym interesie Rusi. Na arenie międzynarodowej zaszło wiele zmian: handel kwitł, szczególnie wymiana między wschodem a zachodem, a popyt w Europie na wyszukane towary wschodu niósł ze sobą ogromne korzyści, tak natury materialnej, jak i politycznej. Ogromne karawany z Chin, Indii, Iranu i Egiptu ciągnęły na zachód do europejskich dworów. U schyłku IX wieku, ten bardzo delikatny element polityki międzynarodowej został zachwiany pojawieniem się na mapie Europy Węgrów i Pieczyngów. Ich siedziby sięgały daleko na wschód. W tym momencie, w Europie znaczenie nabrało również księstwo kijowskie, a temat dalekiego kraju Rusinów nie schodził z ust ludu, zarówno kupców, jak i arystokracji na dworach w Bizancjum i w Bagdadzie, w Niemczech i we Francji. Zaczęto np. mówić o ruskich jedwabiach, gdzie w rzeczywistości Słowianie jedynie pośredniczyli w sprowadzaniu ich z dalekiego wschodu. Istniały dwa główne szlaki handlowe, którymi ruscy kupcy wieźli swoje towary. Pierwszy biegł z Kijowa przez Kraków, gdzie spotykali się z polskimi kupcami, a dalej przez Pragę na ziemie środkowej Europy. Drugi natomiast, tak zwany „drogą od Greków do Waregów”, przez Połock lub Smoleńsk i Nowogród nad „Morze Wareskie” i dalej na ziemie Słowian zachodnich, Niemców i Franków.

Wyprawy z lat 965–972[edytuj | edytuj kod]

Światosław spotyka się z rodziną w Kijowie po powrocie z bitwy. Obraz pędzla Iwana Akimowa z 1773 r. Galeria Trietiakowska, Moskwa.

Wyprawy Światosława z lat 965-966 znakomicie przedstawiają mistrzowskie zrozumienie sytuacji i doskonałe posunięcia, mające na celu przyniesienie jak największych korzyści państwu ruskiemu. Najdokładniej opisuje je B. Grekow.

Pierwszym celem księcia kijowskiego było państwo Chazarów. Obrany kierunek na Okę i Wołgę, na północny wschód od Kijowa, był drogą pełną zwycięstw i chwały. Kolejno padały grody warowne Chazarów: Sarkel, Itil i Samender. Ówczesny geograf arabski Ibn Haukal opisuje druzgocącą porażkę Chazarów we wszystkich walkach ze Światosławem, w rezultacie których państwo Chazarów przestało istnieć. Resztki jego znane były nad dolną Wołgą pod nazwą państwa Saksynów i nie przedstawiały sobą już żadnej wartości politycznej.

Po podboju Chazarów Światosław poszedł dalej, do ich posiadłości na północnym Kaukazie. Tam podbił Jasów i Kasogów, a następnie założył warowny gród Tmutorakań,który stanowił bazę wypadową na greckie kolonie na Krymie.

Kolejnym wielkim przedsięwzięciem Światosława, także opisanym przez Griekowa, jest wyprawa na Bułgarię. Było to państwo powstałe w VII wieku. Składało się ono z ludności słowiańskiej oraz tiurskiej i krok po kroku pięło się w górę, aby w IX – X wieku dojść do szczytu swej potęgi. Było to jeszcze za panowania cara Symeona Borysewicza, w latach 893-927. Wzrosło znaczenie Bułgarii, a jej siła zaczęła zagrażać Konstantynopolowi. Po śmierci Symeona jego państwo rozpadło się na dwie części i z tej okazji postanowiło skorzystać Bizancjum. Z początku podburzono przeciwko bułgarskiemu wrogowi Węgrów, lecz po ich doszczętnym rozbiciu, cesarz bizantyjski Nicefor Fokas, zwrócił się w stronę Rusi. Wysłał przebiegłego i zręcznego dyplomatę Kalokirosa do Kijowa w celu podburzenia Światosława przeciwko Bułgarii. Podobno ów dyplomata miał doręczyć 1500 funtów złota ruskiemu księciu i obiecać mu Bułgarię na własność. Światosław przemyślał wszelkie korzyści i zdobycze wynikające z tej wyprawy, a następnie zarządził przygotowania do kampanii. Wyruszono w 967 roku. Już na samym początku działania księcia kijowskiego pokrzyżowały plany Bizancjum, które zakładało długą i wyczerpującą wojnę obu stron. Światosław niespodziewanie, w pierwszych paru bitwach, rozgromił armię bułgarską i dotarł aż do centrum kraju, gdzie w Perejesławcu postanowił zatrzymać się na stałe „stwierdzając, że tu całe bogactwo się schodzi”. W tej sytuacji kolejny cesarz bizantyjski Konstantyn Porfirogeneta, wykorzystując tę samą taktykę, tylko przeciw Rusinom, podburzył przeciw nim Pieczyngów i wysłał ich na Kijów. Światosław szybko się wycofał, pokonał i przepędził spod stolicy oblegające wojska i od razu zawrócił do Perejasławca. W tym czasie Bizancjum zdążyło już wmieszać się w sprawy pozostawionej Bułgarii. Tym razem stając w jej obronie. Gdy tylko Światosław wiosną 969 roku znalazł się na jej ziemiach, doszło do kolejnych walk. Zdezorientowani Bułgarzy, w tym momencie już wrogo nastawieni do Bizancjum, stanęli po stronie wojsk ruskich. W wyniku takiej polityki Greków, część wrogich cesarzowi Bułgarów, Węgrów i Pieczyngów wyruszyło pod wodzą księcia Kijowa na Konstantynopol. Po bitwie pod Arkadiopolis Światosław przekroczył Bałkany, zdobył Filipopol i zbliżał się do Greckiej stolicy. Według relacji Leona Diakonosa, sytuacja wyglądała bardzo poważnie, ponieważ wojska Rusów niszczyły wszystko na swojej drodze i bardzo szybko zbliżały się pod mury stolicy. Po przewrocie pałacowym władzę objął Jan Tzimiskes. Na spotkanie Rusinów nowy cesarz wysłał wojska pod dowództwem patrycjusza Piotra i magistra Sklerosa. Mieli oni jedynie obserwować działania Światosława, który zdążył już spustoszyć Trację, i czekać na resztę wojsk, które w tym czasie były zaangażowane w tłumienie buntu Fokasa. Dopiero w 972 roku, po zdławieniu buntu, Tzimiskes natychmiast wyruszył z resztą wojsk ku zachodniej granicy, na spotkanie z Rusinami, rozbijając po drodze wysunięte oddziały Bułgarów. Następnie skierował się bezpośrednio do Dorostolon, gdzie przebywał Światosław. Zdając sobie sprawę z przewagi militarnej Bizancjum, część możnych Bułgarii zerwała sojusz z Rusinami i zaczęła się wycofywać. Światosław wraz ze swoim wojskiem znalazł się w bardzo poważnej sytuacji. Jak opisuje Leon Diakonos, z 60 tysięcy wojska zostało mu już tylko 22 tysiące głodnych i rannych wojów. Po długich pertraktacjach między cesarzem a księciem kijowskim, w których Jan Tzimiskes starał się odwieść Światosława od walki, powołując się na dawne traktaty z Igorem i na przewagę liczebną wojsk bizantyjskich, Rurykowicz odmówił wycofania wojsk. Rozpoczęła się więc bitwa. Książę kijowski tak powiedzieć miał przed bitwą do swych wojów, dla pokrzepienia ich serc i dusz: „Zginie sława, towarzyszka oręża Rusów, którzy bez trudu zwyciężali ludy sąsiednie i bez krwi przelewu podbijali całe kraje, jeśli teraz haniebnie ustąpimy przed Rzymianami. A więc z męstwem przodków naszych i z tą myślą, że ruska siła była do tego czasu niezwyciężona, będziemy się bić dzielnie o życie nasze. Nie mamy zwyczaju ratować się ucieczką do ojczyzny, lecz albo żyć jako zwycięzcy, albo dokonawszy znakomitych czynów, umrzeć ze sławą...”.

Śmierć[edytuj | edytuj kod]

Zabójstwo Światosława. Ilustracja Borisa Czorikowa do książki Artysta Karamazin lub historia Rosji w obrazach (Petersburg, 1836).

Przewaga sił nieprzyjacielskich była znaczna. Pomimo męstwa i odwagi wojska ruskie były wyczerpane długą kampanią i wieloma ranami. Nie były w stanie stawić czoła żołnierzom cesarza. Bitwa była długa i ciężka, a wielu Rusinów poległo. Pomimo przegranej, Światosław był w stanie wynegocjować dobre warunki, m.in. zastrzegł sobie prawo odprowadzenia całego wojska wraz z uzbrojeniem do domu i otrzymanie prowiantu na całą tę drogę. Niewiarygodne musiało być męstwo oddziałów ruskich w tej bitwie, skoro sam Leon Diakonos stwierdza, ”...że zwyciężeni Tauroscytowie (tak nazywa Rusinów) nigdy żywi się nie poddają... i że naród ten odważny jest do szaleństwa, dzielny i potężny...”[3].

Światosław, książę kijowski, poległ jednak gdzie indziej. Po bitwie, Światosław wysłał wojewodę Swenelda z wojskiem do Kijowa, a sam został na zimę w Białobrzeżu nad Dunajem. Świadczyć to mogło o jego dalszych planach politycznych związanych z Bułgarią. Tam właśnie zastali ich Pieczyngowie, powiadomieni przez Greków. Światosław, syn Igora Rurykowicza, został zabity w 973 roku, w wieku trzydziestu jeden lat. Według legendy[4] władca Pieczyngów kazał zrobić sobie z czaszki Światosława puchar oprawiony w złoto. Po śmierci Światosława doszło do walk o władzę między jego synami, z której jako jedyny cało wyszedł Włodzimierz I Wielki, który rządził od 978 do 1015 roku, a za czasów którego nastało wiele zmian w państwie ruskim.

Podsumowanie panowania[edytuj | edytuj kod]

Światosław I, syn Igora, książę kijowski pozostawił po sobie państwo parokrotnie większe niż otrzymał w spadku po ojcu. Jego działania zarówno na polu bitwy, jak i w polityce świadczą o wybitnym talencie tego władcy, o jego inteligencji i odwadze. Lata jego panowania to nie tylko nieustanne wojowanie, ale także poważne zabiegi dyplomatyczne, kontrakty i ugody handlowe, jak i przede wszystkim pojawienie się spójnej państwowości ruskiej. Za czasów tego księcia młode państwo kijowskie zaistniało na arenie międzynarodowej.

Przodkowie[edytuj | edytuj kod]

4. Ruryk ok. 830-879      
    2. Igor przed 880-945
5. NN        
      1. Światosław I 942-972
6. NN    
    3. Olga ok. 903-969    
7. NN      
 

Potomstwo[edytuj | edytuj kod]

+ Przedsława:

+ Malusza:

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Maciej Salamon (red.), Wielka Historia Świata, t. 4. Kształtowanie średniowiecza, Kraków: Oficyna Wydawnicza FOGRA, 2005, s. 507, ISBN 83-85719-85-7.
  2. Paul R. Magocsi (2010) A History of Ukraine: The Land and Its Peoples, University of Toronto Press, s. 68, ISBN 1442610212.
  3. W. Pastuszka, Ł. Rogalski, Nowa Sławia, Nowa Sławiańszczyzna - Novoslavja, 2013, s. 122 (pol.).
  4. Praca zbiorowa: Oxford – Wielka Historia Świata. Średniowiecze. Cesarstwo Niemieckie – Arabowie na półwyspie pirenejskim. T. 17. Poznań: Polskie Media Amer.Com, 2006, s. 227. ISBN 978-83-7425-697-1.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Святослав Ігорович w: Енциклопедія історії України: Т. 9. Редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. НАН України. Інститут історії України. – Київ 2012, Wyd. «Наукова думка». ISBN 966-00-0632-2 s. 487
  • Grekow B., Ruś Kijowska. Warszawa 1955.
  • Grekow B., Walka Rusi o stworzenie własnego państwa. Warszawa 1950.
  • Koranyi K., Powszechna historia państwa i prawa w zarysie. Warszawa 1955.
  • Leciejewicz L., Normanowie. Wrocław 1979.
  • Łowmiański H., Studia nad dziejami słowiańszczyzny, Polski i Rusi w wiekach średnich. Poznań 1986.
  • Rybakow B., Pierwsze wieki historii Rusi. Warszawa 1983.
  • Kroniki staroruskie, przeł. E. Goranin, F. Sielicki i H. Suszko, Warszawa 1987.