Żarki (województwo małopolskie)
50°04′49″N 19°20′58″E/50,080278 19,349444
| wieś | |
 Żniwa w Żarkach, 1938 rok | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2014) |
3765[2] |
| Strefa numeracyjna |
32 |
| Kod pocztowy |
32-593[3] |
| Tablice rejestracyjne |
KCH |
| SIMC |
0215893 |
Położenie na mapie gminy Libiąż  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu chrzanowskiego  | |
| 50°04′49″N 19°20′58″E/50,080278 19,349444[1]
| |
Żarki – wieś sołecka w Polsce, położona w województwie małopolskim, w powiecie chrzanowskim, w gminie Libiąż[4]. Według najnowszej aktualizacji granic mezoregionów fizycznogeograficznych Polski przygotowanej przez PAN[5], wieś położona jest na utworach południowej Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej tj. na Garbie Tenczyńskim oraz w Dolinie Górnej Wisły.
W pobliżu wsi przepływa rzeka Wisła, ona też stanowi jej południową granicę; oraz Chechło, które z kolei jest jej wschodnią granicą. Centralna część miejscowości położona jest na terenie Zrębowych Pagórów Libiąskich, części Bloku Płaziańskiego i zarazem Garbu Tenczyńskiego[6]. Według Mieczysława Klimaszewskiego i Jerzego Kondrackiego oraz geografów związanych z Uniwersytetem Śląskim Zrębowe Pagóry Libiąskie stanowią część większej jednostki geomorfologicznej (Pagórów Jaworznickich), którą uznają za część Wyżyny Śląskiej. Od wschodu miejscowość graniczy z otuliną Tenczyńskiego Parku Krajobrazowego. Oprócz tego przebiega tam zielony i czerwony szlak turystyczny oraz czerwony (libiąski) i niebieski (babicki) szlak rowerowy, a także droga wojewódzka nr 780.
Integralne części wsi[edytuj | edytuj kod]
| przysiółki | Bębenki, Zagórcze Duże, Zagórcze Małe, Ziajki |
| części wsi | Dudki, Gronówek, Gródek, Guciki, Koniec Kosowski, Olszynka, Podlesie, Sołtystwo, Struga, Zachardzinie, Za Gościńcem, Zarośle, Za Strug |
Historia[edytuj | edytuj kod]
Według tradycji ustnej, od XIII wieku Żarki oraz sąsiednie miejscowości zamieszkiwała ludność napływowa zajmująca się pasterstwem i hodowlą bydła nazywana cabanami. Wywodziła ona swoje pochodzenie od pasterzy (czabanów), którzy przybyli na ziemie Małopolski wraz z najazdem Tatarów w 1241 roku. Społeczność ta z czasem przyjęła osiadły tryb życia i zasymilowała się z Polakami. Zachowała jednak do XX wieku pewne swoje tradycje i utrzymywała własną odrębność kulturową[9].
W przeszłości wieś należała do klucza lipowieckiego.
Wieś biskupstwa krakowskiego w powiecie proszowickim w województwie krakowskim w końcu XVI wieku[10].
W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa katowickiego.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[11].
- Młyn wodny,
- Cmentarzysko kultury łużyckiej.
Etnografia[edytuj | edytuj kod]
Ludność Żarek i okolic zaliczana jest przez etnografów do grupy Krakowiaków Zachodnich. Maria Przeździecka, współautorka monografii powiatu chrzanowskiego, przypisała dawnych mieszkańców tej wsi do czwartej – zachodniej podrupy terytorialnej używającej krakowskiego stroju regionalnego. Cechą charakterystyczną tego stroju w Żarkach był używany zamiast kożuchów tzw. "kapuzdrak" czyli długi płaszcz[12].
Fonetyczne zapisy tekstów gwarowych mieszkańców tej wsi sprzed stulecia zamieszczono w pracy Piotra Jaworka pt. „Gwary na południe od Chrzanowa“ (1920)[13]. W zgodnej opinii badaczy ludność okolic Żarek posługuje się dialektem małopolskim[14].
Religia[edytuj | edytuj kod]
Na terenie wsi działalność duszpasterską prowadzi Kościół Rzymskokatolicki (parafia św. Stanisława Biskupa i Męczennika).
Osoby związane z Żarkami[edytuj | edytuj kod]
- Franciszek Hodur – organizator i pierwszy biskup Polskiego Narodowego Kościoła Katolickiego, patriota, publicysta i poeta. W pobliskim Libiążu znajduje się parafialny kościół polskokatolicki pw. Matki Bożej Nieustającej Pomocy wybudowany na początku lat 60. XX wieku przez Polonię amerykańską, jako wotum ufności dla bp Hodura.
- Józef Lelito – urodzony i pochowany w Żarkach, duchowny rzymskokatolicki, kapelan Narodowej Organizacji Wojskowej, komendant powiatowy NOW w Skawinie, współpracownik emigracyjnej Rady Politycznej, skazany w procesie księży kurii krakowskiej w 1953 r[15].
- Artur Malik – polski perkusista rockowy i jazzowy, który działalność muzyczną rozpoczął z zespołem Lombard. Poza Lombardem grał m.in. z takimi zespołami i artystami jak: Chłopcy z Placu Broni, For Dee, ZanderHaus, Urszula, Pod Budą, Anna Treter, Bluesmobile, Kulturka, Majka Jeżowska, Maciej Zembaty.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 163247
- ↑ Sołectwa w gminie Libiąż. [dostęp 2014-02-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-27)].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1619 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ Główny Urząd Statystyczny: Rejestr TERYT. [dostęp 2013-03-10].
- ↑ Jerzy Solon i inni, Physico-geographical mesoregions of Poland: Verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data, „Geographia Polonia”, 2018, ISSN 0016-7282 [dostęp 2020-10-30] (ang.).
- ↑ Jerzy Solon i inni, Physico-geographical mesoregions of Poland: Verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data, „Geographia Polonia”, 2018, ISSN 0016-7282 [dostęp 2020-10-31] (ang.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ Wiesław Konieczny, "Libiąskie opowieści i inne"
- ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 100.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023.
- ↑ Maria Przeździecka, Sztuka i zwyczaje ludowe., „Ziemia Chrzanowska i Jaworzno. Monografia”, 1969, s. 394 [dostęp 2020-05-22].
- ↑ Piotr Jaworek, Gwary na południe od Chrzanowa, „„Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności” w Krakowie, t. VII, cz. II, s. 319-426; słownik: s. 417-426.”, 1920.
- ↑ DIALEKTOLOGIA POLSKA [online], www.dialektologia.uw.edu.pl [dostęp 2020-05-22].
- ↑ Ksiądz Lelito (1915–1978) [online], Przystanek Historia [dostęp 2023-04-01] (pol.).
