Historia Pomorza Zachodniego
Historia Pomorza Zachodniego – na Pomorzu Zachodnim krzyżowały się interesy Polski, Brandenburgii, Państwa Zakonnego, Meklemburgii, Szwecji, Danii i Cesarstwa Niemieckiego.
W IX-X wieku istniały tutaj silne ośrodki osadnicze. Początkowo powstawały osady, które często pozostawały wsiami. Inne leżące w dogodnych miejscach, przekształciły się w grody obronne. Stały się one potem siedzibą władców i zabezpieczały przed najazdami. W miarę wzrostu zaludnienia wokół grodów budowano obwarowane podgrodzia, w których rozwijały się ośrodki rzemieślnicze i handlowe. To właśnie one stały się zalążkiem późniejszych miast pomorskich.
Na początku X wieku Niemcy rozpoczęli najazdy na tereny między Łabą a Odrą. Pomorze Zachodnie stanowiło pierwszą dzielnicę, która w latach 963–972 została przyłączona do państwa Mieszka I. O przynależności do Polski przesądziły dwie zwycięskie bitwy (w 967 oraz w 972 bitwa pod Cedynią), które Mieszko I stoczył z niemieckim feudałami. W roku 1000, za panowania Bolesława I Chrobrego zostało założone biskupstwo w Kołobrzegu.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/68/Polska_992_-_1025.png/260px-Polska_992_-_1025.png)
Pierwszym historycznym władcą był Warcisław, którego panowanie przypada na początek XII wieku. W tym okresie zaczęło tworzyć się samodzielne państwo – księstwo pomorskie. W roku 1121 teren ten zajęty został przez Bolesława Krzywoustego. Władca granice Polski z Niemcami doprowadził do położenia z czasów panowania Bolesława Chrobrego i Mieszka I.
Kilka lat później, w roku 1124 na zaproszenie Bolesława III Krzywoustego na Pomorze Zachodnie z misją chrystianizacyjną wyruszył Otton z Bambergu. Znając mentalność plemienia słowiańskich Pomorzan, nie powtarzał błędu swojego poprzednika Bernarda Hiszpana, który pieszo przybył na misję w ubogich szatach i boso i z tego powodu został wyśmiany, a wkrótce i pobity. Otton przyjechał na misję w asyście duchownych niemieckich i polskiego oddziału zbrojnego dowodzonego przez kasztelana santockiego Pawlika. Pod Stargardem powitał go książę pomorski Warcisław I, obiecując mu wsparcie w jego misji. Następnie biskup Otton skierował się do Pyrzyc, gdzie został dobrze przyjęty przez mieszkańców. Podobna akcja odbyła się też w Kamieniu Pomorskim, grodzie, w którym znajdowała się jedna z siedzib książęcych.
Nie wszędzie orszak Ottona witany był entuzjastycznie. Bramy miejskie Dąbia pozostały zamknięte przed biskupem i jego świtą[1]. Z niechętnym i nieufnym przyjęciem spotkał się Otton także w Wolinie. Biskup próbując kontynuować misję, został pobity i zmuszony do opuszczenia miasta. Jako dobry dyplomata Otto dał sobie radę i w tej sytuacji – wymógł na Wolinianach przyrzeczenie, że przyjmą chrzest, jeśli tylko dadzą się wcześniej ochrzcić mieszkańcy Szczecina, do którego wyruszał właśnie misjonarz.
W Szczecinie zniszczono świątynię Trygława, a posrebrzane głowy ocalałe z posągu trójgłowego boga zostały wysłane do Rzymu. Wkrótce lud szczeciński przyjął chrzest, lękając się represji ze strony Bolesława Krzywoustego. Następnie Otto wyruszył chrystianizować miasta Gartz (Gardziec), Lubin i Wolin, gdzie tym razem już nie napotkał oporu.
Tereny Pomorza Zachodniego pozostawały w znacznej części pogańskie. Brak księży, opór pogańskiej kasty kapłańskiej i dawne wierzenia ludu wciąż powodowały, że chrześcijaństwo na Pomorzu było słabe i powierzchowne. W związku z tym Otto pertraktował z królem Niemiec, który rościł sobie prawo do wszystkich terenów pomorskich położonych na zachód od Odry, aby ten pomógł mu zorganizować drugą wyprawę misyjną na te właśnie tereny.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/Map_of_the_Grand_Duchy_of_Lithuania_%28pink%29_and_the_Crown_of_the_Kingdom_of_Poland_%28red%29_in_1386_-_1434.png/266px-Map_of_the_Grand_Duchy_of_Lithuania_%28pink%29_and_the_Crown_of_the_Kingdom_of_Poland_%28red%29_in_1386_-_1434.png)
Druga wyprawa misyjna Ottona rozpoczęła się wiosną 1128 roku. W Demmin powitał biskupa znów książę pomorski Warcisław I. Następnie został zwołany wiec możnych na Uznamie, gdzie Otton z Bambergu bez sprzeciwów uzyskał zgodę na działalność chrystianizacyjną. Kolejnymi etapami podróży Ottona były Wolgast (Wołogoszcz) i Gützkow (Choćków). W obu tych miejscowościach misjonarz kazał wznieść nowe kościoły. Wkrótce odwiedził również Szczecin, Wolin i Kamień Pomorski. Pośredniczył w zawarciu przymierza pomiędzy księciem Warcisławem i zbuntowanymi przeciw niemu grodami – Szczecinem i Wolinem. Formalne nawrócenie Pomorza Zachodniego w 1. połowie XII w. umożliwiło powołanie siedziby biskupiej w Wolinie i budowę w regionie wielu kościołów[2].
W wieku XII Pomorze Zachodnie pozostawało pod zwierzchnictwem Polski, a jego ustrój upodabniał się do tych w innych dzielnicach państwa polskiego. W tym czasie zaczęły powstawać drogi handlowe łączące nadmorskie porty z miastami w głębi lądu.
W roku 1181 Pomorze poprzez krucjatę na Obodrytów zostało pozbawione poparcia Polski. Po niszczących najazdach książę Bogusław I w 1185 roku złożył królowi duńskiemu hołd lenny i zobowiązał się do płacenia rocznego trybutu[3]. W 1202 roku bracia Kazimierz II i Bogusław II złożyli hołd lenny Władysławowi Laskonogiemu, księciu wielkopolskiemu i krakowskiemu[4]. W 1216 Bogusław II złożył hołd królowi Danii Waldemarowi II i z jego rąk otrzymał księstwo pomorskie jako lenno[5]. W roku 1269 książę szczeciński Barnim I przyjął zwierzchność lenną Brandenburgii[6][7][8][4]. Tenże hołd lenny złożony margrabiom brandenburskim, spowodował jednocześnie przekazanie na ich rzecz ziemi wkrzańskiej (na zachód od Szczecina)[9]. Pomorze Zachodnie przeszło pod opiekę Świętego Cesarstwa Rzymskiego i zaczęło tracić terytoria na zachodzie i południu. Utworzyła się granica między Pomorzem Zachodnim a Wielkopolską. Po tych zmianach szczególnie w czasach rządów księcia Barnima I na ziemiach zachodniopomorskich pojawiło się niemieckie prawo, a wraz z nim proces kolonizacji. Tereny na północ od Warty i Noteci zostały nazwane mianem Nowa Marchia. W roku 1295 Pomorze Zachodnie zostało na około 200 lat podzielone na dzielnice: szczecińską i wołogoską.
Dokumentem wystawionym 8 stycznia 1295 król niemiecki Adolf, hrabia Nassau potwierdził prawa brandenburskie do ziem zachodniopomorskich[10].
W XIII wieku nastąpiły straty terytorialne. W roku 1229 Meklemburczycy zagarnęli obszary położone na zachód od rzeki Piany (okręgi Gnojno, Malchin, z miastami Güstrow, Teterow i Malchin), a rok później w roku 1230 na rzecz Brandenburgii została utracona ziemia teltowska i ziemia barnimska, których władcy byli lennikami książąt pomorskich. Wobec dalszego zagrożenia ze strony Meklemburgii, Warcisław III szukał poparcia u Brandenburczyków. Układem z Kremmen (1236 rok) złożył hołd lenny margrabiom oraz odstąpił im ziemię stargardzką (z głównym miastem Burg Stargard) i bezrzecką (czyli okolice Neubrandenburga). W czwartym dziesięcioleciu XIII wieku Pomorzanom udało się odebrać władcom piastowskim kasztelanię cedyńską oraz okręgi Chojny i Myśliborza. Wobec braku potomstwa przez Warcisława III powstała obawa, że dzielnica dymińska może wpaść w ręce Askańczyków. Wobec tego Barnim I chciał sobie zapewnić dziedzictwo po kuzynie przy poparciu Brandenburgii. W roku 1250 zawarto układ w Hohen Landin, na mocy którego obaj książęta uznawali zwierzchnictwo lenne Brandenburgii, jednak z prawem dziedziczenia swych ziem. Ponadto Księstwo szczecińskie musiało odstąpić ziemię wkrzańską (z miastami Prenzlau, Lychen, Templin, Gramzow i Zehdenick). W roku 1260 utracono na rzecz Brandenburgii kasztelanię cedyńską (z miastami: Cedynia, Chojna, Myślibórz oraz Kostrzyn nad Odrą). W roku 1276 biskup kamieński Hermann von Gleichen pozbył się na rzecz Brandenburczyków ziemi lipiańskiej, a w roku 1280 ziemi świdwińskiej z miastami Świdwin i Drawsko Pomorskie.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/Neumark1818.jpg/260px-Neumark1818.jpg)
Od końca XIII wieku o terytorium zaczęli się starać najpierw Władysław Łokietek, a następnie Kazimierz Wielki pod pretekstem jednoczenia Polski. W 1325 roku doszło do zawarcia sojuszu polsko-pomorskiego przewidującego rozbiór Nowej Marchii wzdłuż rzeki Drawy, w związku z czym wojska polskie zaatakowały Nową Marchię wiosną 1326 roku. Konflikt trwający od 1323 zakończono układem frankfurckim z 14 sierpnia 1338. Gryfici szczecińscy, tj. Otto I i syn jego Barnim III, uregulowali stosunki z Brandenburgią. Układ zwalniał ich z zależności lennej, zapewniał jednak margrabiom brandenburskim sukcesję na wypadek wymarcia książąt szczecińskich. Ograniczenie inwestytury książąt pomorskich upadło w 1348, po pozbawionym dodatkowych warunków nadaniu uzyskanym od nowego króla rzymskiego Karola IV[11]. Na początku drugiej połowy XIV w., po wystąpieniu w Marchii Pseudo-Waldemara, książę Barnim III przesunął granicę wkrzańską daleko na południe, poza Angermünde, na wysokość Cedyni. Jednak po zainstalowaniu w Marchii Fryderyka Hohenzollerna (1411, 1415), w toku kilku z nim wojen, księstwo utraciło te nabytki. Granica ustabilizowała się znów na linii Olszy – Rędowy.
W roku 1390 książę Warcisław VII poddał Pomorze zwierzchnictwu lennemu Koronie Królestwa Polskiego. W okresie swojego panowania zaczął toczyć walkę z zakonem krzyżackim. Z jego polecenia w roku 1388 aresztowany i wzięty do niewoli został książę nadreński Wilhelm z Geldrii.
Gdy w XIV wieku król polski nadał szerokie przywileje handlowe kupcom miast Pomorza Zachodniego, to książęta pomorscy uczynili podobny krok i udzielili podobnych uprawnień kupcom polskim.
W roku 1410 po bitwie pod Grunwaldem ziemia szczecińska z nową siłą została atakowana przez Marchię Brandenburską. Toczone były głównie walki o ziemię wkrzańską. Po bitwie pod Angermünde w 1420 roku poległy wojska pomorskie, jednak dzięki ich ofiarności zatrzymany został marsz nieprzyjaciela na wschód.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Pomeraniae_Ducatus_Tabula.jpg/300px-Pomeraniae_Ducatus_Tabula.jpg)
W wieku XIV na tron wstąpił książę pomorski z dynastii Gryfitów Eryk Pomorski. Władał on jednocześnie Norwegią, Szwecją i Danią oraz księstwem słupskim.
W roku 1464 między Brandenburgią a księstwem wołogoskim zaczęły toczyć się walki o ziemię szczecińską. Zgon ostatniego szczecińskiego Gryfity, Ottona III, w 1464 r. uaktywniał układ o podziale księstwa z 1295 r. Według niego dzielnice szczecińską przejąć mieli pozostali Gryfici. Elektor brandenburski Fryderyk II Żelazny miał inny pogląd na ten temat i według niego margrabiowie mieli przejąć księstwo w razie wymarcia Gryfitów–szczecinian.
Z tego powodu odbyły się dwie wojny między Pomorzem a Brandenburgią: 1464–1472 (I wojna o sukcesję szczecińską) i 1478–1479 (II wojna o sukcesję szczecińską). Po sukcesach pomorskich w pierwszej fazie wojny, elektor brandenburski Albrecht III Achilles przejął inicjatywę i ze swoją dwunastotysięczną armią zdobył Banie, oblegał Pyrzyce, spustoszył okolice Stargardu i dobra klasztoru w Kołbaczu, spalił Pełczyce, następnie zdobył zamek w Wapnicy i w Szadzku. Wojna zakończyła się 26 czerwca 1479 r. niekorzystnym dla Bogusława X pokojem przęsławskim (Pokój w Prenzlau).
W 1478 odnowiła się wojna pomorsko-brandenburska, którą wznowił nie pogodzony z pokojem przęsławskim Warcisław X, umocniony sojuszem z królem węgierskim Maciejem Korwinem. Po przegranej kampanii wojennej przez Pomorzan, do zawarcia rozejmu doprowadził poseł polski Jan Sapieński (z Sepna), wojski poznański. W jego wyniku pokonany Bogusław X zawarł 26 VI 1479 upokarzający drugi pokój przęsławski, jednak po śmierci Albrechta Achillesa w 1486 Bogusław nie odnowił już hołdu jego następcy, a dalsze rokowania z udziałem króla polskiego, przyniosły Traktat Pyrzycki z 1493 r. i rezygnację Hohenzollernów ze zwierzchnictwa lennego, przy zagwarantowaniu im sukcesji na wypadek wymarcia Gryfitów. Do Pomorza powróciły zamki wkrzańskie i lenna rycerskie między Rędową i Odrą oraz między Tywą i Odrą. W 1529 roku zawarto Traktat w Grzmiącej, potwierdzający prawa sukcesyjne dla elektorów brandeburskich. Zawarty układ stanowił fundament do roszczeń brandenburskich po 1637 roku, kiedy zmarł ostatni książę z dynastii Gryfitów – Bogusław XIV.
W czasie Wojny trzydziestoletniej w 1636 roku siły austriackie i saskie wkroczyły na Pomorze i do Meklemburgii, jednak po początkowych sukcesach zostały pokonane przez Szwedów pod dowództwem Johana Banéra w bitwie pod Wittstock.
Po zawarciu traktatu westfalskiego w 1648 roku Pomorze Zachodnie zostało podzielone. Król szwedzki otrzymał Pomorze Przednie (Vorpommern) i wyspę Rugię, a margrabia-elektor Brandenburgii otrzymuje Pomorze Tylne i biskupstwo kamieńskie (Kamień Pomorski).
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/Provinz_Pommern_1905.png/290px-Provinz_Pommern_1905.png)
Po I rozbiorze Polski w 1772 roku nastąpił rozkwit gospodarczy terytorium. W tym okresie zaczęto m.in. budowę portu w Świnoujściu. Na początku XIX wieku zaczął rozwijać się przemysł stoczniowy, cementowy, chemiczny i rolno-spożywczy. Dzięki likwidacji ceł sundzkich łatwiejszy stał się handel przez cieśniny duńskie.
Po I wojnie światowej Pomorze Zachodnie znalazło się w granicach Rzeszy Niemieckiej. Po zakończeniu II wojny światowej wschodnią część Pomorza Zachodniego przyznano Polsce; ludność niemiecką przesiedlono[12] do Niemiec, na teren ten przybyli m.in. Kresowianie[13]. Zachodnia część Pomorza Zachodniego (Pomorze Przednie) znalazła się w granicach radzieckiej strefy okupacyjnej, a następnie w NRD. Obecnie niemiecka część wraz z Meklemburgią stanowi kraj związkowy Meklemburgia-Pomorze Przednie, w Polsce województwo zachodniopomorskie.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- Historia Pomorza Przedniego
- Pomorze Zachodnie
- Księstwo pomorskie
- Pomorze Szwedzkie
- kalendarium historii Szczecina
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Skrycki, Radosław: Dąbie w „Topografii Brandenburgii i Pomorza” Martina Zeillera (1652), [w:] Dąbie poprzez wieki, Źródła i materiały do dziejów Szczecina, zeszyt 1. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej 21 września 2010 roku z okazji 750. rocznicy lokacji Dąbia na prawie magdeburskim pod redakcją Radosława Gazińskiego i Krzysztofa Marcinowskiego, Wydawnictwo MBP, Szczecin 2010, s. 30. ISBN 978-83-931914-0-6.
- ↑ M. Rębkowski, Chrystianizacja Pomorza Zachodniego. Studium archeologiczne, Szczecin 2007, s. 221 nn.
- ↑ Z. Boras, Książęta Pomorza Zachodniego, s. 43–44.
- ↑ a b J.W. Szymański, Książęcy ród Gryfitów, s. 102.
- ↑ U. Madsen: Bogislaw II. Herzog von Slawien. [dostęp 2012-02-24]. (niem.).
- ↑ Z. Boras, Książęta Pomorza Zachodniego, s. 61.
- ↑ J.W. Szymański, Książęcy ród Gryfitów, s. 72.
- ↑ A. Czacharowski, Dzieje pogranicza Pomorza Zachodniego z Polską w XIII-XVIII wieku, [w:] K. Ślaski (red.), Pomorze Zachodnie – Nasza ziemia ojczysta, s. 221.
- ↑ B. Dopierała, Polskie losy Pomorza Zachodniego, s. 58.
- ↑ Benedykt Zientara , Pomorze Zachodnie w dobie rozwijającego się feudalizmu (1124–1464). Okres III: Rozdrobnienie feudalne (1295–1464), [w:] Gerard Labuda (red.), Historia Pomorza, wyd. 2 uzup., t. 1, cz. 2, Poznań 1972, s. 203 .
- ↑ Ustrój Pomorza Zachodniego w Latach 1295–1368 – www.kwatery.biz.pl [online], www.kwatery.biz.pl [dostęp 2019-01-07] (pol.).
- ↑ Edmund Jan Osmańczyk: Encyklopedia ONZ i stosunków międzynarodowych. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1982, s. 438. ISBN 83-214-0092-2.
- ↑ Atlas historyczny Polski, Warszawa-Wrocław 1985, tab. 53, ISBN 83-7000-016-9.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Nadleśnictwo Gryfice. szczecin.lasy.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-26)].
- Sylwia Kasprzak. Historia Pomorza Zachodniego. „Gratis”. nr 15 (lipiec-sierpień), s. 3, 2008. Międzyzdroje. ISSN 1897-3094.
- Historia Pomorza, opracowanie zbiorowe pod redakcją Gerarda Labudy, Tom I, Część II, Wydawnictwo poznańskie, Poznań 1969, s. 129–131.