Józef Jeka

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Józef Jeka
8 zwycięstw
Ilustracja
major
oraz
Squadron Leader
Data i miejsce urodzenia

6 kwietnia[1] 1917
Tupadły

Data i miejsce śmierci

13 kwietnia 1958
Manado

Przebieg służby
Siły zbrojne

Wojsko Polskie
Polskie Siły Zbrojne

Formacja

Lotnictwo Wojska Polskiego
RAF

Jednostki

4 pułk lotniczy
dywizjon 238
dywizjon 306
dywizjon 308
dywizjon 316
dywizjon 308

Główne wojny i bitwy

II wojna światowa

Odznaczenia
Polowa Odznaka Pilota Odznaka honorowa za Rany i Kontuzje
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Walecznych (od 1941, czterokrotnie) Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami Medal Lotniczy (czterokrotnie) Medal Wybitnej Służby Lotniczej od 1919 (Wielka Brytania) Gwiazda za Wojnę 1939–1945 (Wielka Brytania) Gwiazda Francji i Niemiec (Wielka Brytania) Medal Obrony (Wielka Brytania) Medal Wojny 1939–1945 (Wielka Brytania)
Multimedia w Wikimedia Commons

Józef Jeka (ur. 6 kwietnia 1917 w Tupadłach[1], zm. 13 kwietnia 1958 w Manado) – major pilot Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii, as myśliwski II wojny światowej[2][3].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Lata młodości i rodzina[edytuj | edytuj kod]

Józef Jeka urodził się w 1917 w Tupadłach (obecnie dzielnica Władysławowa). Jego ojciec Antoni był działaczem niepodległościowym na Kaszubach, członkiem Organizacji Wojskowej Pomorza i działaczem Zachodniej Straży Obywatelskiej w powiecie morskim[4]. Matka Agata miała panieńskie nazwisko Mudlaff[5].

Dwaj bracia Józefa, Alfons (pseudonim „Jeż”) i Stanisław (pseudonim „Ceglarz”), należeli do Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Pomorski”. Alfons osiągnął stopień bosmanmata. Jako dowódca oddziału partyzanckiego poległ w walce z Niemcami 4 marca 1945 w Sulicicach, w wieku 31 lat[5]. Stanisław, również jako partyzant, został ranny 7 października 1944 w Lisewie[4], ale przeżył wojnę. Pracował jako rolnik, zmarł w 17 czerwca 1988 i jest pochowany obok swojej żony na cmentarzu w Tupadłach[6].

Jeka po ukończeniu szkoły podstawowej kontynuował naukę w gimnazjum klasycznym w Wejherowie, które ukończył w 1937 [2].

Szkolenie i kampania wrześniowa[edytuj | edytuj kod]

1 września 1937 został wcielony do 4 pułku lotniczego w Toruniu[1] i przydzielony do eskadry szkolnej. W stopniu szeregowego odbył przeszkolenie rekruckie do 1 stycznia 1938. Następnie uczestniczył w kursie obsługi samolotów, który ukończył 1 kwietnia 1938 z wynikiem bardzo dobrym w eskadrze treningowej. Od 1 kwietnia do 1 czerwca 1938 szkolił się jako uczeń-pilot na kursie podstawowym, który ukończył z wyróżnieniem i nominacją na stopień starszego szeregowego pilota[4]. Od 15 sierpnia do 15 listopada 1938 odbył przeszkolenie na pilota myśliwskiego, szkolenie ukończył z wynikiem bardzo dobrym. Od 15 listopada 1938 do 1 kwietnia 1939 odbył staż jako pilot myśliwski w 141 eskadrze myśliwskiej 4 pułku lotniczego. 1 kwietnia rozpoczął kurs szkoły podoficerskiej w eskadrze szkolnej zakończony egzaminem 1 czerwca 1939 oraz nominacją na stopień kaprala. 30 czerwca został przydzielony do 141 eskadry myśliwskiej. Walczył w kampanii wrześniowej jako pilot myśliwca P.11c, ale nie odniósł żadnych zwycięstw[3][7]. 2 września wziął udział w ataku 141 eskadry na niemiecką kolumnę pancerną na szosie Grudziądz-Brodnica[8].

Okres 1939-1940[edytuj | edytuj kod]

Po ustaniu działań lotniczych nad terenem Polski eskadra przekroczyła granicę z Rumunią 18 września 1939. Od 19 września do 5 października był internowany[1] w obozie w Rumunii. 5 października uciekł przez Jugosławię i Grecję do Francji. 23 października zameldował się w Marsylii[4]. Został następnie przeniesiony do stacji lotniczej w Lyonie, gdzie przebywał do 15 lutego 1940. Podczas pobytu we Francji nie latał[3].

Wielka Brytania i udział w Bitwie o Anglię[edytuj | edytuj kod]

15 lutego 1940 roku wyjechał do Anglii, gdzie na ochotnika zgłosił się do RAF-u, otrzymał numer służbowy P-1654[9]. 23 lutego zameldował się w miejscowości Eastchurch, w obozie lotniczym RAF-u, w którym przebywał do 29 maja. Lotnictwo brytyjskie skierowało go do ośrodka szkoleniowego w Blackpool, w którym przebywał do 15 lipca, kiedy to rozpoczął szkolenie jako uczeń-pilot w ośrodku 15 Elementary Flying Training School Carlisle (do 1 sierpnia 1940)[10][11][12]. Przeszedł instruktaż pilotażu myśliwca Hurricane[3].

Następnie przebywał w ośrodku 6 Operational Training Unit w Sutton Bridge do 1 września 1940. W czasie bitwy o Anglię, od 15 września do 15 listopada 1940, latał w brytyjskim dywizjonie 238 w Middle Wallop. Podczas tego pobytu zestrzelił na pewno pięć maszyn wroga: dwa samoloty Bf 110 (15 września), dwa He 111 (26 września nad wyspą Wight) i jeden Ju 88 (7 października), zyskując przy tym tytuł „asa myśliwskiego”[1][13].

5 listopada 1940 Jeka został zestrzelony nad Dorset i ranny, ale udało mu się wyskoczyć ze spadochronem. Przebywał w szpitalu do 15 listopada w miejscowości Shaftesbury. Od 15 listopada 1940 do 15 grudnia 1941 latał w dywizjonie 306, gdzie na Spitfirze zestrzelił dwa samoloty niemieckie Messerschmitt Bf 109 (potwierdzone)[13].

Od 1 grudnia 1941 do 25 maja 1942 przebywał jako instruktor w 58 OTU Grangemouth. 1 listopada 1941 został rozkazem inspektora Polskich Sił Powietrznych nr 27/41 mianowany podporucznikiem czasu wojny. 2 lutego 1942 zdał eksternistycznie maturę gimnazjalną. Od 25 maja 1942 do 24 maja 1943 roku latał ponownie jako pilot myśliwski w 306 dywizjonie.

9 grudnia 1942 został kursantem Szkoły Oficerskiej, którą ukończył 6 stycznia. 1 marca 1943 został rozkazem inspektora Polskich Sił Powietrznych Nr 8/43 mianowany na stopień porucznika. Od 24 kwietnia do 11 sierpnia 1943 latał jako pilot w dywizjonie 308, a następnie do 18 grudnia tego samego roku jako dowódca eskadry w dywizjonie 316. Od 18 grudnia 1943 do 1 kwietnia 1944 uczył i latał jako instruktor w APC. Następnie powrócił do lotów jako pilot w dywizjonie 308, w którym przebywał do 8 września[3].

W czasie walk nad Francją zestrzelił swój ósmy samolot[14]. 30 marca 1944 przeniesiono go do 308 dywizjonu myśliwskiego i skierowano do wykonywania lotów nad Francją, gdzie lotnictwo alianckie bombardowało wybrane cele w ramach przygotowywań do inwazji. W czasie wykonywania zadania został 21 maja trafiony przez artylerię przeciwlotniczą, jednak ponownie udało mu się opuścić samolot i ukryć się na wrogim terenie z pomocą francuskiego ruchu oporu. Dwa miesiące później dotarł do miejsca jego pobytu front i Jeka mógł powrócić do jednostki. 25 maja 1945[15] został dowódcą 306 Dywizjonu Myśliwskiego[11][10][16].

Od 8 września do 24 listopada 1944 był pilotem nadliczbowym w dywizjonie 306. Został odkomenderowany do dywizjonu 316, w którym latał do 6 grudnia, kiedy to powrócił do dywizjonu 306 jako dowódca eskadry. 25 maja 1945 został mianowany dowódcą dywizjonu 306, którym dowodził do 4 maja 1946. W międzyczasie, 1 stycznia, został mianowany na stopień kapitana. Od 4 maja 1946 do 21 stycznia 1947 przebywał jako pilot-instruktor na stacji RAF Coltishall – 5 PRU. 15 sierpnia 1947, rozkazem dowódcy Polskich Sił Powietrznych Nr 8/47, został mianowany majorem. W Polskim Lotniczym Korpusie Przemieszczenia i Rozmieszczenia służył od 22 stycznia 1947 do 31 grudnia 1949, kiedy to zakończył służbę w Polskich Siłach Powietrznych.

Okres powojenny[edytuj | edytuj kod]

Po wojnie pozostał w RAF-ie, ożenił się z Brytyjką[11][14][12] i służył w Niemczech jako żołnierz wojsk okupacyjnych. Jego jedyna córka urodziła się już po śmierci ojca[14]. W Niemczech otrzymał ofertę współpracy z CIA[11], którą przyjął chętnie jako zdeklarowany antykomunista. Od 1950 współpracował z brytyjskim i amerykańskim wywiadem oblatując nowe typy samolotów (U-2) oraz wykonując misje nad wschodnią i środkową Europą[17].

W 1952 w ramach współpracy z CIA, wraz z kpt. Ludwikiem Martelem oraz mjr pil. Stefanem Janusem mieli zostać zrzuceni na teren PRL oraz porwać najnowszy wówczas radziecki odrzutowiec MiG-15. Operacji zaniechano, gdy 5 marca 1953 taką maszyną uciekł ze Słupska na wyspę Bornholm polski pilot Franciszek Jarecki[18][19].

Oprócz języka polskiego Jeka znał angielski i francuski w mowie i piśmie[20].

Indonezja[edytuj | edytuj kod]

W latach 50. brał udział w walkach w Indonezji[11][12], gdzie toczyła się wojna pomiędzy komunizującym prezydentem Ahmedem Sukarno i zbuntowanymi wojskowymi z organizacji Permesta, którzy kontrolowali centralną i północną Sumatrę. Amerykanie wsparli buntowników grupą najemników, wyposażonych w samoloty Douglas A-26 Invader i P-51 Mustang. Wśród pilotów znajdował się Jeka, który stacjonował na lotnisku w Manado.

Jeka zginął jako pilot samolotu B-26-B (nr samolotu 34375) 13 kwietnia 1958 w czasie jednej z misji, gdy w czasie startu w Indonezji na lotnisku Mapanget jeden z silników jego samolotu zgasł, a drugi uległ zapłonowi. Samolot spadł z wysokości kilkuset metrów. Wraz z Jeką zginęli również kapitan nawigator Jan Piotr Iżycki (PSP) oraz radioobserwator Indonezyjczyk Minahasan[21].

Po śmierci[edytuj | edytuj kod]

Major Józef Jeka został pochowany na cmentarzu w Newark[1] wśród swoich kolegów z którymi latał podczas II wojny światowej[10].

16 kwietnia 2011 w dzielnicy Tupadły miasta Władysławowa nadano jednej z ulic jego imię, oraz odsłonięto poświęconą mu tablicę pamiątkową na budynku byłej Szkoły Powszechnej w tej miejscowości[22].

Samoloty[edytuj | edytuj kod]

Józef Jeka latał na następujących samolotach[10]:

Po zakończeniu działań wojennych na różnych typach (również nie myśliwskich) samolotów brytyjskich i amerykańskich, m.in. prototypie samolotu Lockheed U-2[12] oraz Douglas A-26 Invader[10].

Stopnie wojskowe[edytuj | edytuj kod]

Daty nadania stopni wojskowych[10][17]:

W Polskich Siłach Powietrznych

W RAF-ie

  • Sergeant (sierżant) – 15 sierpnia 1940
  • Pilot Officer (podporucznkik) – 1 listopada 1941
  • Flying Officer (porucznik) – 1 października 1942
  • Flight Lieutenant (kapitan) – 1 listopada 1943
  • Squadron Leader (major) – 25 maja 1945

Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

Poniższe daty podane na podstawie Zeszytu Ewidencyjnego[23][24].

brytyjskie:

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f Absolwenci. Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1 w Wejherowie. s. 1. [dostęp 2010-11-17]. (pol.).
  2. ↑ a b Mateusz „Biszop" Biskup 2011 ↓, s. 211-217.
  3. ↑ a b c d e The Airmen's Stories - Sgt. J Jeka. www.bbm.org.uk. [dostęp 2023-01-04].
  4. ↑ a b c d Józef Jeka, życiorys, strona 1
  5. ↑ a b Akt zgonu Alfonsa Jeki
  6. ↑ Według relacji Adelajdy, siostry Józefa Jeki. Nagrobek znajduje się na cmentarzu w Tupadłach.
  7. ↑ Pawlak 1991 ↓, s. 107.
  8. ↑ Pawlak 1991 ↓, s. 110.
  9. ↑ Krzystek 2012 ↓, s. 247.
  10. ↑ a b c d e f Józef Jeka, życiorys, strona 2
  11. ↑ a b c d e Małgorzata Jarek: Aukcja pamiątek polskiego bohatera. MojaWyspa.co.uk, 01/12/2009 09:17:26. s. 1. [dostęp 2010-11-17]. (pol.).
  12. ↑ a b c d World War Two hero's memorabilia to be auctioned. „The Telegraph”. [dostęp 2010-11-17]. (ang.). 
  13. ↑ a b Mateusz „Biszop" Biskup 2011 ↓, s. 213.
  14. ↑ a b c Battle of Britain hero's time capsule opened after 50 years by the daughter he never knew. Daily Mail, 1:10 PM on 30th November 2009. s. 1. [dostęp 2010-11-17]. (ang.).
  15. ↑ Dywizjon Myśliwski „Toruński” 306. s. 1. [dostęp 2010-11-17]. (pol.).
  16. ↑ Mateusz „Biszop" Biskup 2011 ↓, s. 213-214.
  17. ↑ a b c Józef Jeka, życiorys, strona 3
  18. ↑ Franciszek Grabowski, Ostiary i nie tylko: lotnicy polscy w operacjach specjalnych SIS, OPC i CIA w latach 1949-1965,, „„Pamięć i Sprawiedliwość"” (nr 8/1 (14)), 2009, s. 328.
  19. ↑ Mateusz „Biszop" Biskup 2011 ↓, s. 215.
  20. ↑ Józef Jeka, przebieg służby, str. 2
  21. ↑ Mateusz „Biszop" Biskup 2011 ↓, s. 216-217.
  22. ↑ Uchwała Nr VIII/56/2011 Rady Miejskiej Władysławowa z dnia 30 marca 2011r. w sprawie: nadania nazwy ulicy na terenie administracyjnym Miasta Władysławowa – ul. Majora Pilota Józefa Jeki w Tupadłach. Urząd Miejski we Władysławowie. [dostęp 2011-05-10]. (pol.).
  23. ↑ a b Józef Jeka, przebieg służby, str. 5
  24. ↑ Józef Jeka, przebieg służby, str. 6

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Józef_Jeka&oldid=73809478”