Język sycylijski a język włoski
Ten artykuł od 2010-09 wymaga zweryfikowania podanych informacji. |
Język sycylijski obejmuje wiele zróżnicowanych dialektów. Wykazuje jednak na tyle duże podobieństwo do standardowego języka włoskiego, że możliwe jest tłumaczenie automatyczne z jednego języka na drugi.
Słownictwo[edytuj | edytuj kod]
Duża część sycylijskiego słownictwa opiera się na podobnym słownictwie włoskim[potrzebny przypis] i choć liczba różnic między nimi jest na tyle duża by móc uznawać je za dwa różne języki to w życiu codziennym nie powodują one żadnych nieporozumień[potrzebny przypis].
Język włoski | Język sycylijski |
anche | macari |
dove | unni |
lavoro | travagghiu |
molti | tanti |
Gramatyka[edytuj | edytuj kod]
Rodzajniki[edytuj | edytuj kod]
Włoskie rodzajniki nieokreślone un, uno mają w sycylijskim postać nu. Włoski rodzajnik una przybiera w sycylijskim postać na. W języku sycylijskim rodzajnik nieokreślony przed samogłoską skraca się do n'.
Włoskie rodzajniki określone il, lo mają swój sycylijski odpowiednik lu. Rodzajnik la ma identyczną postać w obu językach. We włoskim występują różne rodzajniki liczby mnogiej: i, gli dla rzeczowników rodzaju męskiego, le dla żeńskiego. W sycylijskim jest tylko jeden rodzajnik li. W obu językach rodzajnik określony liczby pojedynczej przed samogłoską skraca się do l'. Większość dialektów sycylijskiego skraca w ten sposób również rodzajniki liczby mnogiej.
W obu językach występują rodzajniki cząstkowe, tworzone za pomocą przyimka di
Odmiana rzeczowników[edytuj | edytuj kod]
W obu językach przypadki tworzy się za pomocą przyimków:
Przyimki da i di. W języku sycylijskim, włoskim przyimkom da i di odpowiada di. Włoskim formom dell' (rodzajnik określony między di a samogłoską) odpowiada sycylijska di l'. Formy sycylijskie di lu, di la (odpowiedniki włoskich del, della) są często skracane do dû, dâ. Forma liczby mnogiej di li (odpowiednik włoskich dei, degli, delle) – do dî.
Przyimek a (po polsku „do”). W języku sycylijskim a nie przybiera formy ad przed samogłoską. Włoskim formom all' (rodzajnik określony między a a samogłoską) odpowiada sycylijska a l'. Formy sycylijskie a lu, a la (odpowiedniki włoskich al/allo, alla) są często skracane do ô, â. Forma liczby mnogiej a li (odpowiednik włoskich ai, agli, alle) – do ê.
Przyimek in (po polsku „w”). W języku sycylijskim, włoskiemu in odpowiada 'n lub nta. Włoskim formom nell' (rodzajnik określony między in a samogłoską) odpowiada sycylijska nta l'. Formy sycylijskie nta lu, nta la (odpowiedniki włoskich nel/nello, nella) są często skracane do ntô, ntâ. Forma liczby mnogiej nta li (odpowiednik włoskich nei, negli, nelle) – do ntê.
Przyimek per (po polsku „dla”). Włoskiemu per odpowiada sycylijskie pi, a przed samogłoską – p'.
Przyimek con (po polsku „z”). Włoskiemu con odpowiada sycylijskie cu, rzadziej cun.
Przyimek su (po polsku „na”). Włoskiemu su odpowiada sycylijskie supra, które nie łączy się z przyimkiem. Np. włoskie sul/sullo, sulla mają w sycylijskim formy supra lu, supra la itd.
Przyimek tra (po polsku „między”). Włoskiemu tra odpowiada sycylijskie ntra.
Spójniki[edytuj | edytuj kod]
W języku sycylijskim e nie przybiera formy ed przed samogłoską.
Przymiotniki[edytuj | edytuj kod]
Operatorowi włoskiemu più, służącemu do tworzenia stopnia wyższego, odpowiada sycylijski cchiù.
Czasowniki[edytuj | edytuj kod]
Czasowniki sycylijskie zaczynające się na di-, ri- poprzedza się ad- lub ar-. Np. wł. divenne – syc. addivenni.
Odmiana czasowników posiłkowych (niektóre formy)[edytuj | edytuj kod]
włoski | sycylijski | forma gramatyczna |
essere | èssiri | bezokolicznik |
è | è | tryb oznajmujący, czas teraźniejszy, 3. osoba, l. pojedyncza |
sono | sunnu | tryb oznajmujący, czas teraźniejszy, 3. osoba, l. mnoga |
è stato | havi statu | czas przeszły dokonany złożony, 3. osoba, l. pojedyncza |
sono state | hannu stati | czas przeszły dokonany złożony, 3. osoba, l. mnoga |
era | era | czas przeszły niedokonany, 3. osoba, l. pojedyncza |
erano | èranu | czas przeszły niedokonany, 3. osoba, l. mnoga |
sarebbe | vinissi a; avissi | tryb warunkowy, czas teraźniejszy, 3. osoba, l. pojedyncza |
włoski | sycylijski | forma gramatyczna |
avere | aviri | bezokolicznik |
ha | havi | czas teraźniejszy, 3. osoba, l. pojedyncza |
abbiamo | avemu | czas teraźniejszy, 1. osoba, l. mnoga |
hanno | hannu | czas teraźniejszy, 3. osoba, l. mnoga |
Tworzenie niektórych form czasowników[edytuj | edytuj kod]
Ogólnie, sycylijskie czasowniki odmieniają się w sposób bardziej regularny niż ich włoskie odpowiedniki, np. wł. tradotto – syc. traduciutu.
W przypadku, gdy dopełnienie jest w formie zaimka osobowego połączonego z czasownikiem, dopisuje się go w sycylijskim na końcu odpowiedniej formy czasownika, zaznaczając odpowiednio akcent, np. wł. dargli – syc. dàricci. Analogicznie z zaimkiem zwrotnym si.
Grupom eva, ava oraz iva w czasie przeszłym niedokonanym, odpowiada sycylijskie ìa, np. wł. potevano – syc. putìanu, wł. proponeva – syc. propunìa.
Końcówce -ò w 3. osobie l. pojedynczej czasu przeszłego dokonanego prostego (I koniugacja) odpowiada w sycylijskim końcówka -au: wł. approvò – syc. approvau.
Końcówce -iamo w 1. osobie l. mnogiej czasu teraźniejszego odpowiada w sycylijskim końcówka -amu (I koniugacja): wł. osserviamo – syc. ussirviamu, lub -emu (II, III koniugacja): wł. definiamo – syc. addifinemu.
W języku sycylijskim, czas przeszły dokonany złożony z reguły tworzy się za pomocą odpowiedniej formy czasownika posiłkowego „mieć” (aviri) niż „być”.
Zaimki[edytuj | edytuj kod]
Zaimki osobowe[edytuj | edytuj kod]
Włoskim zaimkom 3. osoby l. pojedynczej rodzaju męskiego egli, lui, esso („on”) odpowiada sycylijskie iddu (l. mn. iddi).
Zaimki dzierżawcze[edytuj | edytuj kod]
Włoskim zaimkom dzierżawczym 3. osoby (suo, sua, suoi, sue, loro) odpowiada jeden sycylijski zaimek sò.
Zaimki wskazujące[edytuj | edytuj kod]
Włoskim zaimkom przymiotnikowym questo („ten”), questa („ta”) itp. odpowiadają stu, sta, a przed wyrazem zaczynającym się samogłoską – st'
Włoskim zaimkom rzeczownym questo, ciò („to”) odpowiada chistu.
Włoskiemu zaimkowi osobowemu gli odpowiada sycylijskie ci.
Zaimki względne[edytuj | edytuj kod]
Włoskiemu zaimkowi względnemu che odpowiada sycylijski chi, skracany przed samogłoską. Temu samemu zaimkowi w znaczeniu „że” odpowiada ca.
Przysłówki[edytuj | edytuj kod]
Najczęściej spotykane przysłówki (porównanie):
Język włoski | Język sycylijski |
dove | unni |
molto/tanto | tantu |
poi | appoi |
quando | quannu |
W języku sycylijskim, analogicznie jak we włoskim, tworzy się też przysłówki za pomocą końcówki -menti (vide „Przyrostki”).
Różnice w ortografii[edytuj | edytuj kod]
Różnice w ortografii wynikają z różnic w wymowie.
Zaznaczanie akcentów[edytuj | edytuj kod]
W słowie sycylijskim akcent z reguły pada na tę samą sylabę, co w odpowiednim słowie włoskim. W sycylijskim, jeśli akcent nie pada na przedostatnią sylabę (np. w wyrazach pochodzenia greckiego zakończonych na -icu, -ica itp.), oznacza się samogłoskę akcentowaną, np. wł. tecnica – syc. tècnica, wł. via – syc. vìa.
Różnice w literach i grupach liter[edytuj | edytuj kod]
- Nieakcentowane o we włoskim staje się nieakcentowanym u w sycylijskim. Akcentowane o we włoskim nie ulega zmianie w sycylijskim. Są wyjątki od tej zasady, jednakże dają się zauważyć pewne prawidłowości:
- Włoskiemu nieakcentowanemu o na końcu wyrazów odpowiada sycylijskie u.
- Włoskiemu akcentowanemu o przed r, po którym następuje samogłoska, odpowiada u, np. wł. onore – syc. onuri, wł. allora – syc. allura.
- Sycylijskie u często odpowiada włoskiemu o w wyrazach jednosylabowych, np. wł. non – syc.nun.
- Także nieakcentowane e we włoskim staje się nieakcentowanym i w sycylijskim. Akcentowane e we włoskim nie ulega zmianie w sycylijskim. Są wyjątki od tej zasady, jednakże dają się zauważyć pewne prawidłowości:
- Włoskiemu nieakcentowanemu e na końcu wyrazów odpowiada sycylijskie i.
- W przymiotnikach od narodowości, końcówce -ese odpowiada -isi albo -isa, zależnie od rodzaju.
- Dwugłoska włoska uo staje się w sycylijskim o, np. wł. nuova – syc. nova, wł. uomini – syc. òmini. Nie dotyczy to przypadku, gdy u występuje przed końcówką -ono w 3. osobie liczby mnogiej czasu teraźniejszego: wł. seguono – syc. sequinu.
- Dwugłoska włoska ea staje się w sycylijskim ia, np. wł. reale – syc. riali. Podobnie rzecz się ma z innymi dwugłoskami zawierającymi e oraz samogłoskę: wł. teoria – syc. tiurìa.
- Dwugłoska włoska ns staje się w sycylijskim nz, np. wł. considerato – syc. cunzidiratu, wł. senso – syc. senzu.
- Dwugłoska włoska nd staje się w sycylijskim nn, np. wł. quando – syc. quannu.
- Dwugłoska włoska mb staje się w sycylijskim mm, np. wł. bambino – syc. bamminu.
- W sycylijskim często jest pomijane początkowe łacińskie i, np. wł. importante – syc. mpurtanti.
- Włoskiej zbitce gu po e, przed samogłoską odpowiada sycylijskie qu, np. wł. prosegue – syc. prusequi.
- Włoskiej zbitce ng przed e lub i odpowiada sycylijskie nc.
- Włoskiemu ese- na początku odpowiada sycylijskie ase-, np. wł. esempio – syc. asempiu.
- Włoskiemu l po spółgłoskach b, p, r lub przed spółgłoskami c, m, p, t odpowiada w języku sycylijskim r np. wł. parlare – syc. parrari, wł. attualmente – syc. attuarmenti, wł. semplice – syc. sìmprici, wł. alcuni – syc. arcuni. Wyjątki: wł. altro – syc. àutru (włoskiemu l odpowiada tu u), wł. Irlanda – syc. Irlanna.
- Włoskiemu gli (ale nie rodzajnikowi) odpowiada sycylijskie gghi, np. wł. famiglia – syc. famigghia.
Podwajanie spółgłosek[edytuj | edytuj kod]
- Włoskie g po samogłosce, przed i lub e zostaje w sycylijskim podwojone, np. wł. ragione – syc. raggiuni.
- Włoskie z po samogłosce, przed i lub e zostaje w sycylijskim podwojone, np. wł. polizia – syc. pulizzìa.
- Włoskie b po samogłosce, przed i, e lub r zostaje w sycylijskim podwojone, np. wł. liberale – syc. libbirali. Nie dotyczy to zbitki mbr: wł. membro – syc. mèmmiru.
Przedrostki[edytuj | edytuj kod]
Język włoski | Język sycylijski |
auto- | auto- |
con- | cun- (przed spółgłoską) can- (przed samogłoską) |
de- | di- |
in- | n- |
inter- | ntir- |
pro- | pru- (pro- gdy akcent pada na tę sylabę) |
Przyrostki[edytuj | edytuj kod]
Język włoski | Język sycylijski |
-bile | -bbili (zaznaczony akcent na tej samej samogłosce, co we włoskim) |
-logia | -luggìa |
-mente | -menti |
-ore (wykonawca czynności, l.poj.) -ori (l.mn.) |
-ori -ura |
-tà | -tati |
-zionale | -zziunali -ziunali (po spółgłosce) |
-zione | -zzioni -zioni (po spółgłosce) |