Kasztelania sieradzka

Kasztelania sieradzka – kasztelania w Sieradzu powstała na przełomie XI i XII w.

Rozciągała się na powierzchni ok. 5500 km² i była najrozleglejszą spośród wchodzących w skład księstwa łęczyckiego, księstwa sieradzkiego, a później województwa sieradzkiego. Jej zasięg wytyczały na północy wsie: Chodaki, Zadzim, Lubola i Tomisławice; na zachodzie Żerechów, Socha, Witów, Zagajew, Raczków, Orzeżyn, Brudzew, Czajew, Godynice, Klonowa i Kopaniny; na południu doliny rzek Strugi Węglewskiej i Oleśnicy; na południowym wschodzie Wola Wiązowa, Kuźnica, Szczerców, dolina Widawki, następnie jej dopływu Rakówki oraz wsie: Rożniatowice, Kociszew, Śladkowice, Bychlew i Stara Gadka; na północnym wschodzie dolina Neru. W jej skład wchodziło również terytorium (ok. 200 km²) opola chropskiego (okolice dzisiejszych Pabianic).

Józef Kobierzycki w swych Przyczynkach do dziejów Ziemi Sieradzkiejzamieścił listę 65 kasztelanów sieradzkich poczynając od Roberta h. Korab (1081), Piotra Dunina Włostowica h. Łabędź (1117), Hinczy z Rogowa h. Działosza (1190), a kończąc na Pawle Poraju Biernackim h. Poraj (1826).

Wprowadzone w II połowie XIV w. na miejsce kasztelanii powiaty (np. powiat sieradzki), wywodzące się z okręgów sądowych, dopiero w następnym stuleciu stały się jednostkami podziału terytorialnego. W razie potrzeby, np. przy zbieraniu podatków, korzystano z kościelnego podziału terytorium na parafie, bowiem aż do XIX w. nie wykształcono w Polsce niższych jednostek administracji państwowej.

Kasztelanowie sieradzcy

Grafika	Okres sprawowania urzędu	Kasztelan	Dalsza kariera	przypisy
	1291–1298	Zbigniew Bąk z Brzezia	wojewoda sieradzki
	1305-1316	Klemens z Mierzyna	wojewoda sieradzki
	1318–1343	Wacław Lis z Lutomierska
	1343–1346	Wacław z Lutomierska
	1354–1359	Chebda ze Służewa	wojewoda sieradzki
	1359–1369	Świętopełk Bechcicki z Irządz	wojewoda sieradzki
	1370	Piotr Świnka z Charłupi Wielkiej
	1372–1375	Zbigniew N.
	1381–1384	Jakub N.
	1390–1398	Adam Świnka z Charłupi Wielkiej
	1399–1430	Marcin Zaremba	wojewoda sieradzki
	1431–1452	Wawrzyniec Zaremba	wojewoda sieradzki
	1453–1460	Jan Hińcza z Rogowa	kasztelan sandomierski
	1461–1477	Jan Zaremba	wojewoda sieradzki
	1478–1480	Piotr Dunin z Morawian	wojewoda brzeskokujawski
	1483–1484	Dobiesław Kurozwęcki	wojewoda lubelski
	1485–1501	Mikołaj Kurozwęcki	wojewoda lubelski
	1501–1523	Jan Przerębski	zmarł
	1524–1547	Jakub Przerębski
	1547–1559	Stanisław Przerębski
	1563–1567	Jan Lutomierski	zmarł
	1567–1579	Andrzej Dembowski	zmarł
	1578–1580	Hieronim Bużeński	zmarł
	1581–1585	Jan Krzysztoporski	zmarł
	1587–1588	Stanisław Przedbor Koniecpolski	zmarł
	1588–1603	Hieronim Bużeński	zmarł
	1603	Stanisław Przerębski	zmarł
	1603–1612	Jakub Jan Przerębski
	1615–1620	Jan Rudnicki
	1620–1637	Maksymilian hr. Przerembski	wojewoda łęczycki
	1628–1637	Adam Walewski z Walewic	kasztelan łęczycki
	1638–1645	Jan Koniecpolski	wojewoda sieradzki
	1646–1649	Przemysław Bykowski	zmarł
	1649–1652	Wojciech Jan Łubieński	zmarł
	1656–1657	Hieronim Wierzbowski	wojewoda brzeskokujawski
	1658–1662	Hieronim Grabiński	zmarł
	1663–1665	Zygmunt Karol hr. Przerębski	wojewoda sieradzki
	1666–1679	Jan Wojciech Męciński z Kurozwęk	zmarł
	1680–1689	Melchior Jakub Grudziński	zmarł
	w okresie 1680–1689	Mikołaj Wiktoryn Grudziński
	1690–1692	Stanisław Małachowski	wojewoda poznański
	1692–1699	Aleksander Feliks Lipski	wojewoda kaliski
	1699–1703	Franciszek Bogusław ks. Dönhoff	zmarł
	1697–1703	Franciszek Antoni Zapolski	zmarł
	1710–1729	Michał Stanisław Tarnowski	zmarł
	1729–1750	Antoni Józef Mycielski	zmarł
	1752–1757	Kazimierz Jan Rychłowski	zmarł
	1756–1776	Jan Antoni Mączyński	zmarł
		Maciej Mycielski
	1776–1780	Aleksander Józef Nikodem Mączyński	zmarł
	1780–1788	Władysław Biernacki	zmarł
	1788–1795	Paweł Biernacki

Linki zewnętrzne

• Marek Koter, Historyczno–geograficzne podstawy oraz proces kształtowania się regionu łódzkiego. [w:] T. Marszał (red.), Miasto – region – gospodarka w badaniach geograficznych. W stulecie urodzin Profesora Ludwika Straszewicza, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2016, s. 131–161. Informacja o pracy: (str. 133–136; Ryc. 1) Opisane jest kształtowanie się prowincji łęczyckiej i kasztelanii wchodzących na jej terenie. Podkreślone jest znaczenie Łęczycy. Na Ryc. 1 pokazany jest zasięg prowincji łęczyckiej przed rozbiciem dzielnicowym, wraz z kasztelaniami znajdującymi się na jej terenie (łęczycką, sieradzką, spicymierską, wolborską, rozpierską, skrzyńską, żarnowską i małogoską).
• Jerzy Sikora, Między podbojem a prowincją. Przyczynek do piastowskiej organizacji Polski Centralnej w X i XI w., Olgierd Ławrynowicz, Jerzy Maik, Piotr A. Nowakowski (red.) [w:] Non Sensistis Gladios. Studia ofiarowane Marianowi Głoskowi w 70. rocznicę urodzin, Łódź 2011, s. 349–367. Informacja o pracy: Praca opisuje proces powstawania prowincji łęczyckiej, który obejmuje: (1) okres wewnętrznej ekspansji państwa Polan w X wieku i związane z tym podporządkowywanie sobie mieszkańców i terenów poprzez niszczenie starych grodów i budowę nowych; (2) zmiany jakie zachodziły na tych terenach podczas reorganizacji państwa rozpoczętej przez Kazimierza Odnowiciela po kryzysie lat 30. XI w., i zachodzącej w 2. poł. XI i 1. poł. XII w. włącznie z powstaniem nowego systemu grodów administracyjnych, co wiązało się z przebudową obiektów z okresu pierwszej monarchii, jak Tum (koło Łęczycy), czy Rozprza, jak i kompletnie nowe założenia: Spicymierz, Sieradz, być może też Wolbórz. Autor posługuje się terminami "grody – ośrodki administracji państwa", "system grodowy" na określenie struktur, które póżniej określane są kasztelaniami.

Bibliografia

• Dylik J., „Województwo ze stolicą bez antenatów”, Łódź 1971 r.
• Rosin R., Warunki naturalne, drogi lądowe i rozwój terytorialno–administracyjny, [w:] „Szkice z dziejów Sieradzkiego”, Łódź 1977 r.