Panpsychizm
Panpsychizm – doktryna czasoprzestrzennej rzeczywistości, która głosi, że każda rzecz ma swój umysłowy czy wewnętrzno-psychiczny aspekt. Niewielu z panpsychistów podpisałoby się pod tezą, iż wszystko obdarzone jest umysłem, łącznie z kijami i kamieniami, znacznie częściej powiadają oni, że rzeczom właściwe są różne stopnie wewnętrznych, subiektywnych, czy quasi-świadomościowych aspektów, w pewnych przypadkach podobnych do naszej świadomości. W pełni rozwiniętymi umysłami dysponowałyby jedynie obiekty o złożoności zbliżonej do złożoności człowieka. Jednak nie jest łatwo precyzyjnie określić, w jakim stopniu wszystkim rzeczom czasoprzestrzennym mają przysługiwać takie subiektywne, umysłowe aspekty. W większości przypadków stanowisko to jest głoszone przez tych, którzy kwestionują możliwość, aby to co umysłowe, miałoby być powodowane czy budowane z czynników wyzbytych jakichkolwiek jakości umysłowych.
W myśli zachodniej ostatnich stuleci idee panpsychizmu wyrażali między innymi[potrzebny przypis]:
- Baruch Spinoza,
- Gottfried Leibniz,
- Arthur Schopenhauer,
- William James,
- Alfred North Whitehead,
- Carl Jung.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Ted Honderich, Encyklopedia filozofii, Tom II, wyd. Zysk i S-ka, Poznań 1999.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Philip Goff, William Seager, Sean Allen-Hermanson, Panpsychism, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 18 lipca 2017, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-01-17] (ang.).
- David Skrbina, Panpsychism, Internet Encyclopedia of Philosophy, ISSN 2161-0002 [dostęp 2024-05-12] (ang.).
Panpsychism (ang.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-08].
Nagrania na YouTube, kanał Closer to Truth (ang.) [dostęp 2024-05-12]:
- Stuart Hameroff, What is Panpsychism?, 13 lutego 2024.
- Yujin Nagasawa, What is Panpsychism?, 2 maja 2024.