Tomasz Wójcik (partyzant)
wachmistrz | |
Data i miejsce urodzenia |
15 grudnia 1908 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
8 lipca 1951 |
Przebieg służby | |
Siły zbrojne | |
Jednostki |
2 Pułk Ułanów Grochowskich |
Stanowiska |
Dowódca zwiadu partyzanckiego |
Główne wojny i bitwy | |
Odznaczenia | |
Tomasz Wójcik ps. „Tarzan”, „Tomek” (ur. 15 grudnia 1908 w Zawichoście, zm. 8 lipca 1951 w Chicago) – żołnierz Wojska Polskiego, dowódca oddziału kawalerii w szeregach Narodowych Sił Zbrojnych i Armii Krajowej.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Przed rozpoczęciem II wojny światowej był objeżdżaczem koni w kadrze olimpijskiej startującej w zawodach hippicznych w Belgii. W polskim wojsku miał stopień wachmistrza 2 pułku Ułanów Grochowskich w Suwałkach, który w czasie kampanii wrześniowej 1939 był częścią Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie” pod dowództwem gen. Kleeberga. Po zakończeniu działań bojowych powrócił do rodzinnej miejscowości i zaangażował się w ponowne tworzenie konspiracyjnego 1 pułku szwoleżerów Józefa Piłsudskiego jako dowódca jednego z oddziałów. Wiosną 1943 włączył się do tzw. batalionu śmierci pod dowództwem chorążego „Kruka” z AK, a następnie dołączył na krótko do oddziału „Toma”[2]. Później utworzył własny oddział NSZ liczący około 30 kawalerzystów zwany kawalerią zawichojską (od miejsca stacjonowania), a w maju dowodził nim jako plutonowy NSZ[1]. Według pracownika bezpieki Stefana Skwarka, w składzie tej grupy znalazło się kilku członków Gwardii Ludowej wraz z Władysławem Mazurem „Skargą”[3][4].
W drugiej połowie czerwca wspólnie z oddziałem Henryka Figuro-Podhorskiego ps. „Step” rozbił oddział Selbstschutzu (zabijając 6 Niemców) i rozbroili konwój niemieckich żandarmów. Według jednej relacji mógł być odpowiedzialny za zabójstwo na tle rabunkowym kilku Żydów w Trójcy[5][6]. Leszek Żebrowski, historyk i znawca Narodowych Sił Zbrojnych twierdzi, że jeśli „Tarzan” likwidował Żydów, to mogli to być kolaboranci celowo wypuszczeni z getta, by naprowadzali Niemców na kryjówki i meliny[7].
W sierpniu usiłował włączyć się do oddziału Leonarda Zub-Zdanowicza, lecz ten, powołując się na swoją wcześniejszą umowę z Jan Piwnikiem „Ponurym”, rozkazał mu dołączyć do tego oddziału AK[1]. 26 sierpnia urządził zasadzkę na dowódcę 174 Dywizji Rezerwowej generała porucznika Kurta Rennera, w której ten zginął wraz z eskortą składającą się z dwóch oficerów i pięciu żołnierzy Waffen-SS. Był to najwyższy rangą generał niemiecki zastrzelony przez polskie podziemie. Do dzisiaj na miejscu akcji jest pomnik upamiętniający ten czyn zbrojny, przypisujący atak oddziałowi NOW-AK pod dowództwem „Tarzana”[8], lecz w rzeczywistości, do momentu zameldowania się Piwnikowi przez jego dowódcę, był to oddział Akcji Specjalnej Narodowych Sił Zbrojnych[1][9][10]. Zdaniem Leszka Żebrowskiego odpowiedzialność za tę akcję próbowali sobie przypisać w czasach PRL zarówno komuniści, jak i historycy innych organizacji podziemnych, tłumacząc, że nie chcieli, aby tak ważna akcja została zapomniana[11].
Wójcik 8 września 1943 włączył się do oddziału „Ponurego”, na spotkanie z którym założył zdobyczny generalski mundur. Oddział „Tarzana” otrzymał funkcję zwiadu Świętokrzyskiego Zgrupowania AK. 7 lipca 1944 stoczyli przegraną potyczkę ze 120 żołnierzami niemieckimi koło Woli Grójeckiej, zginęło 37 partyzantów. W czasie akcji "Burza" na Kielecczyźnie walczył w składzie 2 pułku piechoty Legionów AK. Po zakończeniu wojny w ucieczce przed agentami UB został przemycony przez Kłodzko do amerykańskiej strefy okupacyjnej w Niemczech. Następnie udał się do swojej ciotki w USA. Zginął w tajemniczych okolicznościach (zastrzelony lub zasztyletowany nożem) w zamachu skrytobójczym 8 lipca 1951 w Chicago[2]. Według niepotwierdzonych informacji, zabójcą mogła być osoba spokrewniona z Żydami zabitymi w 1943[6].
Odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
- Krzyż Walecznych[12]
- Krzyż z Mieczami Orderu Krzyża Niepodległości (pośmiertnie, 2021)[13][14]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d Marek Jan Chodakiewicz: Narodowe Siły Zbrojne. „Ząb” przeciw dwu wrogom. Wyd. 2. Warszawa: 2005, s. 107, 112, 127. ISBN 83-911097-1-2.
- ↑ a b Krzysztof Granat: Wachmistrz Tomasz Wójcik ps. Tarzan i bitwa na Woli Grójeckiej. krzczonowice.pl. [dostęp 2014-06-05].
- ↑ Stefan Skwarek: Ziemia niepokonana. Kielecczyzna w walce 1830-1945. Warszawa: KiW, 1974, s. 278.
- ↑ Bogdan Musiał. Casus prof. Włodzimierza Borodzieja a stan polskiej historiografii. „Arcana”, 2002-12-01.
- ↑ Piotr Lipiński: NSZ – daleko od prawdy. Gazeta Wyborcza nr 226, 1993-09-27. s. 12. [dostęp 2014-06-05].
- ↑ a b Marek Jan Chodakiewicz: Żydzi i Polacy 1918-1955. Wyd. 2. Warszawa: 2000, s. 177. ISBN 978-83-62268-69-6.
- ↑ Zły dla Niemców i komunistów. Kim był „Tarzan”? [online], plus.echodnia.eu/swietokrzyskie, 6 lipca 2018 [dostęp 2021-05-09] (pol.).
- ↑ Ożarów. Pomnik upamiętniający czyn zbrojny. [dostęp 2014-06-05].
- ↑ Leszek Żebrowski: Akcja Specjalna Narodowych Sił Zbrojnych. W: Encyklopedia Białych Plam. T. 1. PWE, s. 73.
- ↑ Sebastian Bojemski: Narodowe Siły Zbrojne. Warszawa: 2009, s. 33, 114. ISBN 978-83-60335-78-9.
- ↑ Łukasz Kaźmierczak: Rozmowa z Leszkiem Żebrowskim, historykiem, badaczem dziejów Narodowych Sił Zbrojnych. [dostęp 2014-06-05].
- ↑ Ostrowieccy Patrioci upamiętnili "Tarzana" [online], swietokrzyskie.cozadzien.pl [dostęp 2019-09-05] (pol.).
- ↑ M.P. z 2021 r. poz. 667
- ↑ Emilia Sitarska: Wachmistrz Tomasz Wójcik ps. „Tarzan” uhonorowany przez prezydenta Andrzeja Dudę. [dostęp 2021-07-20].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Andrzej Nowak-Arczewski: Stań do apelu. Pseudonim Tarzan. Wydawnictwo Bellona, Warszawa 2018