Żydowskie Seminarium Teologiczne Fundacji Fränkla
 Główny gmach seminarium przy ul. Włodkowica 14 w roku 1904 | |
| Data założenia |
1854 |
|---|---|
| Data likwidacji |
21 II 1939[1] |
| Patron | |
| Państwo | |
| Adres | |
Żydowskie Seminarium Teologiczne Fundacji Fränkla (Jüdisch-Theologisches Seminar. Fränkelsche Stiftung) – pierwszy w Europie Środkowej nowoczesny zakład kształcący rabinów i nauczycieli, założony w 1854 we Wrocławiu[2].
Inicjatorem powstania Seminarium był Abraham Geiger, a fundatorem Joseph Jonas Fränckel. Pierwszym dyrektorem został Zacharias Frankel[3]. Początkowo działało tylko w jednej kamienicy przy ul. Włodkowica 14 (rozebranej u schyłku lat 60. XX w.[4]), nabytej w tym celu w 1853 i przebudowanej, później poszerzono siedzibę o dwie kupione sąsiednie kamienice (ul. Włodkowica 16 oraz 18)[3].
Wydział rabinacki działał od 10 sierpnia 1854 do 1938, a nauka na nim trwała 7 lat. Wydział nauczycielski istniał od 30 października 1856 do 1867, a nauka na nim trwała lat trzy[2]. Wrocławskie seminarium wyróżniało się na tle ówczesnego szkolnictwa żydowskiego w Niemczech i całej Europie Środkowej wysokim poziomem naukowym kadry oraz nowatorskim programem na poziomie szkoły wyższej, który uwzględniał oprócz studiów teologii i filozofii judaistycznej również przedmioty świeckie (np. pedagogikę, literaturę niemiecką, francuską, filologię klasyczną, nauki ścisłe), w nauczaniu wszystkich przedmiotów kładziono nacisk na analizowanie ich współczesnymi metodami naukowymi, stosowano też nowoczesne metody dydaktyczne. Ponieważ młodzież żydowska w połowie XIX w. zwykle uczyła się w typowo religijnych szkołach, gdzie nie wykładano świeckich nauk, to w seminarium aż do 1887 r. prowadzono wydział przygotowawczy, na którym kandydaci mogli uzupełnić te braki przed podjęciem studiów na kierunku rabinackim[4].
Seminarium było w momencie powstania jedną z nielicznych tego typu szkół żydowskich w Europie i stało się wiodącym ośrodkiem kształcenia rabinów w Niemczech, oddziaływując też silnie, jako wzór i poprzez swoich absolwentów oraz migrujących nauczycieli, na nowo tworzone szkoły judaistyczne w innych krajach kontynentu i w USA[3][4].
Seminarium w swoim gmachu posiadało własną bożnicę otwartą w 1856, a także bogatą bibliotekę, w której znajdował się najliczniejszy zbiór książek żydowskich (ok. 1900 r. liczył ponad 18 tys., w tym 400 rękopisów, niektóre z nich z XIII w.) w Cesarstwie Niemieckim, zawierający m.in. księgozbiór Leona Vita Saravala[4][5]. Pod koniec istnienia biblioteki dysponowała ona już 40 tys. drukowanych książek i 433 rękopisami[6]. Zbiory biblioteczne skonfiskowały władze hitlerowskie w 1938 i uległy one rozproszeniu. Po wojnie zidentyfikowano fragmenty tych zbiorów w USA, Warszawie, Moskwie i praskiej bibliotece w Klementinum. Ta ostatnia instytucja zwróciła w 2004 posiadane przez siebie egzemplarze i są one depozytem wrocławskiej gminy żydowskiej przechowywanym w bibliotece uniwersyteckiej[5].
Środowisko naukowe seminarium było mocno zaangażowane w redagowanie i wydawanie naukowego miesięcznika Monatsschrift für die Geschichte und Wissenschaft des Judenthums[7].
Seminarium zaczęło stopniowo podupadać po dojściu do władzy hitlerowców w wyniku ich szykan[1]. Zamknięto je decyzją hitlerowskich władz państwowych w listopadzie 1938 po nocy kryształowej, podczas której dokonano zniszczeń w szkole[4][2][3], choć w ograniczonym zakresie była jeszcze aktywna przez kilka miesięcy, co najmniej do lutego 1939[4][8]. Główny gmach seminarium urząd nazistowski oddał w 1941 Zrzeszeniu Żydów w Niemczech[4].
Absolwentami seminarium było 723 osób, w tym 300 z zagranicy[3]; 249 z nich zostało rabinami[4].
W 2010 r. seminarium upamiętniono tablicą przy Promenadzie Staromiejskiej, nieopodal dawnej siedziby szkoły[9].
- Dyrektorzy szkoły
- Zacharias Frankel (1854–1875)[10]
- Leser Lazarus (1875–1879)[11]
- Israel Lewy (1883–1917)[12]
- Saul Horowitz[12]
- Michael Guttmann (1921–1933)[12]
- Inni wykładowcy seminarium
- Marcus Brann – historyk[13]
- Jacob Bernays – filolog klasyczny[12]
- Leopold Cohn – filog[14]
- Willy Cohn (1936-1938)- historyk[15]
- Jacob Freudenthal – filolog klasyczny[12]
- Heinrich Graetz – historyk i biblista[13]
- Manuel Joël – filozof[12]
- David Rosin – teolog[12]
- Benedict Zuckermann – matematyk, bibliotekarz[7]
Znani absolwenci[edytuj | edytuj kod]
- Leo Baeck[16]
- Moses Gaster – rabin i filolog[17]
- Jakob Guttmann – badacz średniowiecznej filozofii żydowskiej i przewodniczący Związku Rabinów w Niemczech[18]
- Benno Jacob[19]
- Israel Lewy – badacz Talmudu, późniejszy dyrektor swojego macierzystego seminarium[12]
- Arthur Löwenstamm[19]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Strona Uniwersytetu Wrocławskiego o Saravalu i jego kolekcji [1].
- ↑ a b c Włodarczyk i Duda 2008 ↓.
- ↑ a b c d e Włodarczyk T., Kichler J., 2016: Przewodnik po żydowskim Wrocławiu. Wyd. Wrocław miasto spotkań i Tow. Społ.-Kulturalne Żydów w Polsce, strona 40.
- ↑ a b c d e f g h Andersz 2014.
- ↑ a b Włodarczyk T., Kichler J., 2016: Przewodnik po żydowskim Wrocławiu. Wyd. Wrocław miasto spotkań i Tow. Społ.-Kulturalne Żydów w Polsce, s. 41, 42.
- ↑ Strona Uniwersytetu Wrocławskiego o Saravalu i jego kolekcji [2].
- ↑ a b Łagiewski 1997 ↓, s. 65.
- ↑ Łagiewski 1997 ↓, s. 62.
- ↑ Włodarczyk T., Kichler J., 2016: Przewodnik po żydowskim Wrocławiu. Wyd. Wrocław miasto spotkań i Tow. Społ.-Kulturalne Żydów w Polsce, strona 42.
- ↑ Łagiewski 1997 ↓, s. 61, 62.
- ↑ Łagiewski 1997 ↓, s. 61, 64.
- ↑ a b c d e f g h Łagiewski 1997 ↓, s. 64.
- ↑ a b Łagiewski 1997 ↓, s. 63.
- ↑ Włodarczyk T., Kichler J., 2016: Przewodnik po żydowskim Wrocławiu. Wyd. Wrocław miasto spotkań i Tow. Społ.- Kulturalne Żydów w Polsce, strona 147.
- ↑ Conrads Norbert, 2010: Dane biograficzne. W: Willy Cohn. Żadnego prawa – nigdzie. Dziennik z Breslau 1933–1941. Wyd. Via Nova, strona 430
- ↑ Łagiewski 1997 ↓, s. 66.
- ↑ Łagiewski 1997 ↓, s. 65, 66.
- ↑ Łagiewski 1997 ↓, s. 58.
- ↑ a b Jacob Petuchowski: Studies in modern theology and prayer. Elizabeth R. Petuchowski, Aaron M. Petuchowski (red.). Philadelphia: Jewish Publication Society, 1998, s. xiiii. ISBN 978-0-8276-0577-0. (ang.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Katarzyna Andersz. Żydowskie Seminarium Teologiczne w Breslau. „Chidusz”. 11/2014.
- Maciej Łagiewski: Życie religijne gminy żydowskiej we Wrocławiu. W: Portret wrocławskich duchownych. Muzeum Historyczne we Wrocławiu, 1997, s. 55–70.
- Tamara Włodarczyk, Tomasz Duda: Szkoły żydowskie we Wrocławiu. Wrocław: 2008.