Achremowce
55°34′47″N 27°06′54″E/55,579722 27,115000 Wjazd do wsi od strony Brasławia (2013) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Obwód | |
| Rejon | |
| Sielsowiet |
Achremowce |
| Wysokość |
132–150 m n.p.m. |
| Populacja (2009) • liczba ludności |
|
| Nr kierunkowy |
+375 2153 |
| Kod pocztowy |
211972 |
| Tablice rejestracyjne |
2 |
Położenie na mapie obwodu witebskiego  | |
Położenie na mapie Białorusi  | |
Położenie na mapie Polski w 1939  | |
| 55°34′47″N 27°06′54″E/55,579722 27,115000
| |
Achremowce (biał. Ахрэмаўцы; ros. Ахремовцы; hist. również Achramowce) – agromiasteczko na Białorusi, w rejonie brasławskim obwodu witebskiego, około 8 km (w prostej linii) na południowy wschód od Brasławia, nad jeziorem Drywiaty; siedziba sielsowietu.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Dobra te przed XVIII wiekiem nosiły nazwę „Dwór Olgierdowszczyzna”. Po przejściu ich na własność rodziny Achremowiczów, zmieniły nazwę na obecną. Kolejnymi właścicielami majątku była rodzina Salmanowiczów herbu Szaszor. W 1748 roku Dominik Salmanowicz, chorąży petyhorski sprzedał go Janowi Augustowi Hylzenowi (1702–1767)[1][a] i jego żonie Konstancji z Broel-Platerów. Nowi właściciele wybudowali tu rezydencję i zmienili nazwę majątku na Belmont. Dziś Belmont to jedynie nazwa parku będącego pozostałością po dawnych rezydencjach (patrz niżej); wieś, a dziś agromiasteczko, nazywa się ponownie, od co najmniej 1918 roku, Achremowce.
Kolejnym właścicielem Belmontu został Józef Jerzy Hylzen, młodszy syn Jana Augusta. Napisał w testamencie z 1783 roku: (...) uwolnić wieczyście poddanych wszystkich dóbr moich, nadając im wolność wyjścia i udania się dokądby chcieli z całą ich własnością. Łożyć regularnie wiecznymi czasy połowę dochodów wszystkich dóbr moich na pomnożenie i zachęcenie nauk i kunsztów, na edukację ubogiej szlachty, na utrzymanie ludzi w potrzebie zostających, na erekcyją szpitalów, także na wspomożenie biednych wieśniaków w ubóstwie lub nieszczęściu zostających[1]. Testament po jego śmierci nie został wykonany. Jego małoletni syn zmarł, a majątek odziedziczył bratanek, upośledzony umysłowo Idzi Hylzen (1772–1801), który w 1798 roku sprzedał klucz belmoncki Mikołajowi Manuzziemu (~1730–1809), awanturnikowi i targowiczaninowi, który, posiadając liczne majątki, tu zamieszkał (i zmarł). Po nim właścicielem Belmontu był syn jego i jego żony Jadwigi z domu Berlicz-Strutyńskiej (~1736–1778) Stanisław Manuzzi (1773–1823), również targowiczanin, ożeniony z Konstancją z Broel-Platerów (1782–1874), która stworzyła w Belmoncie kilka zakładów dobroczynnych. Po bezdzietnej śmierci Stanisława kolejnym gospodarzem w Belmoncie był Wilhelm Ignacy Broel-Plater (1791–1854), najmłodszy brat Konstancji. Wywołało to trwający 80 lat proces sądowy wytoczony Platerom przez rodzinę Strutyńskich, przegrany przez Platerów w 1903 roku. Po Wilhelmie Ignacym majątek odziedziczył jego najmłodszy syn Feliks Witold Broel-Plater (1849–1924), żonaty z Elżbietą Potocką (1874–1960), która była ostatnią właścicielką majątku do 1939 roku[1][3][4].
Po III rozbiorze Polski w 1795 roku Belmont, wcześniej należący do województwa brasławskiego Rzeczypospolitej (a przed 1793 rokiem – do województwa wileńskiego), znalazł się na terenie powiatu brasławskiego (ujezdu) guberni wileńskiej Imperium Rosyjskiego, a od 1843 roku – powiatu nowoaleksandrowskiego guberni kowieńskiej. Po ustabilizowaniu się granicy polsko-radzieckiej w 1921 roku Achremowce wróciły do Polski, znalazły się w gminie Brasław w powiecie brasławskim województwa wileńskiego.
Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku ówczesną wieś zamieszkiwało 331 osób, 130 było wyznania rzymskokatolickiego, 186 prawosławnego, 1 ewangelickiego, a 14 mojżeszowego. Jednocześnie 159 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 161 białoruska, 6 żydowską, a 5 inną. Było tu 57 budynków mieszkalnych[5]. W 1931 w 74 domach zamieszkiwało 160 osób[6].
Miejscowość należała do parafii rzymskokatolickiej w m. Belmont i prawosławnej w Brasławiu. Podlegała pod Sąd Grodzki w Brasławiu i Okręgowy w Wilnie; właściwy urząd pocztowy mieścił się w Brasławiu[7].
Od 1945 roku – w ZSRR, od 1991 roku – na terenie Republiki Białorusi[8][9].
W czasie II wojny światowej Achremowce były prawie całkowicie spalone – ocalało jedynie 9 domów.
Folwark Belmont (biał. Бяльмонты) został przyłączony do wsi Achremowce w 1976 roku.
W czasach sowieckich we wsi działał kołchoz „Szlak Lenina”. Dziś w miejscowości działa zakład produkcji brykietów torfowych „Brasław”, przedsiębiorstwo pomocnicze kompleksu agro-przemysłowego, wytwórnia produktów nabiałowych „Brasławskoje”. Funkcjonują: szkoła średnia i muzyczna, przedszkole, dom kultury, biblioteka, punkt felczersko-akuszerski i poczta.
.jpg)
Liczba ludności miejscowości kształtowała się następująco:
Zabytki i ważniejsze obiekty[edytuj | edytuj kod]
- Kaplica grobowa Platerów na cmentarzu katolickim z 1858 roku
- budynek szkoły z 1930 roku, na ścianie budynku w 1975 roku odsłonięto tablicę upamiętniającą walczących tu w czasie II wojny światowej partyzantów[12]
- zbiorowa mogiła żołnierzy i partyzantów radzieckich w centrum wsi z 1944 roku. W 1973 roku wzniesiono tu pomnik ku czci 166 leżących tu poległych – historyczno-kulturalny zabytek Białorusi o numerze 213Д000176
- cerkiew św. Mikołaja z lat 1885–1886
- kościół św. Krzyża z 2003 roku
- pół kilometra na południe od centrum miasteczka – kurhan „Belmonty” odkryty w 1892 roku (z VIII–X wieku)[12] – historyczno-kulturalny zabytek Białorusi o numerze 213В000175.
Dawne pałace i park[edytuj | edytuj kod]
Pierwsza wielka rezydencja w Belmoncie chyliła się już ku upadkowi pod koniec XVIII wieku. Zgodnie z inwentaryzacją przy okazji sprzedaży majątku Manuzziemu w 1798 roku tutejszy pałac liczył na parterze 19 pokoi, a na piętrze – 14. Poza salami, salonami, pokojami mieszkalnymi, salą kapeli dworskiej, kancelarią itp. istniały tu piwnice, poza tym ogród włoski, 6 karczm i liczne zabudowania gospodarcze. Mikołaj Manuzzi dokonał starannego remontu i powiększenia pałacu. W większości na starych piwnicach rozbudowano budynek na planie bardzo długiego prostokąta, dwukondygnacyjny z wyższą kondygnacją o celach reprezentacyjnych. Elewacja frontowa była rozczłonkowana trzema ryzalitami, z których centralny był mocniej zaznaczony. Wewnątrz tej części na piętrze była wielka sala balowa. Wszystkie elewacje wieńczyły attyki. W 1818 roku dobudowano do bocznej elewacji półkolisty ryzalit na pomieszczenie kaplicy. Po śmierci Stanisława Manuzziego pałac popadł w ruinę i prawdopodobnie spłonął w czasie powstania listopadowego. Ruina ta stała do II wojny światowej[13].
Platerowie natomiast na swoją siedzibę zaadaptowali wybudowany już wcześniej (prawdopodobnie była to wcześniejsza pensja dla ubogich szlachcianek), stojący nieopodal pałacu wielki budynek. Rozrastający się nowy pałac w 1914 roku liczył 60 pokoi. Od strony zewnętrznej zdobiło go 10 ganków. Pałac ten, o nieokreślonym stylu, spłonął między 1915 a 1920 rokiem[1][13].
Właściciele majątku w okresie międzywojennym mieszkali w niewielkim dworze.
Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku zamieszkiwały tu 132 osoby, 119 były wyznania rzymskokatolickiego, 8 prawosławnego, 4 ewangelickiego, a 1 innego chrześcijańskiego. Jednocześnie 31 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, a 101 białoruska. Było tu 15 budynków mieszkalnych[5]
Pozostałością po rezydencjach w Belmoncie jest wielki park romantyczny, największy tego typu park na Białorusi, o powierzchni 65 ha[14]. Został założony prawdopodobnie przez Potockich w ostatniej ćwierci XVIII wieku. Obecnie zdziczały park, o powierzchni 62 ha[15] nosi imię Iwana Miczurina[14]. Park składa się z dwóch części – parku górnego (otaczającego położone na wzgórzu ruiny zabudowań dworskich) i dolnego (nad jeziorem). W parku górnym, w pobliżu rumowiska, wybudowano kościół świętego Krzyża, z białej cegły silikatowej. W parku wytyczono ścieżkę przyrodniczą „Park Belmont” z kilkunastoma przystankami i tablicami informacyjnymi[15].
Majątek Belmont został opisany w 4. tomie Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej Romana Aftanazego[1].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Według Rostworowskiego[2] dopiero jego syn Józef Jerzy Hylzen (1736–1786) stał się właścicielem Belmontu w wyniku ślubu z Teresą Potocką, córką Michała Potockiego, która wniosła mu te dobra w posagu.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f Belmont, [w:] Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 4: Województwo wileńskie, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1993, s. 14–18, ISBN 83-04-04020-4, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
- ↑ Edmund Rostworowski: Hylzen Józef Jerzy. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 10. Wrocław – Warszawa – Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1962–1964, s. 130–133.
- ↑ Belmont, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 126.
- ↑ Belmont, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 99.
- ↑ a b Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. 7, część 2, 1924, s. 3.
- ↑ Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, t. 3, Warszawa 1938, s. 59.
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorjalnie im właściwych władz i urzędów oraz urządzeń komunikacyjnych, Przemyśl, Warszawa 1933, s. 27.
- ↑ Ахремовцы na stronie Globus Białorusi. [dostęp 2017-11-01]. (ros.).
- ↑ Achremowce na stronie Radzima.net. [dostęp 2017-11-01].
- ↑ Список населённых мест Ковенской губернии на 1902 год [online] (ros.).
- ↑ Liczby ludności miejscowości obwodu witebskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 14 października 2009 roku. [dostęp 2017-11-01]. (ros.).
- ↑ a b Збор помнікаў гісторыі і культуры. Віцебская вобласць, Mińsk: Беларуская Савецкая Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1985, s. 140–141 (biał.).
- ↑ a b Pałac Manuzzi – Belmont (Achremowce) [online], Radzima.org [dostęp 2017-11-01].
- ↑ a b Анатолий Тарасович Федорук, Садово-парковое искусство Белоруссии, 1989, s. 118–119 [dostęp 2017-11-01] (ros.).
- ↑ a b Belmont. W: Grzegorz Rąkowski: Kresowe rezydencje. Zamki, pałace i dwory na dawnych ziemiach wschodnich II RP, tom 1: województwo wileńskie. T. 5. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2017, s. 28–30, seria: Dopalanie Kresów. ISBN 978-83-8098-093-8.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Achremiańce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 7.