Cerkiew św. Aleksandra Newskiego w Aleksandrowie Kujawskim
| cerkiew parafialna | |||||||||||||||||||
 Widok cerkwi na pocztówce rosyjskiej z 1906 | |||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||||||
| Parafia | |||||||||||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Położenie na mapie Aleksandrowa Kujawskiego  | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie powiatu aleksandrowskiego  | |||||||||||||||||||
| 52°52′34,0320″N 18°41′51,8780″E/52,876120 18,697744 | |||||||||||||||||||
Cerkiew św. Aleksandra Newskiego (ros. Церковь Александра Невского в Александруве Куявском) – nieistniejąca cerkiew prawosławna w Aleksandrowie Kujawskim, wzniesiona w 1877 i rozebrana w okresie międzywojennym.
Historia[edytuj | edytuj kod]
W 1860 została zbudowana linia kolejowa z Łowicza do granicy prusko-rosyjskiej, która miała być częścią dłuższej linii łączącej Imperium Rosyjskie z Prusami. Na terenie ówczesnego folwarku Białe Błota wybudowano dworzec kolejowy. W tym samym obiekcie znalazła się również komora celna, stacja telegrafu, urząd pocztowy oraz biuro ruchu kolejowego[1]. W początkowym etapie istnienia dworca i komory celnej większość jej pracowników stanowili Polacy. W czasie powstania styczniowego czynnie wspierali oni powstańców, co stało się przyczyną represji wymierzonych w nich jeszcze w czasie walk (czerwiec–lipiec 1863). Polaków zastępowali napływowi pracownicy rosyjscy, wyznawcy prawosławia. Na ich potrzeby w 1876[1] lub 1877[2] została wybudowana cerkiew.
Cerkiew została zlokalizowana na placu sąsiadującym z dworcem kolejowym i wzniesiona według projektu synodalnego architekta Trusowa[2]. W 1875 na jej budowę wydzielono 35 tys. rubli z budżetu Imperium Rosyjskiego[2]. Projekt przygotowany dla świątyni został następnie powtórzony przy budowie kolejnych cerkwi na ziemiach polskich: w Grajewie, w Mławie, w Granicy i w Słupcy[2]. W 1879 cerkiew odwiedził car Aleksander II, który spotykał się w Aleksandrowie pogranicznym z cesarzem Wilhelmem I. Wizyta miała ratować spójność sojuszu trzech cesarzy[3].
Według ks. J. Dębińskiego w czasie I wojny światowej wieża świątyni przewróciła się na dach obiektu, zawalając jego sklepienie. W rezultacie budynek miał stać się niezdatny do użytku[4]. Kiriłł Sokoł i Aleksander Sosna podają, że w latach 20. XX wieku została zniszczona kopuła i dzwonnica cerkwi, następnie rozebrano cały obiekt[2]. Skibińska łączy to wydarzenie z falą rozbiórek cerkwi (lub ich adaptacji na kościoły) w ramach usuwania z przestrzeni publicznej obiektów kojarzących się z zaborcą rosyjskim[5]. Tadeusz Bakalarczyk pisze, iż cerkiew nie była użytkowana od wyjazdu Rosjan w czasie I wojny światowej, zaś decyzja o jej rozebraniu wynikała z fatalnego stanu technicznego porzuconego budynku[6]. Natomiast Ewa Skibińska podaje, iż cerkiew była jeszcze czynna na początku lat 20. XX wieku i była miejscem modlitwy dla prawosławnych Ukraińców osadzonych w Obozie Internowania nr 6[5]. Zofia Waszkiewicz pisze, iż internowani korzystali ze świątyni jedynie do Bożego Narodzenia w r. 1921 (według kalendarza juliańskiego). 7 stycznia tego roku, po zakończonej Świętej Liturgii, Ukraińcy przeszli w pochodzie do obozu, co zostało odczytane jako manifestacja polityczna i sprawiło, że zabroniono im udawania się na nabożeństwa do miasta. Od tej pory miejscem kultu internowanych była jedynie kaplica obozowa[7].
Część materiału budowlanego pozyskanego po rozbiórce cerkwi wykorzystano przy budowie kamienicy przy ul. Juliusza Słowackiego 7 w Aleksandrowie[5]. Wyposażenie cerkwi udało się jednak w dużej części uratować. Znalazło się ono w kaplicy św. Aleksandra Newskiego urządzonej w pierwotnym domu proboszcza. Jest ona filią parafii prawosławnej w Toruniu[8][5].
Cerkiew znajdowała się na gruncie należącym do kolei. Po II wojnie światowej obszar ten został znacjonalizowany[9]. Na miejscu pierwotnej cerkwi, położonej przy dzisiejszej ulicy Wojska Polskiego, znajduje się dziś market[2].
W 2006 parafia św. Mikołaja w Toruniu wystąpiła do władz Aleksandrowa Kujawskiego o zwrot gruntu, na którym znajdowała się cerkiew[9].
Architektura[edytuj | edytuj kod]
Wyświęcona w 1877 ceglana cerkiew w Aleksandrowie Kujawskim posiadała dwie kryte blachą kopuły[5]. Większa z nich, wsparta na ośmiobocznym bębnie, znajdowała się nad nawą obiektu. Druga wieńczyła dwukondygnacyjną dzwonnicę z sześcioma miedzianymi dzwonami[5]. Cały budynek zajmował powierzchnię 2800 metrów kwadratowych[2].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b ks. J. Dębiński, Szkic do dziejów Aleksandrowa Kujawskiego [w:] Aleksandrów Kujawski. Obozy jeńców i internowanych 1918–1921, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, ISBN 978-83-231-2212-8, s. 14
- ↑ a b c d e f g K. Sokoł, A. Sosna, Kopuły nad Wisłą. Prawosławne cerkwie w centralnej Polsce w latach 1815–1915
- ↑ Robert Stodolny, Zjazd cesarzy: Aleksandra II i Wilhelma I w Aleksandrowie (3–4 września 1879 r.), [w:] tegoż, Od Aleksandrowa do Aleksandrowa Kujawskiego, Iwonicz-Zdrój 2015, ss. 135–157.
- ↑ ks. J. Dębiński, Szkic..., s. 15
- ↑ a b c d e f E. Skibicka, Cerkiewne perełki
- ↑ T. Bakalarczyk, Aleksandrów Kujawski, brak miejsca wydania, 1994, s. 35
- ↑ Z. Waszkiewicz, Życie religijne w Obozie Internowania nr 6 w Aleksandrowie Kujawskim w 1921 roku [w:] ks. J. Dębiński, Szkic do dziejów Aleksandrowa Kujawskiego [w:] Aleksandrów Kujawski. Obozy jeńców i internowanych 1918–1921, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, ISBN 978-83-231-2212-8, s. 95
- ↑ Wykaz zabytków powiatu aleksandrowskiego na portalu aleksandrow.pl
- ↑ a b Stała tam prawosławna cerkiew
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- K. Sokoł, A. Sosna, Kopuły nad Wisłą. Prawosławne cerkwie w centralnej Polsce w latach 1815–1915, Moskwa, MID „Synergia” 2003, ISBN 5-7368-0301-2, tekst z książki dostępny online