Cittadella (Malta)
36°02′47″N 14°14′22″E/36,046389 14,239444 nr rej. 00003 NICPMI 2011-12-16
| |
 Widok na Cittadellę ze wschodu | |
| Państwo | |
|---|---|
| Lokalizacja | |
| Typ | |
| Data budowy |
~1500 p.n.e. (pierwsze fortyfikacje) |
| Wydarzenia | |
Położenie na mapie Malty  | |
Położenie na mapie Morza Śródziemnego  | |
| 36°02′47″N 14°14′22″E/36,046389 14,239444
| |
Cittadella (malt. Iċ-Ċittadella), znana również jako Citadel, jest to małe ufortyfikowane miasto z cytadelą, leżące w centrum Rabatu (Victoria) na wyspie Gozo, Malta. Teren ten był zasiedlony od epoki brązu, a w czasach Średniowiecza znany był jako Gran Castello.
W 1998 roku Cittadella została umieszczona na maltańskiej liście informacyjnej UNESCO[1].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Czasy antyczne[edytuj | edytuj kod]
Pozostałości archeologiczne dowodzą, że teren aktualnie zajmowany przez Cittadellę, był po raz pierwszy zasiedlony w czasie epoki brązu. Osada została później rozbudowana przez Fenicjan, a w czasach Cesarstwa Rzymskiego stała się akropolem miasta znanego jako Glauconis Civitas.
Okres średniowieczny i rządy Joannitów[edytuj | edytuj kod]
W okresie Średniowiecza osadnictwo przeniosło się do Cittadelli, która zaczęła być nazywana Gran Castello. Z czasem Cytadella stała się za mała dla rosnącej populacji, i u podnóża południowych murów Cittadelli rozrosło się przedmieście Rabat. W XV w., podczas rządów Królestwa Aragonii, fortyfikacje miasta zostały wzmocnione. Mury, które otaczały miasto, służyły głównie ludności wiejskiej do ochrony przed piratami, którzy napadali wyspy Maltańskie w celu zdobycia niewolników.
Największy z takich napadów miał miejsce w lipcu 1551 r., kiedy 10 000 Turków osmańskich najechało Gozo i oblegało Cittadellę. Miasto, będące pod kontrolą gubernatora Gelatiana de Sessy, skapitulowało po kilku dniach ostrzału. Ludność Gozo, w ilości 5000-6000, schroniła się wcześniej w Cittadelli, i po jej zdobyciu została uprowadzona przez korsarzy. Jedynie jeden zakonnik i 40 starców, których piraci oszczędzili, oraz około 300 osób, którym udało się uciec przez mury miasta, uniknęli uprowadzenia w niewolę.
Po inwazji, zniszczone fortyfikacje miasta zostały naprawione, lecz nie ulepszone. W późnych latach XVI wieku, dwóch architektów – Giovanni Rinaldini i Vittorio Cassar, wysunęli wniosek o odnowienie miasta[2]. Począwszy od roku 1599, kompletnie przebudowano wejście i południowe mury, co zmieniło miasto z małego zamku w silną fortecę. W roku 1603 prace osiągnęły zaawansowany poziom, a całość przebudowy została ukończona w roku 1622. Z przeciwnej, północnej strony, mury twierdzy pozostały w swoim oryginalnym średniowiecznym kształcie. W mieście zbudowano kilka bastionów, nadszańców, baterii i prochowni.
Mieszkańcy Gozo pozostawali w murach Cittadelli pomiędzy zmierzchem i świtem aż do 15 kwietnia 1637, gdy zniesiono ten nakaz. Miasto było jedynym ufortyfikowanym miejscem ucieczki mieszkańców w razie ataku na wyspę, aż do XVIII w., kiedy zbudowano Fort Chambray[3].
W XVII w. krytykowano skuteczność obronną murów Cittadelli. W roku 1645 powstał plan zburzenia miasta, Zrobiono podkopy do umieszczenia ładunków wybuchowych pod bastionami, aby zniszczyć je w razie potrzeby. Na szczęście, nigdy do tego nie doszło[4].
Okupacja francuska i rządy brytyjskie[edytuj | edytuj kod]
W czerwcu 1798 roku, wyspy Maltańskie zostały okupowane przez Francuzów, lecz Maltańczycy wywołali powstanie po kilku miesiącach rządów francuskich. Mieszkańcy Gozo powstali 3 września, i garnizon francuski wycofał się do Cittadelli, gdzie skapitulował, po negocjacjach, 28 października. Dzień później, Brytyjczycy przekazali kontrolę nad Cittadellą mieszkańcom Gozo, którzy ustanowili rząd tymczasowy z Saverio Cassarem na czele, i obwołali wyspę jako niezależne państwo La Nazione Gozitana[5].
Fortyfikacje Cittadelli zostały opuszczone przez Brytyjczyków w dniu 1 kwietnia 1868 roku. Fortyfikacje Cittadelli oraz ruiny budynków wewnątrz miasta zostały wpisane na Listę Zabytków 1925[6].
Współcześnie[edytuj | edytuj kod]
Fortyfikacje Cittadelli, włącznie z częścią średniowiecznego systemu obronnego, są nienaruszone. Południowa część miasta, gdzie znajduje się katedra i inne budynki, jest również w dobrym stanie, lecz północna część jest w większości w ruinie. Wiele z tych ruin pochodzi z czasów średniowiecznych, i znajdują się w nich zabytki archeologiczne[1].
Pierwsze plany odnowienia Cittadelli powstały w roku 2006, jako część projektu odnowienia fortyfikacji Valletty, Birgu i Mdiny na głównej wyspie Malcie[7]. Prace rozpoczęły się w roku 2006 i ciągle trwają[8][9].
Podczas prac restauracyjnych wydobyto na powierzchnię wiele różnych detali architektonicznych oraz pozostałości archeologicznych, wliczając w to pierwotne wejście do miasta[10][11].
Opisanie miasta[edytuj | edytuj kod]
Cittadella została zbudowana na cyplu lądu, górującym nad dzisiejszym miastem Rabat (Victoria). Lokalizacja ta została wybrana przez pierwszych osadników, ponieważ jest to naturalnie obronne wzgórze, dominujące nad otaczającym go terenem i dające widok na dużą część wybrzeża.
Fortyfikacje[edytuj | edytuj kod]
Fortyfikacje miasta w większości datowane są na początek XVII wieku, kiedy zostały przebudowane przez Rycerzy Joannitów, jakkolwiek niektóre części murów miejskich są datowane na XV wiek. Na fortyfikacje istniejące dzisiaj składają się:
- Średniowieczne centrum obronne – półkoliste centrum obronne na północnej stronie Cittadelli. Jest to najstarszy fragment murów obronnych miasta, datowany na XV wiek[12].
- Bastion św. Michała (St. Michael Bastion) – duży bastion o kształcie grota ulokowany na południu miasta. Pierwotnie posiadał bartyzanę, lecz zastąpiona ona została przez wieżę zegarową[13].
- Półbastion św. Marcina (St. Martin Demi-Bastion) – półbastion ulokowany na zachodnim końcu miasta. Posiada bartyzanę z płaskim dachem[14].
- Nadszaniec św. Marcina (St. Martin Cavalier) – nadszaniec ulokowany w pobliżu półbastionu św. Marcina, i jest połączony ze średniowiecznym centrum obronnym. Niestety, w górnej części pozbawiony jest niektórych elementów architektonicznych[2][15].
- Półbastion św. Jana (St. John Demi-Bastion) – półbastion ulokowany na wschodnim końcu miasta, połączony ze średniowiecznym centrum obronnym. Posiada bartyzanę z płaskim dachem[16].
- Nadszaniec św. Jana (St. John Cavalier) – nadszaniec ulokowany blisko półbastionu św. Jana. W późniejszych czasach, na dachu półbastionu zbudowano magazyn prochu[17].
- Rawelin – mały trójkątny rawelin, ulokowany obok wejścia do miasta. Stracił większość swoich elementów kamiennych, i został przekształcony w prywatny ogród[18].
- Dolna Bateria (Low Battery) – pięcioboczna bateria artyleryjska, ulokowana blisko półbastionu św. Jana[19].
Budynki[edytuj | edytuj kod]
Wewnątrz murów obronnych Cittadelli znajduje się kilka godnych uwagi budynków. Wśród nich są:
- Katedra Wniebowzięcia – barokowa katedra, mieszcząca biura katolickiej diecezji na Gozo. Została zbudowana w latach 1697–1711, jej architektem był Lorenzo Gafà, który również zbudował katedrę w Mdinie. Mówi się, że stoi ona na miejscu, gdzie była wcześniej rzymska świątynia Junony. Katedra jest najbardziej znana z wybitnego malarstwa iluzjonistycznego (trompe l’oeil), wykonanego na suficie świątyni, a przedstawiającego wnętrze kopuły, która nigdy nie została zbudowana[20].
- Kościół św. Józefa – stary kościół zbudowany w roku 1625, w miejscu XI-wiecznej kaplicy[20].
- Kaplica św. Barbary w murach – kaplica zbudowana na początku XVII w. Pochowany jest tutaj syn znanego architekta Girolamo Cassara – Vittorio Cassar, również architekt[20].
- Budynek sądów (Courts of Justice) – instytucje sądowe znajdują się w byłym Pałacu Gubernatora, pochodzącym z początku XVI wieku.
- Budynek starego więzienia – byłe więzienie, używane od XVI w. do roku 1962. Teraz otwarte do zwiedzania, jako muzeum[21].
- Muzeum Archeologii Gozo (Gozo Museum of Archaeology) – muzeum poświęcone historii i archeologii Gozo od prehistorii do czasów Średniowiecza[22].
- Muzeum Historii Naturalnej Gozo (Gozo Nature Museum) – muzeum poświęcone geografii, geologii i przyrodzie Gozo.
- Muzeum Folkloru (Folklore Museum) – muzeum poświęcone folklorowi Gozo. Mieści się w kilku XVI-wiecznych budynkach[23].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Tentative List „Cittadella (Victoria – Gozo)”. Dostęp 9 Mar 2014 (ang.).
- ↑ a b Stephen C. Spiteri. In Defence of the Coast (I) – The Bastioned Towers. „Arx – International Journal of Military Architecture and Fortification”. 3, s. 70–74, 2013. (ang.). Dostęp 26 Kwi 2015.
- ↑ „History of Gozo”, Gozo Tourism Association. Dostęp 6 Mar 2015 (ang.).
- ↑ „Restoration of the Cittadella”, MilitaryArchitecture.com. Dostęp 6 Mar 2015 (ang.).
- ↑ Sandro Sciberras: „Maltese History – F. The French Occupation” (PDF). St Benedict College. Dostęp 6 Mar 2015 (ang.).
- ↑ „Protection of Antiquities Regulations 21st November, 1932 Government Notice 402 of 1932, as Amended by Government Notices 127 of 1935 and 338 of 1939.”. mepa.org.mt. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-19)].. Malta Environment and Planning Authority. (ang.).
- ↑ Ninu Zammit „Restoration of forts and fortifications”, Times of Malta (12.12.2006). Dostęp 6 Mar 2015 (ang.).
- ↑ „Ambitious Citadel restoration project”, Times of Malta (10-08-2008). Dostęp 6 Mar 2015 (ang.).
- ↑ Joanne Cocks „Gozo’s Cittadella getting €6m restoration”, Times of Malta (10.12.2012). Dostęp 6 Mar 2015 (ang.).
- ↑ Kim Dali „Original entrance to Gozo Citadel exposed”, Times of Malta (21.06.2014). Dostęp 6 Mar 2015 (ang.).
- ↑ Stephen C. Spiteri „Unearthed features at the Cittadella”, MilitaryArchitecture.com (14.07.2014). Dostęp 6 Mar 2015 (ang.).
- ↑ „Medieval enceinte – Cittadella” (PDF), National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands (28.06.2013). Dostęp 13 Lip 2015 (ang.).
- ↑ „St Michael Bastion – Cittadella” (PDF), National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands (28.06.2013). Dostęp 13 Lip 2015 (ang.).
- ↑ „St Martin Demi-bastion – Cittadella” (PDF), National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands (28.06.2013). Dostęp 13 Lip 2015 (ang.).
- ↑ „St Martin Cavalier – Cittadella” (PDF), National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands (28.06.2013). Dostęp 13 Lip 2015 (ang.).
- ↑ „St John Demi-Bastion – Cittadella” (PDF), National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands (28.06.2013). Dostęp 13 Lip 2015 (ang.).
- ↑ „St John Cavalier – Cittadella” (PDF), National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands (28.06.2013). Dostęp 13 Lip 2015 (ang.).
- ↑ „Ravelin – Cittadella” (PDF), National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands (28.06.2013). Dostęp 13 Lip 2015 (ang.).
- ↑ „Low Battery – Cittadella” (PDF), National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands (28.06.2013). Dostęp 13 Lip 2015 (ang.).
- ↑ a b c John Scerri „Rabat (Victoria)”, malta-canada.com. Dostęp 9 Mar 2014. Zarchiwizowano z oryginału 3 Mar 2016. (ang.).
- ↑ „The Old Prison”, malta.com. Dostęp 6 Mar 2015 (ang.).
- ↑ „Archaeology Museum”, Reach Malta. Dostęp 6 Mar 2015 (ang.).
- ↑ „Folklore Museum”, Heritage Malta. Dostęp 6 Mar 2015 (ang.).