Edward Potęga

Edward Mieczysław Potęga (ur. 13 października 1890 w Stanisławowie, zm. 2 stycznia 1974 w Łodzi) – polski nauczyciel, przyrodnik, popularyzator ochrony przyrody.

Życiorys

Był synem gajowego Józefa Potęgi i Tekli Hreszczuk. W roku 1910 ukończył Męskie Seminarium Nauczycielskie w Stanisławowie. Praktykę odbywał w szkołach ludowych w Żurakach pow. Bohorodczany, w Bohorodczanach i w Sadzawie pow. Bohorodczany. W r. 1912 zdał egzamin nauczycielski i rozpoczął pracę w dwuklasowej szkole ludowej w Sadzawie.

W r. 1914 został powołany do wojska austriackiego. Brał udział w walkach w Serbii. Ranny przebywał w szpitalu wojskowym w Villach (Karyntia). Po wojnie uczył w szkole podstawowej w Lachowcach w pow. bohorodczańskim. W r. 1920 przeniósł się do Łodzi i pracował jako nauczyciel w szkołach.

W latach 1921–3 był słuchaczem Instytutu Nauczycielskiego Towarzystwa Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych w Łodzi. Działał w tym czasie w Polskim Towarzystwie Krajoznawczym (PTK) w Łodzi, gdzie w 1923 zainicjował Sekcję Przyrodniczą. Przystąpił wtedy do zbierania zbiorów przyrodniczych, które weszły potem do kolekcji Towarzystwa Przyrodniczego i Muzeum Przyrodniczego w Łodzi.

Pracował w Miejskiej Centralnej Pracowni Przyrodniczej w latach 1921–4 jako laborant, a od r. 1924 jako jej kierownik. Za jego kierownictwa Pracownia stała się wzorem dla innych tego typu placówek w kraju, a także impulsem do powstania 7 filii. W r. 1926 założył przy Pracowni Szkolny Ogród Botaniczny w Parku Źródliska, a także Szkolny Ogród Zoologiczny, w którym przebywały zwierzęta z polskich lasów. W Ogrodzie odbywały się lekcje przyrody dla młodzieży.

Był inicjatorem pomysłu zakładania pracowniczych ogródków działkowych w Łodzi. Z jego inspiracji powstało w latach 1926/7 Towarzystwo Przyrodnicze im. Stanisława Staszica, któremu przewodniczył do wybuchu drugiej wojny światowej. Towarzystwo zapoczątkowało prace nad ochroną przyrody w województwie łódzkim. Powstał m.in. wykaz zabytków przyrodniczych miejskiego rezerwatu przyrodniczego Polesie Konstantynowskie.

W latach 1927-1939 redagował miesięcznik „Czasopismo Przyrodnicze Ilustrowane” , dla młodzieży „Kółko Przyrodnicze” (od r. 1932 r.), a dla najmłodszych ilustrowane pismo „Młody Przyjaciel Zwierząt” (od 1937).

W Parku Sienkiewicza w Łodzi po adaptacji budynku jadłodajni stworzył Miejskie Muzeum Przyrodniczo-Pedagogiczne, którego został dyrektorem. Przeniósł tu także Centralną Pracownię Przyrodniczą. W skład zbiorów Muzeum weszły eksponaty dawnego Towarzystwa Nauki i Sztuki, zbiory Towarzystwa Przyrodniczego, okazy z wielkiej wystawy przyrodniczej. Powstała biblioteka specjalistyczna i dział ochrony przyrody. W Muzeum odbywały się także lekcje dla młodzieży. Muzeum stało się też siedzibą Towarzystwa Przyrodniczego i miejscem redakcji wydawnictw.

W lutym 1940 został usunięty z Muzeum. Pracował później jako rachmistrz w majątku rolnym w Ciechanowcach, a następnie w Górkach Nowych. W czasie okupacji opracowywał Encyklopedię Ochrony Przyrody w Polsce, zawierającą ok. 10 000 haseł, mapy, fotografie (nie wydana).

W 1945 został mianowany kierownikiem Ochrony Przyrody i Zabytków Przyrody woj. Łódzkiego. Po wojnie powrócił do pracy w Muzeum Przyrodniczym a 17 listopada 1945 został jego dyrektorem. W Muzeum zorganizował Biuro Ochrony Przyrody - jako kontynuację działań przedwojennych Towarzystwa Przyrodniczego. Biuro Ochrony Przyrody stało się organizacją ogólnokrajową pod nazwą Liga Ochrony Przyrody z centralą w Łodzi. Lokalem LOP zostały pomieszczenia w Muzeum Przyrodniczym. 17 VII 1945 został wybrany na prezesa przez Zarząd Główny LOP. Po przeniesieniu Zarządu Głównego do Warszawy 28 listopada 1953 r. pozostał w Łodzi i kontynuował działalność przyrodniczą i społeczną w LOP. W latach 1953 – 55, oraz 1959 – 1972 pełnił funkcję prezesa Zarządu Okręgu Łódzkiego LOP. W uznaniu zasług otrzymał tytuł I honorowego członka Ligi. 30 VI 1952 z powodu reorganizacji został zwolniony z Muzeum. Do lipca 1958 pełnił funkcję wojewódzkiego konserwatora przyrody przy Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej. Był też członkiem Wojewódzkiego Komitetu Ochrony Przyrody w Łodzi. W 1972 został wybrany na honorowego prezesa Zarządu Okręgu LOP. W pracach Ligi uczestniczył do ostatnich lat życia.

Od najmłodszych lat interesował się muzyką, grał na skrzypcach i pianinie, co rozwinęło w nim wrażliwość i zrozumienie piękna śpiewu ptaków. Prowadził obserwacje kilkudziesięciu gatunków ptaków oraz prowadził zapis nutowy ich śpiewu. Ogłosił artykuł Śpiew muchołówki żałobnej („Przyroda Polska” 1966). Założył także Stację Ochrony Ptaków.

Zmarł 2 I 1974 w Łodzi i pochowany został na cmentarzu komunalnym "Doły" w Łodzi (kwatera XXX Rząd 12, Grób 3).

Publikacje

• 1925 - Rośliny górskie, ich rozmieszczenie i warunki życia, wyd.w Łodzi nakładem księgarni "Czytaj"
• 1939 – redaktor: „Słownik Przyrodniczy”
• 1956 - Lasy turystyczno-wypoczynkowe województwa łódzkiego, wyd. Okręg Łódzki LOP

• Artykuły (ok. 150 publikacji) w prasie tematycznej, m.in. „Chrońmy Przyrodę Ojczystą” w „Przyrodzie Polskiej” m.in.:
  • Formy współżycia ptaków w Łodzi, „Przyroda Polska” 1967 nr 7
  • Ochrona przyrody w prasie łódzkiej, Biuletyn Z.G. Ligi Ochrony Przyrody 1967 nr 4,
  • Ruch ochrony przyrody w województwie łódzkim, Biul. ZG LOP 1968 nr 9,

Odznaczenia

• Srebrny Krzyż Zasługi (1937)
• Złoty Krzyż Zasługi (1956)
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
• Złota Honorowa Odznaka Ligi Ochrony Przyrody
• Honorowa Odznaka miasta Łodzi

Upamiętnienia

• Rezerwat Molenda w Lasach Tuszyńskich (1974)
• Szkolne Koło LOP im. E. Potęgi w XXXI Liceum Ogólnokształcącego im. L. Zamenhofa w Łodzi (1980)
• Tablica pamiątkowa ku czci Edwarda Potęgi w Łodzi ufundowana przez Zarząd Okręgu Łódzkiego LOP

Bibliografia

• Polski Słownik Biograficzny, t. XVII hasło: Edward Potęga