Fort XIII Twierdzy Toruń
nr rej. A/304 z 5 października 1971 | |
Główne wejście do fortu | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Miejscowość | |
Adres |
ul. Okólna |
Typ budynku | |
Rozpoczęcie budowy |
1882 |
Ukończenie budowy |
1885 |
Położenie na mapie Torunia | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego | |
52°58′58,11″N 18°36′56,33″E/52,982808 18,615647 |
Fort XIII Twierdzy Toruń (dawniej VI Winrich von Kniprode, po 1920 Karola Kniaziewicza[1]) – główny fort artyleryjski położony na rogu ul. Kniaziewicza z Okólną[2].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Został wzniesiony w latach 1882–1885[3] (według innego źródła w latach 1880–1885[4]) w pierwszej fazie wznoszenia toruńskich fortów, podobnie jak fort II, V, VII, XI i XV[4]. Stary typ fortyfikacji jest widoczny w barkanowym narysie obiektu i otwartych stanowiskach artyleryjskich (łącznie 15) bez betonowych umocnień. Obiekt miał być ważnym punktem obrony Torunia od południa; ogień z jego dział sięgał do miejscowości Popioły i Grabie[potrzebny przypis].
Począwszy od roku 1894 fort ten przeszedł szereg modernizacji, dzięki którym stał się odporny na ogień dział kalibru 150 mm (tu głównie wzmocnienie sklepień koszar metrową warstwą betonu i wzmocnienie nasypów ziemnych). Uzupełniono również roślinne zamaskowanie obiektu, a w 1911 roku otoczono całość drutem kolczastym. Od roku 1912 fort posiadał instalację elektryczną, a jego mury zewnętrzne zostały pogrubione o dalsze 1,5 metra. W 1914 roku zbudowano trawersy w przejściach wewnątrz obiektu i zamurowano większość okien (na całą wysokość lub na 2/3). Ponadto w latach 1890-1892 i 1898-1900 wzniesiono po obydwu stronach fortu betonowe baterie pancerne z czterema basztami dla dział kalibru 150 mm i punktami obserwacyjnymi. Całość wyposażenia fortecznego została wywieziona przez odchodzącą armię pruską, a baterie poważnie uszkodzone[potrzebny przypis].
Po przejęciu fortu przez Wojsko Polskie w obiekcie umieszczono najpierw internowanych „białych Rosjan” z armii Wrangla, a od 1922 roku w obiekcie mieściły się naprzemiennie koszary piechoty i artylerii przyjeżdżających na ćwiczenia na toruński poligon. W latach 1922-1924 fort został wyremontowany. Na nowo otwarto zamurowane okna i naprawiono instalację elektryczną. W jeden z baterii urządzono skład artyleryjski[potrzebny przypis].
W 1939 roku w forcie mieściło się stanowisko dowodzenia Armii Pomorze[2], co stało się przyczyną zbombardowania go przez wojska hitlerowskie. Ostrzał nie zrobił jednak warowni większej krzywdy[potrzebny przypis]. W 1941 roku Niemcy umieścili w forcie najpierw jeńców polskich, a następnie część jeńców brytyjskich osadzonych w Stalagu XXA[2].
Po 1945 roku[edytuj | edytuj kod]
Fort jest zachowany w dobrym stanie. Mimo wywózki większości urządzeń mechanicznych przez Niemców przed 1920 roku, zachował się w nim szereg oryginalnych elementów wyposażenia, w tym kraty, bramy, studnie i asfaltowa posadzka w prochowni. Remonty przeprowadzane w forcie przez Wojsko Polskie nie zmieniły również jego zasadniczego układu pomieszczeń. Znajduje się obecnie na terenie wojskowym – 1. Bazy Materiałowo-Technicznej[potrzebny przypis].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Giętkowski, Karpus i Rezmer 2004 ↓, s. 79.
- ↑ a b c Fort XIII Twierdzy Toruń. toruntour.pl. [dostęp 2024-03-17].
- ↑ Giętkowski, Karpus i Rezmer 2004 ↓, s. 144.
- ↑ a b Twierdza Toruń i Forty (XIX w.). turystyka.torun.pl. [dostęp 2024-03-17].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Mirosław Giętkowski, Zbigniew Karpus, Waldemar Rezmer: Twierdza Toruń. Toruń: Dom Wydawniczy Duet, 2004. ISBN 83-89706-12-1.