Groszek wschodniokarpacki
.JPG)
| |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
groszek wschodniokarpacki | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Lathyrus laevigatus (Waldst. & Kit.) Gren[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
Groszek wschodniokarpacki[4] (Lathyrus laevigatus (Waldst. & Kit.) Gren) – gatunek rośliny zielnej z rodziny bobowatych (motylkowatych). Zasięg występowania rozciąga się od centrum Europy po środkową Rosję. W Polsce objęty ochroną.
Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]
Naturalny obszar jego występowania to góry Europy Południowej i Środkowej (Wschodnie Alpy, Apeniny, góry Półwyspu Bałkańskiego, Południowe i Wschodnie Karpaty) oraz niziny ciągnące się od Karpat przez Białoruś i Litwę po środkową Rosję. W Polsce występuje w Karpatach Wschodnich (w Bieszczadach i Górach Sanocko-Turczańskich), w Górach Świętokrzyskich, na Wyżynie Miechowsko-Sandomierskiej, Wyżynie Lubelskiej i północno-wschodnich nizinach. W Karpatach potwierdzono jego występowanie na 12 stanowiskach w Bieszczadach na wschód od Smereka[5].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
_IMG_21879.JPG)
- Pokrój
- Tworzy niewielkie kępy o wysokości 20–60 cm. Cała roślina jest prawie naga[6]
- Łodyga
- Pojedyncza, wzniesiona, kanciasta, nieoskrzydlona (przynajmniej w dolnej części), dość sztywna, ulistniona. Wyrasta z guzowatego kłącza z cienkimi rozłogami[6].
- Liście
- Złożone z 3–5 par cienkich, jajowatoeliptycznych, zaostrzonych listków wyrastających na nieoskrzydlonym ogonku. Na spodniej stronie są matowe i szarozielone. Osadka liścia zakończona jest małym kończykiem. Przylistki dość duże, lancetowate lub strzałkowate, o ząbkowanych nasadach[6].
- Kwiaty
- Zebrane w 5–20-kwiatowe jednostronne grono zwisające na dość długiej szypułce. Poszczególne kwiaty mają długość 15–25 mm i żółtą koronę z ciemnymi żyłkami. Żagielek ma blaszkę krótszą od paznokcia. Po przekwitnięciu korona brunatnieje. Kielich z bardzo małymi ząbkami, górne często zanikają. Kwiat składa się z 5-działkowego kielicha, 5 płatków korony, 1 słupka, 9 pręcików zrośniętych w rurkę wokół słupka i 1 wolnego pręcika. Wokół właśnie tego wolnego pręcika występują miodniki w rynience jego nitki pręcikowej[6].
- Owoc
- Podłużne, brunatne, równowąskie strąki zaopatrzone w długi dzióbek[7].
Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]
Bylina. Kwitnie od kwietnia do czerwca, jest owadopylny. Po dojrzeniu nasion dwie łupiny strąka skręcają się śrubowato, wyrzucając na pewną odległość nasiona. Siedlisko: na niżu widne i eutroficzne lasy liściaste i zarośla. W Bieszczadach występuje w ziołoroślach. Geofit ryzomowy. Tworzy populacje liczące zwykle od kilku do kilkudziesięciu osobników. Liczba chromosomów 2n = 14[5].
Zagrożenia i ochrona[edytuj | edytuj kod]
Od 2014 roku roślina jest objęta w Polsce częściową ochroną gatunkową[8]. W latach 1983–2014 gatunek znajdował się pod ochroną ścisłą[9]. Umieszczony na polskiej czerwonej liście w kategorii NT (bliski zagrożenia)[10].
Część stanowisk jest chroniona w parkach narodowych i rezerwatach przyrody. Zagrożone są niektóre stanowiska rośliny na niżu, głównie wskutek niewłaściwej gospodarki leśnej[7]. Jego populację ograniczają również jelenie, które chętnie zjadają jego pędy. W 2007 r. zjadły górną część pędów u 70% osobników tego gatunku na Połoninie Wetlińskiej i w dolinie Niedźwiedziego Potoku, co ogranicza rozmnażanie przez nasiona[5].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-09-23] (ang.).
- ↑ The Plant List. [dostęp 2017-03-04].
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 106, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ a b c Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
- ↑ a b c d Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
- ↑ a b Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 kwietnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1983 r. nr 27, poz. 134).
- ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.