Janina Marcinkowa
| |
| Data i miejsce urodzenia |
14 grudnia 1920 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
18 grudnia 1999 |
| Miejsce spoczynku |
Cmentarz ewangelicki w Cieszynie |
| Zawód, zajęcie |
etnografka, choreografka, pedagog |
| Wyznanie |
ewangelicko-augsburskie |
Janina Marcinkowa (ur. 14 grudnia 1920 w Cieszynie, zm. 18 grudnia 1999 tamże) – polska etnografka, choreografka, pedagog, Honorowa Obywatelka Miasta Cieszyna[1][2][3]. Badaczka folkloru tanecznego, znana przede wszystkim z badań nad tańcami regionu Śląska Cieszyńskiego, animatorka życia kulturalnego. Zajmowała się strojem regionalnym (np. haftem na żywotkach). Współtwórczyni i wieloletnia choreografka Zespołu Pieśni i Tańca Ziemi Cieszyńskiej im. J. Marcinkowej[4].
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Młodość i wykształcenie[edytuj | edytuj kod]
Córka Jerzego Olszana (właśc. Samiec) i Zofii z d. Firla, obojga ewangelików. Janina wychowała się w Cieszynie, gdzie ukończyła lokalne gimnazjum. Już jako mężatka pobierała w czasie okupacji lekcje tańca scenicznego w Krakowie. W latach 1948–1951 uczęszczała do Państwowego Ogniska Choreograficznego w Bielsku Białej, prowadzonego przez Elwirę Kamińską. W latach 1960–1965 była słuchaczką studium Tanecznego przy Ministerstwie Kultury i Sztuki oraz Studium Kinetografii Labana u prof. Roderyka Lange, uzyskując uprawnienia pedagogiczne[5]. W 1962 r. rozpoczęła studia etnograficzne na Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Wrocławskiego, które ukończyła w 1967, broniąc pracę magisterską pt. „Tradycyjne tańce Beskidu Śląskiego”[6].
Działalność artystyczno-oświatowa[edytuj | edytuj kod]
W 1950 rozpoczęła pracę jako choreografka w małym zespole tanecznym w Cieszynie, który w 1953 przekształcił się w Zespół Pieśni i Tańca Ziemi Cieszyńskiej[7]. Była współtwórczynią licznych widowisk folklorystycznych, współpracowała z wieloma zespołami ludowymi w Polsce (m.in. Śląsk i Mazowsze) oraz za granicą (m.in. w Stanach Zjednoczonych i Zaolziu)[8]. Opracowywała choreografię do widowisk telewizyjnych, teatralnych i filmów fabularnych. Prowadziła badania terenowe nad tańcami ludowymi. W czasie swojej działalności zawodowej opublikowała kilka książek i wiele artykułów. Była wykładowczynią kinetografii i tańców śląskich na Studium Tanecznym przy ówczesnym Departamencie Amatorskiego Ruchu Artystycznego Ministerstwa Kultury i Sztuki. Organizowała i prowadziła kursy oraz warsztaty m.in. na kierunku etnologii Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie, zasiadała w jury festiwali[4][9]. W zespole Marcinkowa pracowała do emerytury[5].
Zmarła 18 grudnia 1999 w Cieszynie, została pochowana na miejscowym cmentarzu ewangelickim[10]. Po śmierci Janiny Marcinkowej zespół Pieśni i Tańca Ziemi Cieszyńskiej przyjął ją jako swoją patronkę[11].
Życie prywatne[edytuj | edytuj kod]
W 1938 wyszła za mąż za urzędnika magistratu Kazimierza Marcinka, z którym miała czwórkę dzieci: Krystynę Sobczyńską (etnografkę)[12], Zofię Marcinek (choreografkę)[13], Janusza Marcinka i Annę Marcinek-Kępę (choreografkę). Janina z rodziną mieszkała w Cieszynie w domu ciotki męża – Stefanii Michejdowej[1], córki dr. Józefa Zaleskiego, żony burmistrza Cieszyna Władysława Michejdy[11].
Wybrane publikacje[edytuj | edytuj kod]
- Marcinkowa J., Sobczyńska K., Folklor taneczny Beskidu Śląskiego, CPARA, Warszawa 1969
- Marcinkowa J., Tańce ludowe Zagłębia Dąbrowskiego, Ziemia Będzińska, t. 4, s. 238-256, Będzin 1972
- Marcinkowa J., Sobczyńska K., Pieśni, taniec i obrzędy Górnego Śląska, COMUK, Warszawa 1973
- Marcinkowa J., Folklor taneczny regionu cieszyńskiego, w: Z zagadnień folkloru muzycznego na Śląsku Cieszyńskim, Prace naukowe UŚ, nr 141, s. 37-48, Katowice 1977
- Marcinkowa J., Dances from Cieszyn, kinetograms and music, Documentary Dances Materials nr 4, Centre for Dance Studies, Jersey 1978
- Marcinkowa J., Sobczyńska K., Byszewski W., Folklor Zagłębia Dąbrowskiego, COMUK, Warszawa 1983
- Marcinkowa J., Tradycyjne tańce Pogórza i Beskidu Cieszyńskiego, "Górnośląski Almanach Muzyczny", s. 67-82, Katowice 1988
- Marcinkowa J., Tańce Beskidu i Pogórza Cieszyńskiego, Centrum Animacji Kultury, Warszawa 1996
- Marcinkowa J., Kozoka bych tańcowała, w: Daniel Kadłubiec z zespołem, Płyniesz Olzo, Monografia Kultury Ludowej Śląska Cieszyńskiego, s. 147-163, Czeski Cieszyn 2016
Filmografia[edytuj | edytuj kod]
- 1959: Goiczek – choreografia do widowiska telewizyjnego
- 1961: U nas hań downi – choreografia do widowiska telewizyjnego
- 1962,1963: Niedzielna biesiada – choreografia do widowiska telewizyjnego
- 1964: Noc świętojańska – choreografia do widowiska telewizyjnego
- 1964: Andrzejki – choreografia do widowiska telewizyjnego
- 1965: Śląski kulig zapustowy – choreografia do widowiska telewizyjnego
- 1966: Sobótki, choreografia do filmu, reż. Paweł Komorowski
- 1969: Sól ziemi czarnej, choreografia do filmu, reż. Kazimierz Kutz
- 1969: U Bregółów na Zawodziu, program cykliczny – choreografia
- 1970: Rolnikom Opolszczyzny taniec i pieśń – choreografia do widowiska telewizyjnego
- 1971, 1973, 1974, 1975: Z teki folklorystycznej Adolfa Dygacza – choreografia do czterech programów telewizyjnych
- 1974: W Cieszynie na rynku, program emitowany w TVP i TV CSRS – choreografia
- 1974: Program okolicznościowy z okazji Święta Trybuny Robotniczej – choreografia
- 1974: Górnicze Święto, program realizowany przez telewizję szwajcarską dla UNESCO
- 1975: Z najlepszymi życzeniami – choreografia do widowiska telewizyjnego[14]
- Tańce polskie – śladami O. Kolberga – Beskid Śląski, TV Katatowice – opracowanie i prowadzenie[15]
- Tańce polskie – śladami O. Kolberga – Cieszyn – opracowanie i prowadzenie[16]
Nagrody i wyróżnienia[edytuj | edytuj kod]
- Nagroda im. Oskara Kolberga (1989)[17]
- Nagroda im. Karola Miarki (1999)[18]
- Laur Srebrnej i Złotej Cieszynianki (listopad 1999)[4]
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (grudzień 1999 – pośmiertnie)[4]
- Wyróżniona na Uliczce Cieszyńskich Kobiet (wrzesień 2010 – pośmiertnie)[19][20]
- Tytuł „Honorowy Obywatel Miasta Cieszyna” (25 czerwca 2020 – pośmiertnie)[3]
Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
W 2010 została uhonorowana lampą umieszczoną na Uliczce Cieszyńskich Kobiet[1].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Zamek Cieszyn – Uliczka Cieszyńskich Kobiet [online], Zamek Cieszyn [dostęp 2021-09-29].
- ↑ Historia i tradycja Miasto i jego mieszkańcy Cieszyńskie kobiety 16.Janina Marcinkowa 1920 – 1999: visitcieszyn.com [online], www.visitcieszyn.com [dostęp 2021-09-29] (pol.).
- ↑ a b Tytuł „Honorowy Obywatel Miasta Cieszyna” [online], www.cieszyn.pl [dostęp 2021-09-29].
- ↑ a b c d Wojciech Wolarski, Adnan Abbas, Katarzyna Balbuza, Britannica – edycja polska. T. 25, Maj-Maz, Poznań: "Kurpisz", 2001, ISBN 83-88276-96-4, OCLC 830287052 [dostęp 2022-01-07].
- ↑ a b Katalog Biblioteki [online], katalog-slownik.kc-cieszyn.pl [dostęp 2022-01-05].
- ↑ Krystyna Sobczyńska, Janina Marcinkowa, [w:] Ewa Fryś-Pietraszkowa, Anna Spiss, Etnografowie i ludoznawcy polscy : sylwetki, szkice biograficzne, t. 2, Wrocław-Kraków 2007, s. 202-204, ISBN 978-83-87623-65-4, OCLC 55860393 [dostęp 2022-01-05].
- ↑ Zespół Pieśni i Tańca Ziemi Cieszyńskiej im. Janiny Marcinkowej [online], www.cieszyn.pl [dostęp 2022-01-05].
- ↑ ZPiT „Olza” na zdjęciach z lat 1954–1966, cz. I [online], zwrot.cz, 17 października 2014 [dostęp 2022-01-09] (pol.).
- ↑ Historia i tradycja Miasto i jego mieszkańcy Cieszyńskie kobiety 16.Janina Marcinkowa 1920 – 1999: visitcieszyn.com [online], www.visitcieszyn.com [dostęp 2022-01-05] (pol.).
- ↑ Historia i tradycja Miasto i jego mieszkańcy Cieszyńskie kobiety 16.Janina Marcinkowa 1920 – 1999: visitcieszyn.com [online], www.visitcieszyn.com [dostęp 2022-01-09] (pol.).
- ↑ a b Janina Marcinkowa | Nasza Historia [online], historia.luter2017.pl [dostęp 2022-01-05].
- ↑ Życie w „zespołowej rodzinie” wspominają córka i wnuczka Janiny Marcinkowej [online], zwrot.cz, 14 grudnia 2020 [dostęp 2022-01-09] (pol.).
- ↑ Cieszynianka Zofia Marcinek Kawalerem Orderu Uśmiechu! | Gazetacodzienna [online], gazetacodzienna.pl [dostęp 2022-01-08].
- ↑ Zofia Bożek, Działacze kultury województwa bielskiego, Dział Informacji, Wydawnictw i Dokumentacji Wojewódzkiego Domu Kultury w Bielsku-Białej.
- ↑ Tańce Polskie – Śladami Oskara Kolberga – Beskid Śląski. [dostęp 2022-01-08].
- ↑ cieszyn taniec oskar kolberg 3. [dostęp 2022-01-08].
- ↑ Janina Marcinkowa – laureat Nagrody Kolberga 1989 [online], www.nagrodakolberg.pl [dostęp 2021-09-25].
- ↑ Wyróżnieni Nagrodą im. Karola Miarki – Serwis Województwa Śląskiego [online], slaskie.pl [dostęp 2022-01-05].
- ↑ Położenie Uliczki_ – Klub Kobiet Kreatywnych [online] [dostęp 2022-01-07] (pol.).
- ↑ Cieszynianki w programie II TVP | Gazetacodzienna [online], gazetacodzienna.pl [dostęp 2022-03-09].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Stanieczek E., Janina Marcinkowa a folkloryzm na Śląsku Cieszyńskim, praca magisterska pod opieką prof. D. Kadłubca, UŚ, Filia Cieszyn 1995
- Budzik K., Janina Marcinkowa, sylwetka badaczki, choreografa, pedagoga, [w:] Biuletyn Polskiego Towarzystwa Etnochoreologicznego nr 7, s. 10-19, Warszawa 1996
- Sikora J., Cieszyniacy pożegnali Janinę Marcinkową, Gazeta Ewangelicka, nr 2(22), Cieszyn 1999
- Kaszper K., Owięzioka czas zacząć, w: Zioła na kamieniu albo Cieszyniaków poczet własny, s. 39-52, Czeski Cieszyn 1999
- Kłosowska A., Janina Marcinkowa – działalność naukowa, społeczna i pedagogiczno-artystyczna, praca magisterska pod kierunkiem prof. I. Bukowskiej-Floreńskiej, UŚ, Filia Cieszyn 1999
- Kozłowiecka Z., Marcinkowa Janina, w: Encyklopedia Britannica, Edycja Polska, tom 25, s. 218-219, Wyd. Kurpisz, Poznań 2001
- Sobczyńska K., Janina Marcinkowa, [w:] E. Fryś-Pietraszkowa, A. Spiss, Etnografowie i ludoznawcy polscy: sylwetki, szkice biograficzne, t. 2, s. 202-204, Wrocław-Kraków 2007
- Magiera W., Cieszyński szlak kobiet, s. 86-92, Czeski Cieszyn 2010
- Magiera W., Przetańczyła swoje zdrowie, w: Kalendarz Beskidzki, s. 124-129, Bielsko-Biała 2021