Kowalik białoczelny
| Sitta arctica[1] | |
| Buturlin, 1907 | |
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Infragromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
kowalik białoczelny |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |
 | |
| Zasięg występowania | |
| |
Kowalik białoczelny (Sitta arctica) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny kowalików (Sittidae). Występuje w północno-wschodniej Rosji. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Po raz pierwszy gatunek opisał Siergiej Buturlin w 1907 na łamach Псовая и ружейная охота[3]. Holotyp pochodził z okolic Wierchojańska. Dwa okazy znajdują się w Muzeum Zoologicznym Uniwersytetu Moskiewskiego; jeden z nich jest lektotypem[4]. Autor nadał nowemu gatunkowi nazwę Sitta arctica, podtrzymywaną obecnie (2020) przez Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny. Klasyfikacja jest sporna. Niektórzy autorzy uznawali kowalika białoczelnego za podgatunek kowalika zwyczajnego (Sitta europaea)[5][6][7][8]. Podczas jednego badania nad mtDNA różnych taksonów w obrębie S. europaea okazało się, że S. (e.) arctica stanowił takson siostrzany wobec wszystkich innych podtaksonów S. europaea. Badacze wskazali potrzebę dalszych badań nad S. (e.) arctica[8].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Wymiary przedstawia poniższa tabela. W nawiasie podano liczbę zbadanych osobników[7].
| Płeć | Długość ciała [mm] | Rozpiętość skrzydeł [mm] | Masa ciała [g] | Długość skrzydła [mm] | Długość ogona [mm] | Długość skoku [mm] | Długość dzioba [mm] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ♂ | 140,9–153 (n=3) | 255–259 (n=3) | 17,2–23,5 (n=7) | 83,8–90 (n=13) | 47,9–52,5 (n=14) | 15,6–17,8 (n=14) | 17–19,6 (n=13) |
| ♀ | 144–155 (n=3) | 250 (n=3) | 19,7–22,1 (n=2) | 81,3–87,7 (n=7) | 44,8–49 (n=7) | 16,4–17,5 (n=7) | 18,6–20,1 (n=6) |
Większość upierzenia ma barwę szaroniebieską (ołowianą), ciemniejszą niż u wszystkich białobrzuchych kowalików zwyczajnych. Występuje ciemny pas po bokach głowy, węższy i krótszy w porównaniu do kowalików zwyczajnych. Jasna barwa czoła i paska nad ciemnym paskiem ocznym słabo zaznaczona lub nieobecna. Występują jasne końcówki pokryw skrzydłowych większych. Boki ciała kasztanowe, środek brzucha zawsze czysto biały. Spód skrzydeł jest ołowianoszary, co odróżnia kowaliki białoczelne od innych azjatyckich kowalików, u których ten ma barwę białawą lub jasnoszarą. Nie występuje dymorfizm płciowy przejawiający się w odmiennej barwie pokryw podogonowych u samców i samic; kowaliki białoczelne niezależnie od płci cechują pokrywy podogonowe koloru cynamonowego z jaśniejszymi plamkami na końcówkach. W porównaniu do pozostałych azjatyckich kowalików białoczelne są ogólnie większe, jednak mają przeciętnie krótsze skoki i palce. Inną różnicą jest stosunek długości tylnego palca do tylnego pazura – u przedstawicieli S. arctica są one mniej więcej równe, podczas gdy u kowalików zwyczajnych tylny pazur jest 2–3 mm dłuższy od tylnego palca. Do tego kowaliki białoczelne mają znacznie węższe dzioby w stosunku do kowalików zwyczajnych[7].
Zasięg występowania i ekologia[edytuj | edytuj kod]
Kowaliki białoczelne występują od obszaru centralnej i północno-wschodniej Syberii (około 105–106°E[9]), dorzecza rzeki Jenisej i Jakucji po okolice Anadyru i górnego biegu Penżyny[6].
Brak jest badań, w których porównano by ekologię kowalików białoczelnych i kowalików zwyczajnych[7]. Obserwowano pewną parę gnieżdżącą się w okolicach górnego Anadyru. Zalęgły się w starej dziupli dzięcioła dużego (Dendrocopos major), której wejście zwęziły gliną. 15 maja pary były już uformowane. Młode obserwowano 30 czerwca i 4 lipca[10].
Status[edytuj | edytuj kod]
IUCN w 2016 sklasyfikował kowalika białoczelnego jako gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern); wcześniej nie był klasyfikowany[11]. Po wydzieleniu tego taksonu do osobnego gatunku liczebność populacji nie została oszacowana, ale jej trend oceniany jest jako stabilny[2].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Sitta arctica, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b Sitta arctica, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Siergiej Buturlin. „Псовая и ружейная охота”. 13, s. 87, 1907.
- ↑ V. Borissenko, E.A. Dunayev, M.V. Kalyakin, E.A. Koblik, S.V. Kruskop, V.F. Orlova, I.Ya. Pavlinov, Ya.A. Red’kin, Yu.I. Sazonov, N.N. Spasskaya, P.S. Tomkovich, E.D. Vasil’eva & I.A. Verigina. Типы позвоночных В Зоологическом Музее Московского Университета. „Исследования По Фауне / Studies on the fauna”, s. 152, 2001. Зоологический музей МГУ / Zoological Museum of Moscow State University. ISSN 0134-8647. (ros.).
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Nuthatches, Wallcreeper, treecreepers, mockingbirds, starlings, oxpeckers. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2021-01-08]. (ang.).
- ↑ a b Harrap, S.: Eurasian Nuthatch (Sitta europaea). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2014. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-11)].
- ↑ a b c d Y. Red’kin, M. Konovalova. Systematic notes on Asian birds. 63. The eastern Asiatic races of Sitta europaea Linnaeus, 1758. „Zoologische Verhandelingen”. 80 (5), s. 241–261, 2006.
- ↑ a b R.M. Zink, S.V. Drovetski, S. Rohwer. Selective neutrality of mitochondrial ND2 sequences, phylogeography and species limits in Sitta europaea. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 40 (3), s. 679–686, 2006. DOI: 10.1016/j.ympev.2005.11.002.
- ↑ Simon Harrap & David Quinn: Tits, Nuthatches and Treecreepers. Bloomsbury Publishing, 2010, s. 113. ISBN 978-1-4081-3518-1.
- ↑ P. S. Tomkovich. Birds of the upper Anadyr River (Chukotka Autonomous Area). „Сборник трудов Зоологического музея МГУ”. 49, s. 149, 2008. (ros.).
- ↑ Siberian Nuthatch Sitta arctica. BirdLife International. [dostęp 2016-12-25].