Krzan

Krzan

wieś
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Powiat	kościański
Gmina	Kościan
Liczba ludności (2022)	86
Strefa numeracyjna	65
Kod pocztowy	64-000
Tablice rejestracyjne	PKS
SIMC	0371647
Położenie na mapie gminy wiejskiej Kościan Krzan
Położenie na mapie Polski Krzan
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Krzan
Położenie na mapie powiatu kościańskiego Krzan
52°04′51″N 16°32′59″E

Krzan (pol. hist. Krzon) – wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie kościańskim, w gminie Kościan.

Historia

Wieś ma metrykę średniowieczną i pierwotnie związana była z Wielkopolską. Istnieje co najmniej od końca XIV wieku. Wymieniona została w 1395 w łacińskim dokumencie pod obecną nazwą Czran, 1402 Krzon, 1404 Crzon, 1406 Chrzim.

Miejscowość była wsią szlachecką leżącą w dobrach Grodzisk i należącą do lokalnej szlachty wielkopolskiej z rodu Krzeńskich, którzy od nazwy wsi przyjęli swoje odmiejscowe nazwisko, a także do Gryżyńskich, Głażewskich, Jaszkowskich, Kluczewskich, Niemierzyckich, Cerekwickich. W 1465 należała do powiatu kościańskiego Korony Królestwa Polskiego. Od 1395 była siedzibą własnej parafii.

W 1415 sąd ziemski potwierdził prawa Przybysława Gryżyńskiego do dziedzin Srocko Wielkie, Krzan i Kurowo zgodnie z przedłożonymi przez właściciela dokumentami. W 1422 Małgorzata żona Przybysława posiadała oprawę wienną m. in. w Krzanie. W 1445 bracia Andrzej i Wojsław Gryżyńscy otrzymali w działach od Jana Gryżyńskiego m. in. wieś Krzan. W 1448 Andrzej Jaszkowski dał w działach swojemu bratu rodzonemu Janowi m. in. Kurowo. W 1448 Jan Jaszkowski zapisał swojej żonie Annie córce Piotra z Gaju po 300 grzywien posagu oraz wiana na swoich dobrach m. in. na wsi Kurowo wraz z folwarkiem, sołectwem oraz przynależnym do wsi jeziorem. W 1450 Sędziwój z Rąbinia kupił od Borków z Jaszkowa Kokorzyn, Godziszewo oraz Krzan. W 1455 pan Jan Jaszkowski z Krzanu sprzedał dwie grzywny czynszu od sumy 24 grzywien na wsi Krzan Jakubowi dziedzicowi w Grobi, który przeznaczył go dla kaplicy św Barbary. W 1465 Agnieszka Rąbińska dała swoim synom Piotrowi oraz Janowi 1/3 swego posagu, tj. 433 grzywien, jaki na Rąbiniu, Kokorzynie, Godziszewie i Krzanie dał jej mąż Sędziwój Rąbiński.

W 1466 Jakub z Wielkiego Orla kupił od Sędziwoja Rąbińskiego wieś Krzan za 100 grzywien. W 1467 zapisał on swojej żonie Elżce po 200 grzywien posagu oraz wiana na połowie Krzanu oraz folwarku Białe Jezioro (obecnie Stary Białcz). W 1471 Jan Krzeński sprzedał z zastrzeżeniem prawa odkupu Tomisławowi Kluczewskiemu wieś Krzan za 300 grzywien. W 1487 Andrzej Głażewski sprzedał Mikołajowi Kluczewskiemu połowę Krzanu oraz połowę folwarku Białe Jezioro. W 1488 rodzeństwo z Gwiazdowa Stanisław, Piotr i Dorota sprzedali Katarzynie żonie Jana Młodszego Kokorzyńskiego połowę wsi Krzan oraz część Białego Jeziora, dobra odziedziczone po matce, za 300 grzywien. W 1493 Jan Niemierzycki kupił z zastrzeżeniem prawa odkupu od Mikołaja Kluczewskiego 2,5 łana w Krzanie za 100 złotych. W 1498 dodatkowo odkupił z zastrzeżeniem prawa odkupu od Mikołaja Kluczewskiego 3 łany we wsi. W 1508 majętności w Krzanie posiadał też Wojciech Niemierzycki. W 1505 Maciej Pigłowski kupił za 30 grzywien od Mikołaja Kluczewskiego połowę wsi Krzan oraz Białe Jezioro. W 1508 odsprzedał za 500 grzywien połowę wsi Krzan oraz połowę folwarku Białe Jezioro Stanisławowi Hinczce Ujejskiemu z Ujazdu.

Archiwalne dokumenty odnotowały również zwykłych mieszkańców wsi. W 1428 Paweł Nowakowicz z Krzanu syn karczmarki toczył proces ze szlachcicem Dominikiem Wilkowskim o 4 grzywny oraz 7 wiardunków po zmarłym stryju Wojciechu. W 1465 odnotowano dwóch krzańskich kmieci Adama i Stwola. W 1499 natomiast 5 kolejnych: Pawła posiadającego 3 kwarty roli, Jana 3 kwarty, Pawła Żołędzia (oryg. zapis Zolacz) 1/2 łana, Mikołaja 1/2 łana, Stefana 1/2 łana.

W 1486 wieś nie zapłaciła poradlnego. W 1510 Krzan liczył 4 i 3/4 łana osiadłego, 1 i 3/4 łana opuszczonego, jeden łan plebański, 4 zagrodników, dwie karczmy oraz folwarki dziedziców. W 1530 miał miejsce pobór od dwóch łanów. W 1563 pobrano podatki z części pana Ujejskiego od 3 i 1/4 łana, z części pana Kokorzyńskiego od 3 i 1/4 łana oraz karczmy. W 1581 pobór miał miejsce z części Jana Cerekwickiego od 2,5 łana, 1/4 karczmy oraz jednego zagrodnika.

W wyniku II rozbioru Rzeczypospolitej w 1793, miejscowość przeszła w posiadanie Prus i jak cała Wielkopolska znalazła się w zaborze pruskim. W okresie Wielkiego Księstwa Poznańskiego (1815-1848) miejscowość wzmiankowana jako Krzan należała do wsi większych w ówczesnym powiecie Kosten rejencji poznańskiej. Krzan należał do okręgu kościańskiego tego powiatu i stanowił część majątku Kobelniki, który należał wówczas do Władysława Kwileckiego. Według spisu urzędowego z 1837 roku Krzan liczył 193 mieszkańców, którzy zamieszkiwali 17 dymów (domostw).

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa leszczyńskiego.

Zobacz też: Krzanowice

Bibliografia

• Stefan Chmielewski: Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. II (I-Ł) z.1, hasło: „Krzan”. Wrocław: Ossolineum, 1988, s. 486-487.

Linki zewnętrzne

• Krzan w Słowniku historyczno-geograficznym ziem polskich w średniowieczu (online).
• Krzan, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 770 .
• Krzan, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 178 .