Kurelom i kumom

To jest dobry artykuł
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
The Book of Mormon
Księga Mormona, jedno z mormońskich pism świętych i jednocześnie źródło wzmianki o kurelomach i kumomach

Kurelom (deseret dla liczby mnogiej 𐐗𐐆𐐅𐐡𐐢𐐉𐐣𐐞[1]) i kumom[2][3] (deseret dla liczby mnogiej 𐐗𐐊𐐣𐐉𐐣𐐞)[4] – w wierzeniach ruchu świętych w dniach ostatnich (mormonów) zwierzęta wykorzystywane przez Jeredytów[4]. Pojawiają się we wchodzącej w skład Księgi Mormona Księdze Etera. Miały być szczególnie przydatne człowiekowi. Są obiektem licznych spekulacji, od dawna budzą zainteresowanie mormońskich teologów. Utrwalone w kulturze świętych w dniach ostatnich, nazywane są najbardziej osobliwymi oraz najbardziej tajemniczymi zwierzętami wymienianymi w Księdze Mormona.

Wymowa[edytuj | edytuj kod]

Wymowa tych słów wzbudzała pewne zainteresowanie mormońskich badaczy. Zostały one zresztą ujęte w przewodniku po wymowie, dołączanym do każdego egzemplarza anglojęzycznej wersji Księgi Mormona od 1981[5]. Źródła wskazują niemniej na znaczną różnicę między wymową preferowaną i powszechną współcześnie a tą z wczesnego okresu kolonizacji terytorium Utah[6][7]. Pierwotna wymowa, zwłaszcza ta stosowana przez Josepha Smitha, ma pewne znaczenie w badaniach nazw własnych występujących w Księdze Mormona, choć, na gruncie mormońskiej teologii, nie jest w nich czynnikiem decydującym. Do ustalenia wymowy używanej przez Smitha wykorzystuje się między innymi wydanie Księgi Mormona w alfabecie deseret z 1869[8]. Alfabet deseret jest systemem pisma stworzonym w latach 1847–1854 w Utah, na zlecenie najwyższych przywódców kościelnych, w tym Brighama Younga[9].

Istnieją zapiski ludzi posługujących w procesie nazywanym przez świętych w dniach ostatnich tłumaczeniem Księgi Mormona, które rzucają światło na to, jak Smith pierwotnie radził sobie z nieznanymi słowami. Hugh Nibley, powołując się na relacje skrybów Smitha, stwierdził, że „nigdy nie wymawiał on takich słów, zawsze poprzestając na ich przeliterowaniu”[10]. Ściśle na gruncie mormońskiej teologii nie próbuje się dociekać pierwotnej wymowy tego słowa, podobnie jak nie prowadzi się rozważań wobec słów i nazw nefickich jako takich[11].

Również na gruncie mormońskiej teologii zauważa się inherentną problematyczność wymowy nazw i imion przynależnych do tej mormońskiej świętej księgi. Ma to wynikać z tego, że żadne z nich nie zostało przekazane Josephowi Smithowi ustnie. Jedynym wyjątkiem jest tu prawdopodobnie imię Moroniego. Miał się on bowiem w końcu przedstawić Smithowi w wizji z 1823[12]. Z doktrynalnego punktu widzenia sposób, w jaki bohaterowie Księgi Mormona wypowiadali te słowa, pozostał nieznany pierwszemu mormońskiemu przywódcy[13].

Na kartach Księgi Mormona[edytuj | edytuj kod]

Znalazły się wśród dwunastu zwierząt wprost wymienionych w mormońskiej świętej księdze[14]. Na kartach Księgi Mormona pojawiają się w wersie dziewiętnastym dziewiątego rozdziału Księgi Etera[4][15]. Z zawartego w niej zapisu nie da się wyłuskać zbyt wielu informacji na ich temat, poza tym, iż miały być uznawane za szczególnie przydatne człowiekowi[16], obok wymienionych w tym samym wersecie słoni[4]. Niektórzy komentatorzy wnioskują z tego, że mogły być udomowione[17], inni, spoglądając na szerszy kontekst, wyciągają wniosek dokładnie przeciwny[18]. John Sorenson twierdził, że musiały osiągać znaczne rozmiary[19]. Postulowano spełnianie przez nie roli zwierząt jucznych[20]. Hugh Nibley sugerował, że mogły stanowić źródło pożywienia dla Jeredytów[18].

W mormońskiej teologii oraz w badaniach nad Księgą Mormona[edytuj | edytuj kod]

Niektórzy autorzy widzieli w kurelom i kumom południowoamerykańskie lamy

Ich istnienie nie znalazło potwierdzenia w źródłach zewnętrznych. Od dawna są niemniej obiektem spekulacji. Wspominał o nich już jeden z wczesnych mormońskich apostołów Orson Pratt w kazaniu z 1868[21]. Badacze związani z Kościołem Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich podejmowali również próby identyfikacji tych zwierząt[22]. Przyjmuje się, jakoby miały przynależeć do gatunków rodzimych dla zamieszkanego przez Jeredytów starożytnego kontynentu amerykańskiego[1][4]. Zwraca się również uwagę na to, iż w procesie określanym mianem tłumaczenia Księgi Mormona Joseph Smith nie znalazł dlań słowa w języku angielskim[1][4]. Z uwagi na ten fakt czasem wspomina się o lamach i alpakach[1][4][23][24], w kontekście starań, by umieścić je w środowisku amerykańskim[1][4], udomowionych przez miejscową amerykańską ludność przed odpowiednio 4500-4000 lat[25] i 6500-5500 lat[26] formami gwanako[25] i wikunii[26]. Łączono je również, bez większego przekonania, z wielbłądami[1] i niedźwiedziami[4]. Wśród innych propozycji znalazły się tapiry[27] i widłorogi amerykańskie[28].

Inne komentarze snują wszelako domysły o wymarciu tych stworzeń jeszcze przed przybyciem rodziny Lehiego do Ameryki, co zgodnie z wierzeniami świętych w dniach ostatnich miało nastąpić w VI wieku p.n.e.[22] Ich pojawienie się w zapisie w początkach opisu jeredyckiej historii oraz brak jakichkolwiek wzmianek w dalszych partiach tekstu według niektórych zdradza, iż mogły wymrzeć niedługo później[29] oraz że jako takie były nieznane Nefitom[18]. W tym kontekście próby identyfikacji tych zwierząt z wymarłymi organizmami wskazywały na gomfotery oraz mastodonty[30][28]. Obie grupy należą dp trąbowców[31][32]. Gomfotery wymarły w Ameryce pod koniec plejstocenu[31], mastodonty natomiast zostały wybite wraz z mamutami 11 000 lat temu przez ludzi kultury Clovis[32].

Mormońscy językoznawcy rozważali również etymologię nazw nadanych tym zwierzętom, odwołując się przy tym do języka hebrajskiego. W ściśle teologicznym sensie można z kolei zauważyć, że badania nad etymologią jeredyckich nazw własnych pozostają w sferze spekulacji. Osiąga się w tym zakresie niemniej pewne rezultaty, zwłaszcza jeżeli przyjmie się, iż niektóre zostały przetłumaczone na język używany przez Nefitów[1]. Również w teologicznym kontekście sygnalizowano, iż Smith prawdopodobnie dokonał jedynie transliteracji tych nazw z zapisu wyrytego na złotych płytach[33]. Miałyby one być bowiem niemożliwe do przełożenia na język angielski, jak wspomniano powyżej. Czasem tej decyzji redakcyjnej, wewnątrz samego procesu przygotowania Księgi Mormona, przypisuje się natchnione podłoże[34].

W mormońskiej kulturze[edytuj | edytuj kod]

Niezależnie od otaczających je spekulacji znalazły swe miejsce w mormońskiej kulturze. Wspominane w The Memory of Earth (1992), powieści science fiction pióra Orsona Scotta Carda[35]. Nazywane są najbardziej osobliwymi oraz najbardziej tajemniczymi zwierzętami wymienianymi w Księdze Mormona[36].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f g Brigham Young University: CURELOMS. [w:] Book of Mormon Onomasticon [on-line]. byu.edu. [dostęp 2021-05-19]. (ang.).
  2. ↑ Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich: Księga Etera Rozdział 9. [w:] Księga Mormona [on-line]. churchofjesuschrist.org. [dostęp 2021-09-19]. (pol.).
  3. ↑ Księga Mormona Jeszcze Jedno Świadectwo o Jezusie Chrystusie. Salt Lake City: Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich, 1981, s. 440.
  4. ↑ a b c d e f g h i Brigham Young University: CUMOMS. [w:] Book of Mormon Onomasticon [on-line]. byu.edu. [dostęp 2021-05-19]. (ang.).
  5. ↑ Woodger 2000 ↓, s. 57.
  6. ↑ Huchel 2000 ↓, s. 59.
  7. ↑ Spendlove 2015 ↓, s. 52.
  8. ↑ Huchel 2000 ↓, s. 58.
  9. ↑ Daniel H. Ludlow (red.): Encyclopedia of Mormonism. New York: Macmillan Publishing, 1992, s. 373-374. ISBN 978-0-02-904040-9.
  10. ↑ Woodger 2000 ↓, s. 53.
  11. ↑ Woodger 2000 ↓, s. 56.
  12. ↑ Sarah Jane Weaver: Episode 154: Church historians on 200th anniversary of angel Moroni’s first visits to Joseph Smith and coming forth of the Book of Mormon. [w:] Church News [on-line]. thechurchnews.com, 2023-09-19. [dostęp 2024-05-16]. (ang.).
  13. ↑ Wilcox 2019 ↓, s. 114.
  14. ↑ The Structure of the Book of Mormon, [w:] Dennis L. Largey (red.), The Book of Mormon Reference Companion [e-book], Salt Lake City: Deseret Book, 2003, lokalizacja 786, ISBN 978-1-60908-763-0.
  15. ↑ George Reynolds: A Complete Concordance to the Book of Mormon. Salt Lake City: Deseret Book, 1900, s. 161.
  16. ↑ The Structure of the Book of Mormon, [w:] Dennis L. Largey (red.), The Book of Mormon Reference Companion [e-book], Salt Lake City: Deseret Book, 2003, lokalizacja 790, ISBN 978-1-60908-763-0.
  17. ↑ Miller 2017 ↓, s. 137.
  18. ↑ a b c Alan C. Miner: Ether 9. [w:] Step-by-Step Through the Book of Mormon [on-line]. stepbystep.alancminer.com. [dostęp 2021-09-09]. (ang.).
  19. ↑ Miller 2017 ↓, s. 167-168.
  20. ↑ Miller 2017 ↓, s. 168.
  21. ↑ Alan C. Miner: A Chronology of Thought on Book of Mormon Geography. [w:] Step-by-Step Through the Book of Mormon [on-line]. stepbystep.alancminer.com. [dostęp 2021-09-09]. (ang.).
  22. ↑ a b Paul Nolan Hyde: A Comprehensive Commentary of the Book of Ether. Orem: Parrish Press, 2015, s. 81.
  23. ↑ George Reynolds: A Dictionary of the Book of Mormon, Comprising Its Biographical, Geographical and Other Proper Names. Salt Lake City: Joseph Hyrum Perry, 1891, s. 108.
  24. ↑ George Reynolds: A Dictionary of the Book of Mormon, Comprising Its Biographical, Geographical and Other Proper Names. Salt Lake City: Joseph Hyrum Perry, 1891, s. 109.
  25. ↑ a b 2. Llama, s. 236-238 w: W. Franklin, Family Camelidae (Camels), [w:] D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy), Handbook of the Mammals of the World, t. 2. Hoofed Mammals, Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 206–246, ISBN 978-84-96553-77-4 (ang.).
  26. ↑ a b 4. Alpaca, s. 240-243 w: W. Franklin, Family Camelidae (Camels), [w:] D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy), Handbook of the Mammals of the World, t. 2. Hoofed Mammals, Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 206–246, ISBN 978-84-96553-77-4 (ang.).
  27. ↑ Animals, [w:] Dennis L. Largey (red.), The Book of Mormon Reference Companion [e-book], Salt Lake City: Deseret Book, 2003, lokalizacja 794, ISBN 978-1-60908-763-0.
  28. ↑ a b Wade E. Miller: Science and the Book of Mormon. [w:] 2009 FairMormon Conference [on-line]. fairlatterdaysaints.org, 2009. [dostęp 2021-09-10]. (ang.).
  29. ↑ Miller 2017 ↓, s. 140.
  30. ↑ Animals, [w:] Dennis L. Largey (red.), The Book of Mormon Reference Companion [e-book], Salt Lake City: Deseret Book, 2003, lokalizacja 794-795, ISBN 978-1-60908-763-0.
  31. ↑ a b Dimila Mothé, Leonardo S. Avilla, Mario A. Cozzuol., The south American gomphotheres (Mammalia, Proboscidea, Gomphotheriidae): taxonomy, phylogeny, and biogeography, „Journal of Mammalian Evolution”, 20, 2013, s. 23-32, DOI: 10.1007/s10914-012-9192-3 (ang.).
  32. ↑ a b Gary Haynes, The catastrophic extinction of North American mammoths and mastodonts., „World Archaeology”, 33 (3), 2002, s. 391-416 [dostęp 2024-05-25] (ang.).
  33. ↑ Miller 2017 ↓, s. 165.
  34. ↑ Tolman 2022 ↓, s. 250.
  35. ↑ Collings 1996 ↓, s. 38.
  36. ↑ Miller 2017 ↓, s. 167.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kurelom_i_kumom&oldid=73849668”