Małobądz
| Dzielnica Będzina | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Miasto | |
| W granicach Będzina |
2 sierpnia 1915[1] |
| SIMC |
0938019 |
| Powierzchnia |
3 km² |
| Wysokość |
289 m n.p.m. |
Położenie na mapie Będzina
| |
| 50°18′30,4″N 19°07′29,7″E/50,308444 19,124917 | |
Małobądz – dzielnica Będzina położona w południowo-zachodniej części miasta, zajmująca 295 ha.
Wiadomości ogólne[edytuj | edytuj kod]
Zabudowa dzielnicy składa się głównie z domków jednorodzinnych, chociaż w północnej części dzielnicy na wzgórzach powstało w latach 1960-1985 dużej wielkości osiedle mieszkaniowe Syberka (20 tys. mieszkańców) (wyodrębniło się jako dzielnica miasta). Wzgórze, na którym znajduje się osiedle zaczęto zasiedlać dopiero po II wojnie światowej. Również w północnej części dzielnicy dobiega końca budowa osiedla TBS Górki Małobądzkie.
Na gruntach Małobądza w latach 1978-88 wybudowano nowoczesny Szpital Górniczy – obecnie Wojewódzki Szpital Specjalistyczny nr 5 im. św. Barbary w Sosnowcu (uruchomiony 3 X 1988). Na wniosek radnych Będzina za zgodą Rady Miasta Sosnowca premier podpisał rozporządzenie z 23 XII 1996 o zamianie gruntów, na których stoi szpital (10,78 ha) z mocą od 1 stycznia 1997 r. Będzin otrzymał teren przy oczyszczalni ścieków (4,6 ha), a Szpital Wojewódzki (bez drogi dojazdowej) znalazł się w Sosnowcu (pl. Medyków), przystanek autobusowy pozostał w Będzinie (ul. Żeromskiego). W wyniku tych zmian Będzin zmniejszył swoją powierzchnię o 6 ha na rzecz Sosnowca.[2]
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Miejscowość ma metrykę średniowieczną i istnieje co najmniej od XV wieku. Wymieniona w 1443 w dokumencie zapisanym w języku łacińskim jako Malobancz, 1465 Malobącz, 1470-80 Malobandz, 1598 Małobącz[3].
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego wydany w latach 1880-1906 w opisie miasta Będzina notuje nazwę sąsiedniej osobnej wioski Małobądź[4][5], która później w 1915 roku została wchłonięta przez miasto i obecnie jest dzielnicą Będzina o nazwie Małobądz. Jako źródłosłów nazwy słownik podaje bądź odmianę słowa być.
Inną hipotezą jest pochodzenie nazwy miejscowości od zachowanego również w nazwie Małobądza w pow. olkuskim staropolskiego imienia męskiego Małobąd[6], należącego do rycerza, który założył miejscowość[7]. W ciągu wieków używane były również nazwy: Małobancz, Małobandz, Małobąd. Nazwę miejscowości w zlatynizowanej formie Malobandz wymienia w latach (1470-1480) Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis[8][3][5].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pierwsze historyczne informacje o Małobądzu, jako wsi pochodzą z roku 1326, jednak dopiero z dokumentu sprzedaży księstwa siewierskiego przez książąt cieszyńskich – biskupowi krakowskiemu Zbigniewowi Oleśnickiemu (1443) wiemy coś pewnego. Wieś należała według zapisów Jana Długosza do Mikołaja Kornicza Siestrzeńca[5]. W latach 1490-1517 jako dziedzic Małobądza wymieniony jest tenutariusz oraz wójt Będzina Benedykt Bieniasz Pogórski herbu Leliwa. W 1494 Jan oraz Stanisław Szafrańcowie z Pieskowej Skały zrezygnowali na jego rzecz ze swoich praw własnościowych do sołectwa oraz wsi[3].
Małobądz był dość bogatą wsią leżącą ok. 2 kilometry na południe od Będzina. Pierwotnie jej tereny rozpościerały się wzdłuż prawego brzegu Czarnej Przemszy na długości ok. 5 km. W 1455 r. wieś została spalona przez bandę rozbójniczą Jurgi Stosa. Także w 1655 r. podczas potopu szwedzkiego Małobądz znacznie ucierpiał. Pomimo formalnej przynależności do księstwa siewierskiego Małobądz pozostał własnością rycerską i przynależał do parafii św. Trójcy w Będzinie. Właścicielami byli m.in. bliscy współpracownicy Jagiellonów: Stefan Pogórski i Mikołaj Kornicz Siestrzeniec, a także rodziny Ujejskich, Siemuńskich, Grotkowskich, Rogojskich i Sadowskich. Od 1645 właścicielami Małobądza stają się Mieroszewscy. Wkrótce rodzina ta lokowała na gruntach małobądzkich nową wieś Gzichów, która wobec budowy tam okazałego dworu z czasem usamodzielnia się i przejęła wszelkie czynności urzędowe (w 1867 stając się siedzibą wójta, który swoimi uprawnienia objął również teren Małobądza). Mieszkańcy wsi utrzymywali się głównie z uprawy roli i rybołówstwa. W Małobądzu działał też młyn, karczma i dom zajazdowy. Do dużych zniszczeń w infrastrukturze miejscowości doszło w 1736 r., kiedy Małobądz uległ olbrzymiej powodzi. Dzięki staraniom Mieroszewskich wieś została szybko odbudowana. W 1795 r. Małobądz liczył 202 mieszkańców, zaś w 1852 r. liczył 35 domów i 277 mieszkańców.
Po rozbiorach Polski wieś znalazła się w zaborze rosyjskim. Miejscowość jako Małobądź, wieś i folwark leżące w powiecie będzińskim w gminie Gzichów oraz w parafii Będzin wymienia XIX wieczny Słownik geograficzny Królestwa Polskiego. W 1885 w miejscowości znajdowało się 56 domów zamieszkanych przez 400 mieszkańców. Liczyła 516 morg ziemi należącej do włościan, 100 morg folwarcznych należących do dóbr Gzichów oraz 16 morg młyńskich. We wsi istniała wówczas olejarnia produkująca olej roślinny o wartości 51 600 rubli srebrnych rocznie oraz "młyn amerykański" z produkcją na sumę 57 000 rubli srebrnych[5].
W 1913 r. rozpoczęto budowę olbrzymiej, jak na tamte czasy elektrowni okręgowej, która do dziś jest prężnie rozwijającym się przedsiębiorstwem. Dwa lata później (1915 r.) Małobądz został przyłączony do Będzina jako jedna z jego dzielnic.
Pierwotny charakter dzielnicy został niestety zniszczony poprzez regulacje rzeki Czarnej Przemszy w okresie II wojny światowej i w latach pięćdziesiątych XX w. Na wysokości Małobądza rzeka dość szeroko rozlewała swoje wody, tworząc dość dużej wielkości jezioro. Drugą poważną zmianą ingerującą w historyczny układ dzielnicy była budowa w latach siedemdziesiątych XX w. trasy szybkiego ruchu w kierunku Sosnowca.
1 kwietnia 1951, w związku z nadaniem Czeladzi statusu powiatu grodzkiego i planami powiększenia jej granic, od Małobądza odłączono kolonię Małobądz, wyłaczając ją z Będzina i właczając do Czeladzi[9].
Ulice[edytuj | edytuj kod]
(wykaz nie obejmuje ulic osiedla Syberka)
Osiedle 27 Stycznia (Górny Małobądz)
|
Osiedle Górki Małobądzkie
|
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Kreis-Blatt des Kreises Bendzin, 1915, No. 23 / Gazeta Urzędowa Powiatu Będzińskiego, Nr 23 z 27 lipca 1915 (Ogłoszenie, str. 3)
- ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 1996 r. w sprawie utworzenia, ustalenia i zmiany granic oraz nazw i siedzib władz gmin w niektórych województwach, a także nadania niektórym gminom statusu miasta. [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2019-12-31].
- ↑ a b c Bukowski 2006 ↓.
- ↑ Będzin w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego Tom I, str.166.
- ↑ a b c d Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich t. VI, hasło "Małobądź". nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1885. s. 36. [dostęp 2019-12-21].
- ↑ M. Karaś, O staropolskich imionach dwuczłonowych zachowanych w nazwach miejscowych, [w:] Onomastica, r. II, z. 2, Wrocław 1956
- ↑ Franciszek Piekosiński, „Rycerstwo polskie wieków średnich. Kraków 1901, str. LXIV.
- ↑ Joannis Długosz Senioris Canonici Cracoviensis, „Liber Beneficiorum”, Aleksander Przeździecki, Tom II, Kraków 1864, str.189-190.
- ↑ Dz.U. z 1951 r. nr 18, poz. 147
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Waldemar Bukowski: Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, Cz. IV, zesz. 1, hasło: „Małobądz”. Kraków: Societas Vistulana, 2006, s. 58-59. ISBN 83-88385-81-X.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Małobądz w Słowniku historyczno-geograficznym województwa krakowskiego w średniowieczu (online).
- Małobądz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 36.
