Nowe Zagrody (Racibórz)

Nowe Zagrody

Dzielnica Raciborza
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	raciborski
Miasto	Racibórz
W granicach Raciborza	1860
Tablice rejestracyjne	SRC
Położenie na mapie Raciborza Nowe Zagrody
Położenie na mapie Polski Nowe Zagrody
Położenie na mapie województwa śląskiego Nowe Zagrody
Położenie na mapie powiatu raciborskiego Nowe Zagrody
50°05′16″N 18°13′16″E

Nowe Zagrody (niem. Neugarten) – dzielnica Raciborza włączona do miasta 1 stycznia 1860 r.

Położenie

Granica Nowych Zagród z miastem – ul. Staszica

Znana jest granica oddzielająca dzielnicę od centrum miasta. Granica ta przebiega wzdłuż dzisiejszej ul. Staszica. Pozostałe granice są problematyczne. Ul. Wojska Polskiego przyjmuje się jako przedłużenie granicy z centrum miasta, jednak nie można jednoznacznie stwierdzić, czy rzeczywiście granica między wsią a miastem tam przebiegała. Ul. Mysłowicka oddziela Ocice od Nowych Zagród, bowiem tam znajdowało się kiedyś według mapy z 1924 r. Richtplatz, czyli miejsce do wykonywania egzekucji. Trudno także jest określić granicę z Starą Wsią. Najczęściej jednak przyjmuje się, że dzielnicę Nowe Zagrody wyznaczają ulice: Staszica, Wojska Polskiego, Mariańska i Mysłowicka.

Toponimika nazwy dzielnicy

Według językoznawców nazwę dzielnicy wiąże się z gospodarstwami chłopskimi, które nazywano zagrodami. Warto jednak zwrócić uwagę na istnienie pojęcia zagroda w regionalizmie śląskim, co oznaczało ogrody. Takie tłumaczenie tego słowa potwierdza niemiecka nazwa wsi – Neugarten. Źródła historyczne potwierdzają także istnienie ogrodów na zewnątrz murów miejskich w kierunku Nowych Zagród, które były określane jako Gärten.

Historia

Jedna z prawdopodobnych granic Nowych Zagród – ul. Ogrodowa w 1907 r.

Nowe Zagrody po raz pierwszy wzmiankowane są w 1313 r., w którym źródła historyczne potwierdzają, że wieś miała swojego wójta. Augustin Weltzel podawał ten fakt jako dowód, że wieś lokowana była na prawie niemieckim. Źródła wspominają, że w sąsiedztwie z Nowymi Zagrodami raciborscy mieszczanie posiadali ogrody. Chcieli w taki sposób przewyższyć przywilejami rolników, którzy posiadali swoje ziemie w Nowych Zagrodach. Wieś wzmiankowana jest przeważnie przy sprzedaży części ziem należących do niej. W taki sposób pojawia się w dokumentach z 1381 r., w których dominikanka, Elżbieta z Krakowa zakupiła sześć ogrodów, które miały przypaść konwentowi zakonnemu po jej śmierci. W 1445 r. w dokumentach księcia Wacława wieś wzmiankowana jest jako novi orti. Natomiast w 1512 r. źródła mówią o sprzedaży ogrodu księcia Walentego za 30 guldenów Janowi Szyce. Dokument z 1532 r. mówi, że wieś zamieszkiwało 34 zagrodników, którzy musieli płacić daninę na rzecz raciborskiego zamku, na którą składało się 12 guldenów, 75 kur, 4 kopy jaj. Ponadto zagrodnicy zobowiązani byli do płacenia czynszu leśnego, określanym w niemieckim dokumencie jako lessny geldt, a także do uiszczania opłat od posiadanych koni. Dokument wymienia również kilku mieszczan jako właścicieli położonych we wsi ogrodów. W 1567 r. według urbarza we wsi znajdowało się 67 gospodarstw oraz domów, które musiały wykonywać prace na rzecz zamku oraz mieszczan. Z zapisków wynika, że wieś płaciła daninę w wysokości 28 florenów, 18 groszy i 2 halerze oraz 9,5 korca żyta (ok. 720 kg), 9,5 korca owsa (ok. 1000 kg), 82 kury i 190 jaja. Oprócz tego chłopi musieli odrobić pańszczyznę na ocickim folwark podczas koszenia zboża i omłotów. Później zostali zobowiązani także do utrzymania w dobrym stanie przepływającego przez Nowe Zagrody kanału Psinka.

Z początkiem XVIII w. folwark książęcy we wsi wyceniany był na 70 talarów. Natomiast karczma sprzedawała w ciągu roku 65 achteli piwa (ok. 250 litrów) i pół wiadra gorzałki (ok. 30 litrów). W 1817 roku tereny należące do dzielnicy stały się domem dla urzędników sądowych, bowiem sąd krajowy z Brzegu został przeniesiony do Raciborza. Stało się tak, ponieważ w mieście brakowało miejsca pod zabudowę. W I połowie XIX wieku zostało wybudowane więzienie, które było jednym z najnowocześniejszych w Europie.

Demografia

W 1532 r. wieś zamieszkiwało 24 zagrodników, a w urbarzu z 1567 r. wymienia się 67 gospodarstw oraz domów. Źródła historyczne podają, że w 1784 r. Nowe Zagrody miały 168 mieszkańców, w tym 5 chłopów, 23 zagrodników i 22 chałupników. Dane z 1819 r., kiedy sąd krajowy z Brzegu został przeniesiony do Raciborza mówią, że dzielnicę zamieszkiwało 341 osób. W 1840 r. wieś miała 98 domów oraz 1130 mieszkańców, w tym 85 ewangelików i 6 Żydów. W 1850 r. Nowe Zagrody zamieszkiwało 1211 mieszkańców.

Ulice i budynki

Anny Bema 1 – kamienica z ok. 1900 r. 5 – dawny szpital miejski 6 – Przedszkole Nr 12 10/12 – willa bliźniacza 14 – willa z lat 30 XX wieku dawny basen miejski Chełmońskiego Chodkiewicza Chorzowska Częstochowska Czarnieckiego Kamienna Katowicka

Kossaka Leppicha Magdaleny Mariańska Mysłowicka Ocicka Pośpiecha Pszczyńska Wyspiańskiego Zamoyskiego Żorska Żółkiewskiego Żwirowa

Zobacz też

• Racibórz
• parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa w Raciborzu