Rotunda św. Katarzyny

Rotunda św. Katarzyny w Znojmie
	kaplica
	; Rotunda św. Katarzyny
Państwo	Czechy
Miejscowość	Znojmo
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Wezwanie	św. Katarzyna
Historia
Data zakończenia budowy	XI lub XII wiek
	Położenie na mapie Czech Rotunda św. Katarzyny w Znojmie
	48°51′19,5″N 16°02′36,6″E/48,855417 16,043500

Rotunda św. Katarzyny (cz. Rotunda sv. Kateřiny) – romańska rotunda z XI lub XII wieku znajdująca się w czeskim mieście Znojmo. Powstała prawdopodobnie z inicjatywy księcia Brzetysława I przed rokiem 1037 lub z inicjatywy Konrada I około 1100 roku. Rotunda stała na dziedzińcu dolnego zamku należącego Przemyślidów^[1]. Z całego średniowiecznego zamku do czasów współczesnych zachowała się jedynie rotunda^[2].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Historia rotundy rozpoczyna się najprawdopodobniej jeszcze przed rokiem 1037, jako pełniąca funkcję kaplicy budowla, przy zamku czeskiego księcia Brzetysława I w Znojmie. Na razie nie potwierdzono z całą pewnością, że rotundę i cały zamek wzniesiono w drugiej połowie XI wieku. Z najnowszych badań naukowych wynika, że konstrukcja rotundy i malowidła powstały w pierwszej połowie XII wieku za panowania księcia Konrada II Znojemskiego. Początkowo świątynia była poświęcona Zwiastowaniu Najświętszej Marii Panny, co potwierdza napis łaciński z XIII wieku odkryty podczas restauracji malowideł w 1949 r. W owym czasie rotunda była jedną z wielu tego typu budowli^[1].

Według Muzeum Południowomorawskiego w Znojmie rotundę zbudowano tuż przed 1100 rokiem jako część zamku, założonego na przełomie XI i XII wieku przez Konrada I i jego syna Luitpolda Znojemskiego.

W 1. połowie XII wieku, ok. roku 1134, najprawdopodobniej z okazji ślubu księcia Konrada II Znojemskiego z Marią (córką żupana serbskiego – Urosza I Wukanowicza), rotunda została przebudowana. Zmieniono wtedy patronkę na św. Katarzynę, a wnętrze pokryto romańskimi freskami^[1]^[3].

Rotunda św. Katarzyny pełniła funkcję kaplicy zamkowej. Podczas prac konserwatorskich prowadzonych przez Františka Fišera w 1947 r. odkryto wyryty w tynku łaciński napis z XIII wieku. Ze względu na częściowe uszkodzenie napisu oraz powszechną praktykę pomijania dźwięków interpretacja napisu nie jest jednoznaczna. Jednak zgodnie z przeważającą interpretacją podaje się, że w 1134 roku książę Konrad II Znojemski zmodyfikował statut sanktuarium maryjnego i poświęcił je św. Katarzynie. Inskrypcja ta jest jedynym pisemnym dowodem pierwotnego rozważanego poświęcenia rotundy Najświętszej Marii Pannie.

Po podniesieniu Znojma do rangi miasta, budowlę w 1226 roku podporządkowano kościołowi farnemu św. Mikołaja jako kościół filialny. Od 1287 roku był to kościół filialny kościoła parafialnego św. Michała, który wraz z rotundą został w 1320 roku przekazany klasztorowi sióstr św. Klary przez Henryka z Lipy. W 1551 r. plebania przy kościele św. Michała została przejęta przez miasto, któremu w 1555 r. klaryski sprzedały rotundę.

W 1710 roku na podwórzu przy rotundzie założono browar mieszczański, podczas którego budowy zburzono wszystkie budynki z wyjątkiem rotundy (oznaczonej jako Heidentempl = świątynia pogańska) i bardzo starej ośmiokątnej Wieży Zbójniczej (Räuberturm). Pod koniec XVIII wieku w rotundzie umieszczono stajnię, a w 1830 roku dokonano przeróbek konstrukcyjnych, po których rotunda służyła m.in. jako sala taneczna. W 1879 r. udokumentowany jest tu warsztat plecionkarski. W 1888 r. przeprowadzono rekonstrukcję rotundy, a następnie w latach 1891–93 po raz pierwszy odnowiono malowidła. Dalsza renowacja malowideł miała miejsce w latach 1938, 1947–49, 1969 i 1971. Młodsze modyfikacje konstrukcyjne rotundy miały miejsce w latach 1966, 1991 i 2006.

Napis[edytuj | edytuj kod]

Napis we wnętrzu po łacinie:

In reg(no) d(omi)ni n(ost)ri jh(es)u X(risti)/ Anno do(min)ice ab incarnati(onis) ei(us)d(em) Mill(esim)o/ CXXXIIII p(er)act(is) pict(uris) reg(um) aux(it)/cella(m) b(e)a(t)e v(irginis) Ma(r)i(a)e et S. Cathar(i)/[n]e dux Conrad(us) s(e)c(un)d(us) f[un]dator/[et nov]am [f](ec)it cons(truc)tio(nem) eius

W królestwie pana naszego Jezusa Chrystusa/ w roku Pańskim od narodzenia tego samego tysiąca/ sto trzydziestego czwartego uświetnił/ sanktuarium Najświętszej Maryi Panny i Ś. Katarzyny książę Konrad drugi fundator/ i on dokonał nowej budowy jego

Architektura i malowidła[edytuj | edytuj kod]

Najstarszą murowaną budowlą podzamcza pałacu Przemyślidów była właśnie centralnie umieszczona, na niedużym skalistym pagórku, rotunda św. Katarzyny. Składa się ona z cylindrycznej nawy i dostawionej od wschodu półkolistej apsydy, obu wzniesionych z łączonych zaprawą, nieobrobionych kamieni^[3].

Wnętrze rotundy pokrywają malowidła przedstawiające sceny z Biblii, życia Przemyślidów oraz wizerunki kilkudziesięciu postaci, ustawionych w kilku rzędach – poczet książąt czeskich i morawskich^[1]. Malowidłami pokryto całą powierzchnię ścian wewnętrznych rotundy w apsydzie i nawie, od podłogi do kopuły – układając freski w kilka równoległych pasów^[3].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b ^c ^d BarbaraB. Górecka BarbaraB., Znojmo. Romańska rotunda Przemyślidów - Otwarty Przewodnik Krajoznawczy [online], 6 stycznia 2012 [dostęp 2020-07-19] [zarchiwizowane z adresu 2012-01-15] (pol.).
↑ Piotr M.P.M. Majewski Piotr M.P.M., Na południowych Morawach [online], Onet Wiadomości, 8 maja 2008 [dostęp 2020-07-19] (pol.).
↑ ^a ^b ^c Znojmo - zamek [online], Architektura średniowiecza i starożytności [dostęp 2020-07-19] (pol.).

[:0-1] BarbaraB. Górecka BarbaraB., Znojmo. Romańska rotunda Przemyślidów - Otwarty Przewodnik Krajoznawczy [online], 6 stycznia 2012 [dostęp 2020-07-19] [zarchiwizowane z adresu 2012-01-15] (pol.).

[2] Piotr M.P.M. Majewski Piotr M.P.M., Na południowych Morawach [online], Onet Wiadomości, 8 maja 2008 [dostęp 2020-07-19] (pol.).

[:1-3] Znojmo - zamek [online], Architektura średniowiecza i starożytności [dostęp 2020-07-19] (pol.).

[1]

[2]

[3]