Skarboferm
 Chorzów, ul. Katowicka 72, siedziba Skarbofermu w latach 1922–1939[1] (2017) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Data założenia |
1922 |
| Data likwidacji |
1939 |
| Dyrektor |
Julian Zagórowski |
| Przewodniczący rady nadzorczej | |
Położenie na mapie Polski w 1939  | |
 50°17′54,0″N 18°57′18,8″E/50,298333 18,955222
| |
Skarboferm (Polskie Kopalnie Skarbowe na Górnym Śląsku Spółka Dzierżawna S.A. w Katowicach) – polsko-francuska spółka akcyjna utworzona w celu eksploatacji polskiej własności państwowej na obszarze Górnego Śląska. Funkcjonowała w latach 1922–1939.
Geneza[edytuj | edytuj kod]
Spółka powstała 25 lutego 1922 jako efekt polsko-francuskiej umowy z 1 marca 1921, przyznającej Francji szczególne uprawnienia na terenie Górnego Śląska w zamian za kredyty udzielone Polsce na prowadzenie wojny polsko-bolszewickiej, polityczne wsparcie przyłączenia Górnego Śląska do Polski w trakcie i po trzecim powstaniu śląskim, początkowo nosiła nazwę Skarboferme. W radzie nadzorczej spółki zasiadł Henri Le Rond – przewodniczący Międzysojuszniczej Komisji Plebiscytowej.
Działalność[edytuj | edytuj kod]
Przedmiotem działalności spółki była dzierżawa niektórych składników mienia Skarbu Państwa na Górnym Śląsku. W skład dzierżawionego mienia wchodziły kopalnie węgla kamiennego: Bielszowice, Król (od 1937 podzielona na kopalnie Prezydent Mościcki i Św. Barbara), Knurów i Wyzwolenie (zamknięta w 1932). Kompleks dzierżawny obejmował także koksownię w Knurowie, brykietownię, fabrykę syntetycznego amoniaku i trzy majątki ziemskie (między innymi w Czuchowie). Majątek ten spółka objęła w dzierżawę, po podpisaniu umowy w dniu 4 września 1922, na 36 lat, z możliwością przedłużenia. Czynsz dzierżawny wynosił 8% czystego zysku spółki, ale nie był regularnie płacony państwu i w 1938 zaległości z tego tytułu wynosiły ponad 29 milionów złotych. Umowa przewidywała, że na inwestycje przedsiębiorstwo będzie przeznaczało 6% rocznego czystego zysku.
W momencie utworzenia spółki jej kapitał zakładowy określono na kwotę 300 milionów marek niemieckich, w 1924 kapitał ten wynosił 10 250 000 złotych, w 1929 21 156 000 złotych, zaś od 1933 17 630 000 złotych. Udziałowcami spółki byli polski Skarb Państwa (50% udziału w kapitale zakładowym) i przedsiębiorcy francuscy zgrupowani w Société de Gestion d’Intérêts à l’Etranger (50% udziału w kapitale zakładowym).
Skarboferm był największą spółką węglową w międzywojennej Polsce. Charakteryzował się wysoką, ustabilizowaną i rentowną produkcją. W zależności od okresu na Skarboferm przypadało od 7,5% do 11% krajowego wydobycia węgla i aż od 15% do 17% udziału w eksporcie tego surowca. Spółka dysponowała siecią placówek sprzedaży i nabrzeżem w Gdyni (spółka Skarbpol w Gdyni, wyłączna własność Skarbofermu).
Pracownikiem i dyrektorem generalnym Skarbofermu był Julian Zagórowski[2][3].
Produkcja i zatrudnienie[edytuj | edytuj kod]
| Rok | wydobycie węgla (w tys. ton) | produkcja koksu (w tys. ton) | zatrudnienie |
|---|---|---|---|
| 1922 | 2800 | brak danych | 6800 |
| 1929 | 3382 | 170 | 7560 |
| 1938 | 4110 | 347 | 7380 |
Losy spółki podczas II wojny światowej[edytuj | edytuj kod]
W 1939 r. majątek Skarbofermu został przejęty w komisaryczny zarząd Haupttreuhandstelle Ost (Głównego Urzędu Powierniczego Wschód). Na mocy zarządzeń tegoż z 11 grudnia 1939 r. i 27 marca 1940 r. większa część zakładów Skarbofermu przeszła pod zarząd komisaryczny niemieckiego państwowego koncernu Reichswerke Hermann Göring. Od 1 kwietnia 1940 r. zarządzało nim jego filialne przedsiębiorstwo o nazwie Bergwerksverwaltung Oberschlesien GmbH der Reichswerke Hermann Göring. Z dniem 13 stycznia 1941 r. majątek ten przeszedł na własność koncernu[4]. Natomiast kopalnia „Bielszowice” została przejęta przez państwowy koncern Preussag[5]. Stan taki trwał do 1945 r.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ PL – Mapa zabytków – rewers – Zabytki Chorzowa. Urząd Miasta Chorzów. [dostęp 2017-05-25].
- ↑ Marta Marszałek: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej oraz Liga Morska i Kolonialna jako czynnik oddziaływania władz II Rzeczypospolitej na społeczeństwo województwa śląskiego. Katowice: Uniwersytet Śląski w Katowicach, 2012, s. 107.
- ↑ M.P. z 1937 r. nr 260, poz. 410.
- ↑ Jerzy Jaros: Słownik historyczny kopalń węgla na ziemiach polskich. Wyd. II poprawione i zaktualizowane. Katowice: Śląski Instytut Naukowy, 1984, s. 151. ISBN 83-00-00648-6.
- ↑ Jerzy Jaros: Słownik historyczny..., s. 154.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Andrzej Garlicki et al.: Encyklopedia historii Drugiej Rzeczypospolitej: 1918-1939. Warszawa: Bellona, 1999. ISBN 83-214-1101-0.
- Zenon Szmidtke: „Skarboferm” 1922-1939. Związki polityki z gospodarką. Opole: 2005. ISBN 83-7126-206-X.