Władysław Tumkiewicz
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Miejsce spoczynku | |
| Zawód, zajęcie |
rzeźbiarz |
Władysław Tumkiewicz (ur. 1922 w Wilnie, zm. 1977 we Wrocławiu) – polski rzeźbiarz, absolwent wrocławskiej Akademii Sztuk Pięknych, wykładowca rzeźby na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Władysław Tumkiewicz rozpoczął studia plastyczne jeszcze w rodzinnym Wilnie[1]. W czasie okupacji przeżył wiele dramatycznych chwil. Uciekł na Łotwę, by uniknąć wcielenia do Armii Czerwonej, gdy wrócił po aneksji Łotwy przez ZSRR – został w 1941 wywieziony na roboty przymusowe do Niemiec. Tu w fabryce Opla w Rüsselsheim am Main pracował przy produkcji broni. Ocalał dzięki szybkiemu wyzwoleniu fabryki przez aliantów[2].
Po wojnie Tumkiewicz przyjechał do Wrocławia, gdzie jako jeden z absolwentów pierwszego rocznika z 1948 ukończył Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych[3]; w 1953 obronił dyplom w pracowni rzeźby wrocławskiej PWSSP. Następnie prowadził zajęcia z rzeźby i kompozycji przestrzennej na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej. Ożenił się z koleżanką z liceum plastycznego, Ireną Śnitek[1].
Został pochowany na Cmentarzu Świętej Rodziny we Wrocławiu[4].
Twórczość[edytuj | edytuj kod]
Po październiku 1956 w reakcji na schematyzm sztuki socrealizmu Tumkiewicz porzucił pracę w gipsie w zamkniętej pracowni. Odszedł od scen rodzajowych szukając inspiracji w naturze. Zaczął odtąd rzeźbić w plenerze pracując nad serią głów rzeźbionych w kamieniu polnym, wykorzystując ekspresję zawartą w kształtach uformowanego przez naturę granitu. W niewielkim stopniu ingerował w formę rzeźby ograniczając się do zaznaczenia rysów twarzy[1].
Później rzeźbił w twardych gatunkach drewna: w leszczynie tureckiej i kaukaskiej[a]. Zmiana medium rzeźbiarskiego spowodowała zasadniczą zmianę stylu jego twórczości. W ciągu kilku lat powstał nowy cykl rzeźb. Impresje słowiańskie były otwartymi formami z nieregularnymi prześwitami z podkreśleniem urody użytego tworzywa. Artysta budował kompozycje wzdłuż osi pionowej, celowo rozkładając akcenty pełnego profilu i wypełnionych powietrzem ażurów[1]. Jest to nawiązanie do kompozycji Henry’ego Moore’a Interior/Exterior Forms (Prace „wydrążone”). Te drewniane rzeźby Tumkiewicza powstały na pograniczu abstrakcji organicznej i rzeźby figuratywnej. Dzięki temu krytycy zaliczali artystę do pokolenia „nowoczesnych”[5] (podobne inspiracje czerpali zresztą z Moore’a tacy m.in. polscy artyści jak Zdzisław Beksiński, Jerzy Jarnuszkiewicz, Barbara Zbrożyna czy Alina Ślesińska[2][6]). Pierwszą indywidualną wystawę dorobku artysty otworzono w 1955, dwie kolejne po dziesięciu latach we Wrocławiu i w Polanicy-Zdroju, dwa lata później w Warszawie[2].
Pomniki zrealizowane przez artystę[edytuj | edytuj kod]
Władysław Tumkiewicz jest także autorem kilku, głównie wrocławskich, pomników:
- Karola Świerczewskiego na dziedzińcu I LO przy ul. Poniatowskiego we Wrocławiu, odsłoniętego 18 listopada 1967 (obecnie w lapidarium jednego z wrocławskich cmentarzy[7]),
- Głaz Galla Anonima, przy dzisiejszym placu Westerplatte, z tego samego roku[7],
- Adama Mickiewicza w polanickim parku Zdrojowym, odsłoniętego 9 czerwca 1969 z inicjatywy Włodzimierza Młotkowskiego[2],
- Oskara Langego, dawnego patrona Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, na dziedzińcu uczelni, odsłoniętego 2 października 1974, w dzień przemianowania Wyższej Szkoły Ekonomicznej na Akademię Ekonomiczną im. Oskara Langego[8].
- Rzeźba „Alarm – ginie natura” w Wałbrzychu z 1976[9]
Kontrowersje[edytuj | edytuj kod]
W kwietniu 2003 w ramach happeningu młodzież szkolna przemalowała pomnik K. Świerczewskiego dłuta Tumkiewicza na św. Mikołaja[10]. Również polanicki pomnik Mickiewicza spotkał się z krytyką: twórcę oskarżono o socrealizm, a pomnik nazwano „pokraczną pozostałością sprzedajnego rzemiosła”[11][6]. Wkrótce jednak okazało się, że kontrowersje budzi nie tyle artysta, co sam Mickiewicz, niewpisujący się we współczesną koncepcję promocji miasta[12]. Protesty mieszkańców wzbudziło wyrzucenie pomnika z parku Zdrojowego, po 40 latach od powstania; jeszcze wcześniej, od 1955, stał tam inny pomnik: Mickiewicza i Puszkina, dłuta Chaima Goldberga. Później pomnik przywrócono na obrzeże parku, jednak bez postumentu i uwzględnienia warunków ekspozycji rzeźby[2][13].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Maria Jeżewska w Na pograniczu abstrakcji i realności wymienia te gatunki jako „orzech turecki i kaukaski”.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d Jeżewska 1998 ↓.
- ↑ a b c d e Grzybowski 2013a ↓.
- ↑ Liceum Plastyczne we Wrocławiu. Absolwenci 1948, nr 17. Władysław Tumkiewicz. [dostęp 2013-04-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-17)].
- ↑ Władysław Tumkiewicz - dane o grobie [online], mogily.pl [dostęp 2023-10-24].
- ↑ Zbigniew Makarewicz. Wrocławskie rzeźby i rzeźbiarze wrocławscy. „Rzeźba polska”. T. 1, s. 61–82, 1986. Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku. ISSN 0860-9799.
- ↑ a b Grzybowski 2013b ↓.
- ↑ a b Andrzej Milcarz: Co można wyczytać z kamiennego palimpsestu. wroclaw.pl, 12 września 2012. [dostęp 2013-04-27].
- ↑ Lucyna Wasylina. Pomnik Oskara Langego. „Forum Akademickie”. nr 2/1999, luty 1999. Akademicka Oficyna Wydawnicza, Lublin. ISSN 1233-0930. [dostęp 2013-04-27].
- ↑ zdjęcia rzeźby.
- ↑ Pomnik Świerczewskiego jako św. Mikołaj. dolny-slask.org.pl, 2006-08-30. [dostęp 2013-04-28].
- ↑ Iwona Mokrzanowska. Polanicki Mickiewicz w socrealu. „Euroregio Glacensis”. 2012 (34/57), 2012. Usługi Wydawnicze „Bodek”, Kłodzko. ISSN 1429-5997.
- ↑ Henryk Grzybowski. Mickiewicz nie był w Polanicy… i co z tego?. „Euroregio Glacensis”. 2013 (19/793), s. 31, 2013-05-09. Usługi Wydawnicze „Bodek”. ISSN 1429-5997.
- ↑ StaSta: Pomnik Mickiewicza przy ul. Ogrodowej, stan 10.04.2013. dolny-slask.org.pl. [dostęp 2013-05-02].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Maria Jeżewska, Na pograniczu abstrakcji i realności. O Władysławie Tumkiewiczu, „Odra”, 38 (3), 1998, s. 131–132.
- Henryk Grzybowski, Czy pomnik Mickiewicza w Polanicy należy wywieźć do Kozłówki? [.pdf], „Ziemia Kłodzka” (224), Wyd. Ziemia Kłodzka, SKOZK, SPCzS, OKiS, 31 marca 2013a, s. 31–33, ISSN 1234-9208.
- Henryk Grzybowski, Władysław Tumkiewicz i jego dzieła. O Władysławie Tumkiewiczu i socrealizmie, ZPAP, Wrocław, kwiecień 2013b [dostęp 2013-04-30].