Wanacja (Starachowice)

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wanacja
część miasta Starachowice
Państwo

 Polska

Województwo

 świętokrzyskie

Powiat

starachowicki

Miasto

Starachowice

W granicach Starachowice

1 lipca 1952

SIMC

0948259

Powierzchnia

1,53[1][2] km²

Populacja (2015)
• liczba ludności


2660[1][3]

• gęstość

1739[4] os./km²

Plan Wanacji
Plan Wanacji
Położenie na mapie Starachowic
Mapa konturowa Starachowic, w centrum znajduje się punkt z opisem „Wanacja”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Wanacja”
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego
Mapa konturowa województwa świętokrzyskiego, u góry nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Wanacja”
Położenie na mapie powiatu starachowickiego
Mapa konturowa powiatu starachowickiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Wanacja”
Ziemia51°02′08″N 21°04′03″E/51,035556 21,067500

Wanacja – dawna wieś, od 1952 południowo-wschodnia część i osiedle Starachowic, na prawym brzegu rzeki Kamiennej, około 19 km na północ od klasztoru[5]. Zachowała się nadal ulica o nazwie Wanacja. Wraz z Kolonijkami tworzy jednostkę urbanistyczną o nazwie Wanacja-Kolonijki[1].

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

Zwana również w roku 1529 „Venetia” (ale: 1538 „Wenecja”, 1565, 1577 „Venecia”, 1629 „Wenecya”, 1649 „ Wenetia”, 1662 „Venecia”) 1673 „Wanacia”, 1688 „Wanacya”, 1699 „Wenecya”, 1747 „Venetia”, 1780 „Wanacya”, 1787 „Wenecya”, 1827 „Wanacya”, 1892 „Wanacya Rządowa” i „Wanacya Księża”,

Historia[edytuj | edytuj kod]

Wanacja to dawna wieś, położona na zachód od wsi Starachowice. 1529 w powiecie sandomierskim (1538 parafia Wąchock), 1827 w powiecie soleckim[6], 1787 parafia Wierzbnik[7]. Za Królestwa Kongresowego Wanacja przynależała do powiatu iłżeckiego w guberni kieleckiej. Początkowo, w latach 1867–1870, znajdowała się w gminie Starachowice. 13 stycznia 1870 gmina Starachowice została zniesiona w związku z przyłączeniem do niej pozbawionego praw miejskich Wierzbnika i równoczesnym przemianowaniem jednostki na gminę Wierzbnik[8][9]. 18 sierpnia 1916 z gminy Wierzbnik wyłączono Wierzbnik, przekształcając go w odrębną gminę miejską[10]), a już 1 listopada 1916 z pozostałej części gminy Wierzbnik (z m.in. Wanacją) utworzono nową gminę Styków[11][12].

W II RP Wanacja przynależała do woj. kieleckiego (powiat iłżecki), gdzie w 1921 roku liczyła 638 mieszkańców[13]. 31 października 1933 utworzyła gromadę o nazwie Wanacja, składającą się ze wsi Wanacja i Wanacja Książęca oraz lasów państwowych leśnictwa Wanacja[14]. 1 kwietnia 1939 miasto Wierzbniki połączono z utworzoną w 1933 roku gromadą Starachowice Fabryczne[15], nadając mu nazwę Starachowice-Wierzbnik[16]. Natomiast Wanacja zachowała dalej swoją odrębność jako gromada w gminie Styków.

Podczas II wojny światowej włączona do Generalnego Gubernatorstwa (dystrykt radomski, powiat starachowicki). Hitlerowcy znieśli gromadę Wanacja (a także gromady Starachowice-Wieś, Krzyżowa Wola i Starachowice Górne), włączając ją do miasta Starachowice-Wierzbnik, które przemianowali na Starachowice[17].

Po wojnie powrócono do stanu sprzed wojny; gromady włączone przez hitlerowców do Starachowic odzyskały swoją samodzielność (w tym Wanacja), a miasto powróciło do przedwojennej nazwy Starachowice-Wierzbnik[18]. Zmieniono ją z powrotem na Starachowice dopiero 3 września 1949[19].

Wanacja utraciła ostatecznie swoją samodzielność 1 lipca 1952, kiedy włączono ją do miasta Starachowice w związku z nadaniem mu statusu powiatu miejskiego[20].

Topografia, granice[edytuj | edytuj kod]

  • W roku 1532 graniczy z Rzepinem.
  • 1546 sołtys Michałowa otrzymuje m.in. łąkę w Wanacji w osuszonym stawie rybnym „alias na Stawyku”, koło rzeki, z jednej strony rzeki Kamiennej (dawna nazwa Kamyona), między łąkami z dawna kmiecymi[21].
  • W roku 1546-7 rozgraniczenie Wanacji, Michałowa i Dąbrowy oraz dóbr klasztoru wąchockiego Wąchock i Mirzec od wsi biskupa krakowskiego Tychów, Lipie, Małęczyn, Lubienia[22].
  • 1662, 1670, 1771, 1780 Wierzbnik.
  • 1777, 1780 Rzepin. 1780 graniczy od wschodu i południa z granicą świślińską biskupa krakowskiego, od zachodu z Krzyżową Wolą Cystersów wąchockich, od północy ze stawem wierzbnickim graniczy z Michałowem. W roku 1803 następuje rozgraniczenie Wanacji i Michałowa od Starachowic i Krzyżowej Woli, 1820 graniczy z Wierzbnikiem[23].

Kalendarium[edytuj | edytuj kod]

Własność klasztoru świętokrzyskiego, od 1818 roku rządu.

  • 1529 własność klasztoru świętokrzyskiego, zapisano z tego roku pobór z 1 kwarty.
  • 1529 należy do stołu opata, płaci 2 grzywny 36 groszy czynszu[24].
  • 1538 opat daje pobór od 1 zagrodnika[25].
  • 1546 łąka sołtysa Michałowa, poddani klasztoru z Dziurowa lub z Wanacji. mają pomagać sołtysowi Michałowa przy szarwarku przy stawach michałowskich.
  • 1547 własność klasztoru świętokrzyskiego[26].
  • 1565 poddani klasztoru z Dziurowa lub Wanacji mają pomagać sołtysowi Michałowa przy szarwarku przy stawach michałowskich[27].
  • 1569 opat świętokrzyski daje pobór od 4 kmieci na 2 łany oraz z kuźnicy zwanej „Jakubek” o 2 kołach z 3 czeladnikami[28].
  • 1571 opat świętokrzyski daje pobór z 2 łanów i położonej koło wsi kuźnicy Wierzbnik zwanej „Jakubkowa” (syna Jana Kowalskiego-byłego sołtysa cysterskiego nazwanej od jego imienia Jakub).
  • 1577-8 opat świętokrzyski daje pobór od 4 kmieci na 2 łanach.
  • 1578 klasztor świętokrzyski daje pobór od 4 kmieci na 2 łanach i 1 komor[29].
  • 1629 opat świętokrzyski daje pobór od 4 kmieci na 2 łanach i 1 komor. z bydłem[30].
  • 1673 pogłówne od zarządcy Wanacji i Michałowa Gaspara Chrzonowskiego z żoną i niezamężną córką oraz 62 czeladzi folwarcznej i mieszkańców wsi[31]).
  • 1780 należy do klucza rzepińskiego[a] dóbr stołu opata komendatoryjnego. Było wtedy w Wanacji 6 dymów. 6 zagrodników (Felicjan Grunt, który jako gajowy jest zwolniony od powinności. Wincenty Jagiełła, Franciszek Gołyga, Wojciech Stępień, Benedykt Sławek, Alexander Koprowski). Wszyscy pracują po 3 dni tyg. pieszo dla plebana Wierzbnika i dla dworu w Rzepinie, odrabiają po 2 dni powaby dla dworu i 6 łokci oprawy, płacą po 6 gr czynszu. Nie dają stróży, ale pracują przy stawie wierzbnickim. Subsidium charitativum wynosi 114 zł[32].
  • 1787 Wanacja liczy 52 mieszkańców[33].
  • 1817 opat Łysogórski odstępuje prepozytowi Wierzbnika pola kopalne zwane „Trzaźny” w Wanacji zamiast trzeciego zagrodnika „trzydniowego”[23].
  • 1818 Wanację z całym kluczem wierzbnickim przejmuje rząd w zamian za folwarki Stara Huta i Nowa Huta[34].
  • 1819 według spisu kasacyjnego kmiecie z Wanacji podczas przyboru wody strzegli stawu (dawali szarwark) w Wierzbniku ([35].
  • 1820 Wanacja to dobra rządowe, pod zarządem Dyrekcji Górniczej[23].
  • 1827 Wanacja ma 10 domów i 76 mieszkańców.
  • 1892 „Wanacja Rządowa” ma 21 domów, 157 mieszkańców i 290 mórg ziemi, „Wanacja Księża” ma 9 domów, 55 mieszkańców i 80 mórg.
  • 1870 (około tego roku) znajduje się przy wielkim stawie na rzece Kamiennej, ma 25 domów i 211 mieszkańców.

Wydarzenia[edytuj | edytuj kod]

  • 1546 powstaje wójtostwo w Wanacji[36].
  • 1553 Zygmunt August przenosi na prawo niemieckie wyliczone wsie klasztoru świętokrzyskiego, w tym Wanację[37].

Powinności dziesięcinne[edytuj | edytuj kod]

Dziesięcina należy do kl. świętokrzyski, następnie do prepozyta Wierzbnika.

  • 1688 opat świętokrzyski nadaje nowo utworzonej prepozyturze klasztoru w Wierzbniku dziesięcinę z łanów poddanych w Wanacja, a 2 zagrodników z Wanacja ma po 3 dni tyg. pracować na potrzeby pleb.[23]
  • 1747 dziesięcina należy już do prepozyta Wierzbnika.
  • 1780 dziesięcinę snopową wytyczną dowożą prepozytowi Wierzbnika.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Starachowice, Krzyżowa Wola i Wierzbnik (Starachowice)).

Czasy współczesne[edytuj | edytuj kod]

Obecnie Wanacja jest to część miasta w osiedlu Południe. (jednego z 20 osiedli Starachowic).

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Najczęściej spotykaną formą organizacji większych posiadłości ziemskich były klucze wsi z ośrodkiem będącym siedzibą zarządcy. Funkcje związane z nadzorem gospodarczym w takim kluczu spoczywały w rękach czy to specjalnie w tym celu powołanych rządców (procuratores, provisores), czy też były spełniane przez rezydujących w miejscowych zamkach burgrabiów. W domenie królewskiej zarząd gospodarczy bywał również udziałem podstarościch (vicecapitanei).

.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c UCHWAŁA NR VII/17/2016 RADY MIEJSKIEJ W STARACHOWICACH
  2. ↑ Powierzchnia dotyczy jednostki urbanistycznej Wanacja-Kolonijki; w granicach osiedla administracyjnego Wanacja znajduje się Osiedle Południowe, stanowiące odrębną jednostkę urbanistyczną, o powierzchni 0,36 km²
  3. ↑ Liczba mieszkańców dotyczy jednostki urbanistycznej Wanacja-Kolonijki; w granicach osiedla administracyjnego Wanacja znajduje się Osiedle Południowe, stanowiące odrębną jednostkę urbanistyczną, liczącą 4278 mieszk.
  4. ↑ Gęstość zaludnienia dotyczy jednostki urbanistycznej Wanacja-Kolonijki; w granicach osiedla administracyjnego Wanacja znajduje się Osiedle Południowe, stanowiące odrębną jednostkę urbanistyczną, o gęstości zaludnienia 11883 mieszk./km²
  5. ↑ Maria Kamińska, Nazwy miejscowe dawnego województwa sandomierskiego, wyd. Polskiej Akademii nauk Wrocław. 1964-1965.
  6. ↑ (Archiwum Skarbu Koronnego, dział w AG. I/7 192).
  7. ↑ Słownik historyczno geograficzny ziem polskich w średniowieczu.
  8. ↑ Postanowienie z 17 (29) października 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, str. 415)
  9. ↑ Wierzbnik, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 399.
  10. ↑ Aneks, s. 575. [dostęp 2011-07-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-16)].
  11. ↑ Rozporządzenie c. i k. Jeneralnego-Gubernatorstwa wojskowego z dnia 21 października 1916 r. Oznaczenie obszaru miast: Buska, Chmielnika, Dąbrowej, Jędrzejowa, Ostrowca, Sandomierza, Staszowa, Szczebrzeszyna, Wierzbnika, Włoszczowy i Zamościa. (Dz. Rozp. C. i K. Jen. Gub. Wojsk. z 1916 r. Cz. XVIII, poz. 103)
  12. ↑ Historia sołectwa Styków
  13. ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych. T. 3 : Województwo kieleckie
  14. ↑ Kielecki Dziennik Wojewódzki. 1933, nr 27, poz. 182
  15. ↑ Dz.U. z 1939 r. nr 7, poz. 42
  16. ↑ M.P. z 1939 r. nr 77, poz. 175
  17. ↑ Amtliches Gemeinde- und Dorfverzeichnis fuer das GG
  18. ↑ Dz.U. z 1944 r. nr 2, poz. 8
  19. ↑ M.P. z 1949 r. nr 59, poz. 795
  20. ↑ Dz.U. z 1952 r. nr 19, poz. 118
  21. ↑ (Archiwum Główne Akt Dawnych w W 1895).
  22. ↑ (ZDP rps 10543 65. Niwiński 1930 74).
  23. ↑ a b c d (J. Wiśniewski, Dekanat Iłżecki, Radom 1909-1911. 394).
  24. ↑ (Księga dochodów beneficjów diecezji krakowskiej z roku 1529 (tzw. Liber retaxationum), wyd. Z. Leszczyńska-Skrętowa, 1968. 349).
  25. ↑ (Archiwum Skarbu Koronnego, dział w Archiwum Główne Akt Dawnych w W. I/7 192).
  26. ↑ Niwiński 1930 74). M. Niwiński, Fundacja cystersów w Wąchocku. Fundacja i dzieje uposażenia, „Rozprawy AU”, „Wydz. hist.-fil.” 68, Kr. 1930.
  27. ↑ (Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie 1897).
  28. ↑ (Archiwum Skarbu Koronnego, dział w AG. I/7 417).
  29. ↑ A. Pawiński, Polska XVI w. pod względem geograficzno-statystycznym. Małopolska, t. III-IV (Źródła dziejowe, 14-15), W.1886.196).
  30. ↑ Z. Guldon, L. Stępkowski, Z. Trawicka, Rejestr poborowy powiatu sandomierskiego z roku 1629, „Teki Archiwalne” 21, 1989 1629 68.
  31. ↑ (Archiwum Skarbu Koronnego, dział w AG. I/67 236v.
  32. ↑ (Inwentarz klucza rzepińskiego z 1780 r. 17, 29-30).
  33. ↑ (Spis ludności diecezji krakowskiej z r. 1787, cytuję: I – wyd. J. Kleczyński, I 416. II 132).
  34. ↑ (Gacki – J. Gacki, Benedyktyński klasztor na Łysej Górze, W. 1873. 244).
  35. ↑ Gacki -J. Gacki, Benedyktyński klasztor na Łysej Górze, W. 1873.. 247).
  36. ↑ (według źródła ZDP rpsy 1297, 10645-6. Derwich 1992 według indeksu. w dr. (i Wierzbnik). rps 10543 65 – wiadomość niepewna).
  37. ↑ (Archiwum Główne Akt Dawnych w W.. 909).
Dzielnice i osiedla Starachowic
Części miasta wg TERYT
Podział admin. (18 osiedli)
Tradycyjne

Herb Starachowic

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wanacja_(Starachowice)&oldid=73159334”