Zaraza Kocha
| |||||
| Systematyka[1][2] | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Podkrólestwo | |||||
| Nadgromada | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Nadklasa | |||||
| Klasa | |||||
| Nadrząd | |||||
| Rząd | |||||
| Rodzina | |||||
| Rodzaj | |||||
| Gatunek |
zaraza Kocha | ||||
| Nazwa systematyczna | |||||
| Orobanche centaurina Bertol. Fl. Ital. 6: 430 (1846)[3] | |||||
| |||||
Zaraza Kocha (Orobanche centaurina Bertol.) – gatunek rośliny z rodziny zarazowatych (Orobanchaceae). Występuje w Europie i Azji, w Polsce rośnie w południowej części kraju. Jest pasożytem chabra driakiewnika.
Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
Zasięg gatunku obejmuje środkową i południową Europę oraz południowo-zachodnią i środkową Azję na obszarze od Francji po zachodnie Chiny i Nepal[3].
W Polsce gatunek występuje na licznych stanowiskach w pasie wyżyn od Wyżyny Śląskiej po Wołyńską, poza tym obszarem znany jest z pojedynczych stanowisk na ziemi lubuskiej, z doliny Bugu i Warty[4].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Łodyga
- Prosto wzniesiona, pojedyncza, o wysokości zazwyczaj 20–30 cm, rzadziej od 5 do 60 cm. Zwykle czerwona do białoróżowej, rzadko cały pęd cytrynowożółty (f. citirina)[4]. Łodyga jest tęga – w dole maczugowato rozszerzona i tu osiąga do 3 cm średnicy, w górze ma 0,5–0,8 cm średnicy[5].
- Liście
- Zredukowane do bezzieleniowych, jajowatotrójkątnych łusek (zwłaszcza dolne mają szeroką nasadę)[4]. Osiągają od 15 do 22 mm długości i 5–6 mm szerokości u nasady, w dolnej części pędu są nieco krótsze i szersze[5].
- Kwiaty
- Zebrane po 15–30 w zwężający się na szczycie, walcowaty kwiatostan, w dole luźny[5]. Kwiaty grzbieciste, siedzące, wsparte przysadkami podobnej długości jak kwiaty lub krótszymi[5]. Korony są zwykle jaśniejsze od łodygi, ale też czerwone do jasnoróżowej barwy (żółte u f. citirina)[4]. W środkowej części grzbietu korona jest prosta, zagina się tylko bliżej nasady i wierzchołka. Łatki na wardze dolnej są duże, łopatkowate i wgłębione, a na górnej szerokie, wzniesione[6]. Nitki pręcików owłosione są tylko w dolnej części. Słupek jest słabo ogruczolony, na końcu szyjki słupka znajduje się dwułatkowe, żółte znamię[5].
Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]
Bylina, geofit. Kwitnie od końca czerwca do końca sierpnia. Jest rośliną bezzieleniową i, jak wszystkie zarazy, pasożytem. Jej żywicielem jest chaber driakiewnik Centaurea scabiosa, rzadko także chaber nadreński C. stoebe i inne gatunki z rodzaju chaber[4]. W południowej Europie i w Azji do grona żywicieli należą także rośliny z rodzaju przegorzan Echinops i Ptilostemon[6]. Gatunek ten występuje w miejscach suchych i słonecznych, często na zboczach w murawach kserotermicznych, ciepłolubnych zaroślach i okrajkach leśnych, w wyrobiskach pokopalnianych i w siedliskach ruderalnych. Rośnie na glebach alkalicznych, rędzinach, czarnoziemach[4].
Taksonomia i nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]
_(2).jpg)
Zarazy pasożytujące na chabrach, zwłaszcza driakiewniku, uznawane były przez długi czas za jeden gatunek – zarazę wielką Orobanche elatior (dawniej często też pod nazwą O. major). W 2010 roku wyodrębniono gatunek rozpoznany w diagnozie z 1847 i opisany jako Orobanche kochii (nazwa ta upamiętniała Wilhelma Daniela Josepha Kocha, 1771–1849)[5]. Odpowiednio utworzona została nazwa zwyczajowa gatunku – zaraza Kocha[7]. W 2019 ogłoszono, że gatunek w istocie rok wcześniej opisał Antonio Bertoloni (1775–1869) pod nazwą Orobanche centaurina, stąd nazwa naukowa została zmieniona[6], aczkolwiek zwyczajowa została zachowana[7].
W obrębie gatunku opisano z Polski (z miejscem typowym we wsi Boria) formę citrina, u której łodyga i kwiaty są cytrynowożółte i tylko łuskowate liście i przysadki brązowe[4].
Zagrożenia i ochrona[edytuj | edytuj kod]
W latach 2004–2014 roślina była objęta w Polsce ścisłą ochroną, od 2014 roku podlega częściowej ochronie gatunkowej[8]. Gatunek umieszczony jest na polskiej czerwonej liście w kategorii VU (narażony)[9].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).
- ↑ a b c Orobanche centaurina Bertol., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-01-06].
- ↑ a b c d e f g Renata Piwowarczyk, Łukasz Krajewski, Orobanche elatior and O. kochii (Orobanchaceae) in Poland: distribution, taxonomy, plant communities and seed micromorphology, „Acta Societatis Botanicorum Poloniae”, 84 (1), 2015, s. 103–123, DOI: 10.5586/asbp.2014.031 [dostęp 2024-01-06].
- ↑ a b c d e f Jirí Zázvorka, Orobanche kochii and O. elatior (Orobanchaceae) in central Europe, „Acta Musei Moraviae, Scientiae biologicae”, 95 (2), 2010, s. 77–119 [dostęp 2024-01-06].
- ↑ a b c Jiří Zázvorka i inni, Orobanche centaurina Bertol. the correct name for O. kochii F.W. Schultz (Orobanchaceae), „Flora Montiberica”, 75, 2019, s. 52-56 [dostęp 2024-01-06].
- ↑ a b Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 125, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1409 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin.
- ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016, s. 34. ISBN 978-83-61191-88-9.