Zdziar Wielki
52°38′01″N 20°03′04″E/52,633611 20,051111| wieś | |
 Zdziar Wielki – widok od strony południowej | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2011) | |
| Strefa numeracyjna |
24 |
| Kod pocztowy |
09-440[4] |
| Tablice rejestracyjne |
WPL |
| SIMC |
0577165[5] |
Położenie na mapie gminy Staroźreby  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
Położenie na mapie powiatu płockiego  | |
| 52°38′01″N 20°03′04″E/52,633611 20,051111[1]
| |
Zdziar Wielki – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie płockim, w gminie Staroźreby[5][6]. Leży nad rzeką Płonką. W II RP siedziba gminy Staroźreby.
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0577171 | Zdziar Gąsowski | część wsi |
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa płockiego.
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Nazwa wsi „zdziar” (≤ zžar, zżar) oznacza 'obszar spalony, wypalony’, co wskazuje na pierwotne usytuowanie miejscowości na terenie uzyskanym pod uprawę przez wypalanie lasu[7].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Wieś wzmiankowana w źródłach po raz pierwszy w roku 1349 jako Zdzary. Począwszy od XIV w. stanowiła własność szlachecką rodu Gozdawitów[8]. W późniejszym okresie w wyniku podziałów z dóbr tych wyłoniło się kilka jednostek osadniczych: Zdziar Wielki, Zdziar Mały, Zdziar Gęsi (Gasowski), Zdziar Łopatki, Zdziar Krawieczyn, Zdziar Bylin i Zdziar Sarzyn[9], z których obecnie tylko cztery pierwsze zachowały w nazwie jako pierwszy człon Zdziar. Według Słownika geograficznego Królestwa Polskiego w 1827 r. Zdziar Wielki liczył 14 domów i 115 mieszkańców, a kilkadziesiąt lat później – 12 domów i 164 mieszkańców i był siedzibą urzędu gminnego[10].
Według spisu powszechnego z 30. września 1921 r. miejscowość zamieszkiwało 238 osób, w tym 230 narodowości polskiej i 8 narodowości żydowskiej[11]. W okresie międzywojennym wieś była siedzibą gminy Staroźreby, posiadała także szkołę powszechną.
Po drugiej wojnie światowej we wsi funkcjonowała szkoła podstawowa, kółko rolnicze i ochotnicza straż pożarna. W czerwcu 1950 r. (według innych źródeł w 1954 lub 1955 r.)[12] w miejscowości miał się wydarzyć cud – gipsowa figurka Matki Boskiej w kapliczce położonej w pobliżu rzeki Płonki miała płakać i poruszać się. Wieść o rzekomym cudzie zaczęła gromadzić okoliczną ludność – według różnych źródeł od 30 do 50 tysięcy osób. Zdecydowana reakcja władz państwowych oraz nieuznanie cudu przez władze kościelne doprowadziły do stopniowego wygaszenia zainteresowania tym wydarzeniem[13].
Obecnie we wsi działa Ochotnicza Straż Pożarna, istnieje także kaplica rzymskokatolicka podlegająca parafii w Górze.
W 2009 r. wieś liczyła 179 mieszkańców (według PESEL)[14].
Ludzie związani z miejscowością[edytuj | edytuj kod]
- Strogomir ze Zdziar herbu Gozdawa, zm. po 1469, prepozyt płocki[15]
- Bolesław Zdziarski (1863–1931), działacz społeczny, od 1902 r. właściciel majątku Zdziar Wielki i dzierżawca majątku Ostrzykowo[16]
- Jan Staniszewski (1917–1988), artysta ludowy, rzeźbiarz[17]
- Maria i Jerzy Kopczyńscy, artyści ludowi, rzeźbiarze[18]
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 160726
- ↑ Wieś Zdziar Wielki w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2017-10-08], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2019-12-12].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1601 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ E. Pawłowski, Nazwy miejscowe Sądeczyzny, t. 1: Ogólna charakterystyka nazewnictwa miejscowego Sądeczyzny z 7 ilustracjami (szkicami)w tekście, Kraków 1965, s. 190.
- ↑ Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu
- ↑ I. Sadkowski, Szlachta drobna w powiatach płońskim i płockim. Przydomki osób i wiosek, „Wisła” 17 (1903), s. 674
- ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, tom XIV, Warszawa 1895, s. 552
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polski, t. 1: M. St. Warszawa, Województwo warszawskie, Warszawa 1925. s. 116
- ↑ A. Hemka, J. Olędzki, Wrażliwość mirakularna, „Polska Sztuka Ludowa – Konteksty”, t. 44, z. 1, s. 9–10.
- ↑ J. Pawłowicz, Ludzie płockiej bezpieki. Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Płocku 1945–1956, Warszawa 2007, s. 102: pierwszych dniach czerwca 1950 r. PUBP w Płocku zaalarmowany został przez funkcjonariuszy MO z posterunku w Staroźrebach, że w miejscowości Zdziar Wielki zdarzył się „cud”. Skierowani na miejsce funkcjonariusze Referatu V w taki sposób relacjonowali owo zdarzenie: „w dniu 1 czerwca roku bieżącego obywatelka Cywińska, idąc po wodę do rzeki, zwróciła uwagę, że na figurze w Zdziarze Wielkim, gm. Staroźreby, powstały zmiany na skutek wadliwego odmalowania. Wówczas uwagę zwrócił Chorzewski i Ziółkowski – kułacy, którzy zgodnie stwierdzili, że jest to krew na figurze, a nie farba, i Chorzewski parą koni udał się do Drobina, wstępując po drodze do okolicznych mieszkańców, i rozpowiadał fałszywą propagandę, mówiąc, że jest >>cud<<, gdyż figura płacze krwią, nawołując ludzi do pójścia na miejsce rzekomego >>cudu<<. Taką samą wersję rozpowszechniał Ziółkowski, który jechał rowerem w stronę Staroźreb i na szosie do robotników to samo potwierdził co Chorzewski, jak również to samo rozpowszechniał co w Spółdzielni Staroźreby, na co są potwierdzenia oficjalne w charakterze przesłuchań protokolarnych świadków. Do rzekomego >>cudu<< poczęli napływać masowo okoliczni mieszkańcy, nawet ze śpiewami religijnymi, co przybierało charakter masowy, a w dniu 8 miesiąca bieżącego przy miejscu rzekomego >>cudu<< przewinęło się około 30 000 osób. Z chwila zaistnienia plotki o rzekomym >>cudzie<< nastawiono informatora >>Orzeł<<, który jako ksiądz oddziałowywał swymi przemówieniami do zebranych, co w konsekwencji dawało pozytywne wyniki. Poza tym dalsza agentura po konkretnym otrzymaniu zadań przyczyniła się do demontowania rzekomego >>cudu<< i ustalenia inspiratorów”. W wyniku działań operacyjnych funkcjonariusze UB aresztowali „inspiratorów cudu” Chorzewskiego i Ziółkowskiego oraz przeprowadzili kilka profilaktycznych zatrzymań najbardziej aktywnych uczestników modlitw przy figurze. Funkcjonariusze UB narzekali na nieodpowiedzialną ich zdaniem postawę księży, którzy podczas oficjalnych rozmów pozytywnie odnosili się do represji wobec uczestników wydarzenia, natomiast po przybyciu na miejsce zachęcali zebranych do modlitw. Jednym z najbardziej aktywnych propagatorów takich działań był ks. Jan Zieliński, który „po przybyciu na miejsce rzekomego >>cudu<< usiłował takowy inspirować przez swe zachowanie się, tj. ciągłe modlenie i całowanie figury”. Ksiądz Jan Zieliński był proboszczem parafii Góra, w której „cud” miał miejsce
- ↑ Bank Danych Lokalnych GUS
- ↑ Polski Słownik Biograficzny, t. 44, Kraków 2007, s. 339–340.
- ↑ S. Kostanecki, Mirosław Zdziarski (1892–1939), „Rocznik Mazowiecki” 2 (1969), s. 309–339.
- ↑ M Prokopek, Atlas sztuki ludowej i folkloru w Polsce, Warszawa 1978, s. 347.
- ↑ Strona internetowa artystów
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdziar (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 552.
- Siedziba gminy: Staroźreby
| Wsie |
|
|---|---|
| Integralne części wsi |
|
