Ziemia sieradzka

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ziemia sieradzka
Terra Siradiensis
Herb
Herb
Państwa

 Polska

Stolica

Sieradz

Ważniejsze miejscowości

Piotrków Trybunalski, Radomsko, Szadek, Spycimierz, Rozprza, Wolbórz, Uniejów

Położenie na mapie
Mapa ziemi sieradzkiej
Ziemia sieradzka i inne krainy historyczne Polski na tle współczesnych granic administracyjnych
Informacje w Wikipodróżach

Ziemia sieradzka (łac. Terra Siradiensis) – kraina historyczna, stanowiąca część ziemi łęczycko-sieradzkiej. Także jednostka terytorialna dawnej Polski.

Ziemia sieradzka graniczy na zachodzie z ziemią kaliską (wschodnią Wielkopolską), na południowym-zachodzie z ziemią wieluńską, na północnym-zachodzie z ziemią łęczycką (granica przebiega na Nerze i Wolbórce), na zachodzie z ziemią sandomierską (część Małopolski, granica przebiega na Pilicy) i na południu z ziemią krakowską (część Małopolski).

Historia[edytuj | edytuj kod]

 Osobne artykuły: Ziemia łęczycko-sieradzka, Księstwo łęczyckie, Księstwo sieradzkie i Województwo sieradzkie (I Rzeczpospolita).

Ziemia sieradzka od czasów najdawniejszych była zamieszkiwana przez różne plemiona. Kazimierz Tymieniecki wiąże ją z Wiercanami[1], co pozwalałoby na określanie tej części kraju mianem „Warcja” lub „Wiercza”. Wydaje się jednak, że nadwarciańskie osadnictwo, Sieradz (wraz z pierwotną osadą Mnichów) oraz Spycimierz, stanowiło jedynie część większego obszaru osadniczego w skład, którego wchodziła również Łęczyca (wraz z pierwotną osadą Tum)[2][3].

W „Powieści minionych lat” wśród sąsiadów Rusi zostało wymienione plemię „Lutyczów” („Łuticzi”)[4]. Wydaje się, że chodzi w tym przekazie o plemię Łęczycan (lub Łączan), które mogło zajmować ziemie mieszczące się między grodami Gnieznem, Kaliszem i Krakowem oraz pograniczem dzielącym siedziby Słowian zachodnich od obszarów penetrowanych przez Słowian wschodnich. Łęczyca pełniłaby funkcję naczelnego grodu dla terytorium rozciągającego się po wschodniej i zachodniej stronie Wisły (po obu stronach rzeki w okolicach Czerska), i sięgającego na zachód aż po ujście Neru do Warty i Wartę. Terytorium Łęczycan na południowo-wschodnich rubieżach przekraczało Pilicę i zbliżało się do Radomia. Od północy Łęczycanie graniczyli z Mazowszanami, którzy znajdowali się na prawym brzegu Wisły, na północ od obecnej Warszawy[5][6][7]. Ziemia sieradzka stanowi część pierwotnego obszaru Łęczycan[8].

Pojęcie „ziemi” (łac. terrae) pojawia się w nomenklaturze polskich jednostek terytorialnych w XII–XIII w. stanowiąc ważne ogniwo w historii kształtowania się organizmu państwa po rozbiciu dzielnicowym Polski. W latach 1305–1306 Władysław I Łokietek, jeszcze przed śmiercią czeskiego Wacława III, opanował wraz z Małopolską, Kujawami i cząstką Wielkopolski także dzielnice łęczycką i sieradzką, które weszły w skład zasadniczego zrębu odbudowywanego państwa polskiego. Od tego czasu dzielnice te zaczęły zmieniać swój charakter, co przejawiało się również w sposobie ich określania. Zaczyna zanikać dotychczasowa nazwa „księstwa”, a w to miejsce zaczyna się używać terminu „ziemia”. Początkowo terminów tych używano wymiennie. S. Zajączkowski przywołuje przykład przywilejów Łokietka z lat 1296 i 1308 dla klasztoru w Sulejowie, gdzie są wymienione wsie in ducatu Syradie (w księstwie sieradzkim). Jednakże w innych dokumentach, tak książęcych, jak i biskupich, z lat 1296, 1298, 1314 i 1331 występuje określenie „terra”. Staje się ono wkrótce częścią składowa tytulatury Łokietka, którego kancelaria jednak, nawet już po koronacji w 1320 r., w wydawanych dokumentach używała preambuły następującej treści: Rex Poloniae, nec non terrarum Cracoviae, Sandomiriae, Lanciciae, Cujaviae, Siradiaeque dux (Król Polski, a także władca ziem krakowskiej, sandomierskiej, łęczyckiej, kujawskiej i sieradzkiej). Stopniowe zanikanie określenia „księstwo” i coraz częstsze pojawianie się terminu „ziemia” wskazują na coraz większą integrację państwa, które dawne udzielne księstwa zaczęło traktować jako części składowe swego terytorium. W XIV w. dawne księstwa dzielnicowe, nad którymi w imieniu króla władał wojewoda, nazwano województwami, natomiast mniejsze nazywano w dalszym ciągu ziemiami, np. dotyczyło to ziemi wieluńskiej, która ok. 1420 r. weszła w zależność od wojewody sieradzkiego[8][9][10].

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości ziemie te znalazły się na obszarze województwa łódzkiego i kieleckiego. 1 września 1939 roku, kiedy to rozpoczął się atak na Polskę przez III Rzesze, został zbombardowany nieodległy Wieluń oraz zajęty obszar pomiędzy granicą niemiecką, a rzeką Wartą. Ostatecznie ziemie te znalazły się częściowo w Generalnym Gubernatorstwie, a częściowo w zasięgu administracji III Rzeszy Niemieckiej.

Obecnie większość historycznej Ziemi Sieradzkiej wchodzi w skład województwa łódzkiego, a niewielka jej część do województwa wielkopolskiego i śląskiego.

Miasta i powiaty ziemi sieradzkiej[edytuj | edytuj kod]

W ziemi sieradzkiej leżą następujące miasta:

Lp. Miasto Liczba mieszkańców[11] Dawny powiat[12] Obecne województwo
1. Łódź[a] 658 444 szadkowski łódzkie
2. Piotrków Trybunalski 67 264 piotrkowski łódzkie
3. Pabianice 61 353 szadkowski łódzkie
4. Tomaszów Mazowiecki[b] 58 089 piotrkowski łódzkie
5. Bełchatów 52 851 piotrkowski łódzkie
6. Radomsko 43 417 radomszczański łódzkie
7. Sieradz 39 158 sieradzki łódzkie
8. Zduńska Wola 38 848 szadkowski łódzkie
9. Turek 24 788 sieradzki wielkopolskie
10. Konstantynów Łódzki[c] 19 161 szadkowski łódzkie
11. Łask 16 191 szadkowski łódzkie
12. Tuszyn 7173 piotrkowski łódzkie
13. Zelów 7152 szadkowski łódzkie
14. Pajęczno 6410 radomszczański łódzkie
15. Sulejów[d] 5985 piotrkowski łódzkie
16. Koniecpol[e] 5449 radomszczański śląskie
17. Rzgów[f] 3442 piotrkowski łódzkie
18. Złoczew 3417 sieradzki łódzkie
19. Przedbórz[g] 3226 radomszczański łódzkie
20. Warta 2969 sieradzki łódzkie
21. Uniejów 2950 szadkowski łódzkie
22. Kamieńsk 2608 radomszczański łódzkie
23. Wolbórz[h] 2275 piotrkowski łódzkie
24. Lututów[i] 2218 sieradzki łódzkie
25. Błaszki 2022 sieradzki łódzkie
26. Szadek 1768 szadkowski łódzkie
27. Rozprza 1614 piotrkowski łódzkie
28. Lutomiersk 1581 szadkowski łódzkie
29. Dobra 1341 sieradzki wielkopolskie

W ziemi sieradzkiej leżą obecnie następujące powiaty i miasta na prawach powiatu:   powiat sieradzki,   powiat zduńskowolski,   powiat łaski,   powiat bełchatowski,   powiat poddębicki[j],   powiat pabianicki[k],   Piotrków Trybunalski i powiat piotrkowski[l],   powiat radomszczański[m],   powiat pajęczański[n],   Łódź[o],   powiat łódzki wschodni[p],   powiat tomaszowski[q],   powiat wieluński[r],   powiat wieruszowski[s],   powiat częstochowski[t],   powiat turecki[u],   powiat kolski[v],   powiat kaliski[w].  W przypisach przy każdym powiecie podane jest, która część danego powiatu leży w ziemi sieradzkiej.

Galeria[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Do ziemi sieradzkiej należy południowo-zachodni obszar Łodzi, zawierający części miasta Chocianowice, Łaskowice i Ruda Pabianicka[12][13].
  2. ↑ Do ziemi sieradzkiej należy obszar Tomaszowa Mazowieckiego położony na południe od Wolbórki i na zachód od Pilicy, zawierający części miasta Bocian, Brzóstówka, Duże Nagórzyce, Józefów, Karpaty, Laski, Małe Nagórzyce, Nagórzyce, Nowy Port, Podgórze, Rolandówka, Wola-Wiaderno i Zapiecek[12][13][14].
  3. ↑ Do ziemi sieradzkiej należy obszar Konstantynowa Łódzkiego na południe od Neru i obejmujący części miasta Józefów, Bechcice[12][13].
  4. ↑ Do ziemi sieradzkiej należy większość Sulejowa; część miasta Podklasztorze oraz płd-wsch krańce miasta są w ziemi sandomierskiej[12][13].
  5. ↑ Do ziemi sieradzkiej należy obszar Koniecpola położony na zachód od Pilicy, zawierający części miasta: centrum z rynkiem, Jagodzie, Dąbrówka, Magdasz, Podstocze, Przysieka, Koniawy-Podstoczek[12][13][15].
  6. ↑ Do ziemi sieradzkiej należy obszar Rzgowa położony na południe od Neru (włącznie z historycznym centrum miasta)[12][13][16].
  7. ↑ Do ziemi sieradzkiej należy obszar Przedborza położony na zachód od Pilicy, zawierający części miasta Chałupki, Kępa i Widoma[13][17].
  8. ↑ Do ziemi sieradzkiej należy obszar Wolborza na południe od Wolbórki, który stanowi większą część miasta i obejmuje historyczne centrum[12][13].
  9. ↑ Do ziemi sieradzkiej należy północny obszar Lututowa obejmujący części miasta: Zygmuntów, Jeżopole, Dębina[12][13].
  10. ↑ Do ziemi sieradzkiej należy większość powiatu poddębickiego; na zachód od rzeki Ner[12][13].
  11. ↑ Do ziemi sieradzkiej należy większość powiatu pabianickiego; na południe od Neru[12][13].
  12. ↑ Do ziemi sieradzkiej należy większość powiatu piotrkowskiego; na zachód od Pilicy[12][13].
  13. ↑ Do ziemi sieradzkiej należy większość powiatu radomszczańskiego; na zachód od Pilicy[12][13].
  14. ↑ Do ziemi sieradzkiej należy większość powiatu pajęczańskiego; środkowa i wschodnia część powiatu[12][13].
  15. ↑ Do ziemi sieradzkiej należy południowo-zachodni obszar Łodzi, zawierający części miasta Chocianowice, Łaskowice i Ruda Pabianicka[12][13].
  16. ↑ Do ziemi sieradzkiej należy zachodnia część powiatu łódzkiego wschodniego[12][13].
  17. ↑ Do ziemi sieradzkiej należy niewielka część powiatu tomaszowskiego: z centrum Tomaszowa Mazowieckiego i na zachód od miasta[12][13].
  18. ↑ Do ziemi sieradzkiej należy północno-wschodni kraniec powiatu wieluńskiego: Wrońsko, Głuchów, Kamyk i Piaski[12][13].
  19. ↑ Do ziemi sieradzkiej należy niewielka część powiatu wieruszowskiego; Niemojew, Kluski i północna część Lututowa[12][13].
  20. ↑ Do ziemi sieradzkiej należy północna część powiatu częstochowskiego[12][13].
  21. ↑ Do ziemi sieradzkiej należy duża część powiatu tureckiego; Turek i część płd-wsch[12][13].
  22. ↑ Do ziemi sieradzkiej należy niewielka część powiatu kolskiego; na południe od rzeki Ner[12][13].
  23. ↑ Do ziemi sieradzkiej należy niewielka część powiatu kaliskiego; wieś Staw i okolice[12][13].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Tymieniecki K. 1954-1956. Kim byli Uerizane Geografa Bawarskiego?. Slavia Antiqua 5: 84-102
  2. ↑ Jerzy Sikora, Między podbojem a prowincją. Przyczynek do piastowskiej organizacji Polski Centralnej w X i XI w. Olgierd Ławrynowicz, Jerzy Maik, Piotr A. Nowakowski (red.), [w:] Non Sensistis Gladios. Studia ofiarowane Marianowi Głoskowi w 70. rocznicę urodzin, Łódź 2011, s. 349–367 [zarchiwizowane z adresu 2024-03-21].
  3. ↑ Tomasz Figlus, Znaczenie czynników prawno-politycznych w procesie kształtowania wiejskiej sieci osadniczej dawnego województwa łęczyckiego i sieradzkiego w okresie przedrozbiorowym, „ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS FOLIA GEOGRAPHICA SOCIO-OECONOMICA”, 17, 2014, s. 203–234 [zarchiwizowane z adresu 2024-03-21].
  4. ↑ Powieść Minionych Lat, Wrocław 1968, s. 212, Por. komentarz wydawcy, s. 88, gdzie są wspomniane różne przypuszczenia badaczy; Powieść minionych lat -- tłumaczenie autorstwa Franciszka Sielickiego.
  5. ↑ Henryk Samsonowicz, Łęczyca, Łeczycanie, „Gród Galla”, „Notatki Płockie”, 2 (207), 2006, s. 3–6 [zarchiwizowane z adresu 2024-03-21].
  6. ↑ TERYTORIUM DO 1772 ROKU (historia regionu radomskiego) [online], Radomskie Towarzystwo Naukowe (RTN), grudzień 2012 [dostęp 2024-03-20] [zarchiwizowane z adresu 2024-03-15].
  7. ↑ Mapa: Główne plemiona w państwie Mieszka I [online] [zarchiwizowane z adresu 2024-03-21].
  8. ↑ a b S. Zajączkowski, Studia nad terytorialnym formowaniem Ziemi Łęczyckiej i Sieradzkiej, Łódź 1951.
  9. ↑ J. Dylik, Województwo ze stolicą bez antenatów, Łódź 1971.
  10. ↑ Zygmunt Gloger, Encyklopedia staropolska, t. 4, 1900–1903, s. 496–498, Hasło: Ziemie (terrae).
  11. ↑ Główny Urząd Statystyczny: Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku. stat.gov.pl, 2023-07-20. [dostęp 2024-01-19]. (pol.).
  12. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku. Henryk Rutkowski (red.). T. 5: Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku. Cz. 2: Komentarz, indeksy. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Historii PAN, 1998. ISBN 83-86301-75-9. [dostęp 2024-01-19]. (pol.).
  13. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w Geoportal krajowy. mapy.geoportal.gov.pl. [dostęp 2024-01-19]. (pol.).
  14. ↑ Sławomir Fałek: Początki osady i miasta Tomaszowa w pierwszych publikacjach (1788–1830). muzeumtomaszow.pl, 2020-07-06. [dostęp 2024-01-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024-01-14)]. (pol.).
  15. ↑ Położenie. radkow.pl. [dostęp 2024-01-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024-01-14)]. (pol.).
  16. ↑ Jan Korytkowski: Prałaci i kanonicy katedry metropolitalnej gnieźnieńskiej od roku 1000 aż do dni naszych. Podług źródeł archiwalnych. T. 3. Gniezno: Drukarnia J. B. Langiego, 1883, s. 238. OCLC 721861647. [dostęp 2024-01-19]. (pol.).
  17. ↑ Paweł Grabalski: Zamek królewski w Przedborzu. przedborz.com.pl, 2011-08-30. [dostęp 2024-01-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-08-11)]. (pol.).
Krainy historyczne w środkowej Polsce
Północne
Południowe (ziemia łęczycko-sieradzka)
Regiony historyczne w Polsce
Wielkopolska
Małopolska
Kujawy
Ziemia łęczycko-sieradzka
Mazowsze
Podlasie
Śląsk
Pomorze
Ziemia lubuska
Brandenburgia
Łużyce
Prusy
Ruś Czarna
Ruś Czerwona
Galicja
Pozostałe regiony historyczne
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ziemia_sieradzka&oldid=73621952”