Zofia Książek
 Tablica upamiętniająca na budynku I LO w Chełmie | |
| Data i miejsce urodzenia |
16 czerwca 1908 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
21 lipca 2015 |
| Miejsce spoczynku |
cmentarz na ulicy Lwowskiej w Chełmie |
| Zawód, zajęcie |
nauczycielka, poetka |
| Narodowość |
polska |
| Alma Mater |
Uniwersytet Jagielloński |
| Pracodawca |
I Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Czarnieckiego w Chełmie |
Zofia Książek (ur. 16 czerwca 1908 w Krasiłowie na Wołyniu, zm. 21 lipca 2015 w Chełmie) – nauczycielka, polonistka, poetka, Honorowy Obywatel Miasta Chełma[1][2].
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Pochodziła z rodziny o głębokich tradycjach patriotycznych. Jako dziecko rozczytywała się w literaturze o treści historycznej, a jej ulubioną lekturą była książka Pod Raszynem opisująca bohaterskie zmagania polskich żołnierzy z bolszewikami w czasie bitwy warszawskiej[3].
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości przeniosła się w 1919 roku wraz z rodzicami do Radomia, ukończyła tam szkołę powszechną i rozpoczęła naukę w Żeńskim Gimnazjum Realnym. W 1926 roku zamieszkała w Chełmie, gdyż jej ojciec – lekarz kolejowy – został tam służbowo przeniesiony. W Chełmie ukończyła Gimnazjum im. Stefana Czarnieckiego. 1933-38 studiowała polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, a jej profesorami byli m.in. Ignacy Chrzanowski i Stanisław Pigoń. W 1938 po ukończeniu studiów podjęła pracę jako nauczycielka języka polskiego w Prywatnym Gimnazjum Żeńskim w Maciejowie Wołyńskim. Okres II wojny światowej spędziła w Chełmie, gdzie w latach 1941–1944 uczestniczyła w tajnym nauczaniu na poziomie szkoły średniej, razem z Kazimierzem Janczykowskim, Kazimierzem Andrzejem Jaworskim i.in.[4] W latach 1944–1972 pracowała w Liceum Ogólnokształcącym im. Stefana Czarnieckiego w Chełmie jako nauczycielka języka polskiego[5].
Potrafiła swoje fascynacje literackie przekazać młodzieży. Od uczniów wymagała nie tylko znajomości literatury, lecz przede wszystkim stawiała ich przed koniecznością zajęcia stanowiska wobec określonych problemów społecznych, moralnych, politycznych i artystycznych. W latach 50. prowadziła teatr szkolny imienia Aleksandra Fredry. Swoje wspomnienia z pracy teatralnej z młodzieżą spisała w artykule Moi aktorzy[6].
Janusz Krzywicki, absolwent Liceum z 1965, pisze: „Panią Profesor Książek zawsze darzyliśmy ogromnym szacunkiem i zaufaniem. Była zdecydowana w poglądach i sprawiedliwa w osądach”[6].
Wśród absolwentów I Liceum Ogólnokształcącego z tego okresu jest wielu pisarzy, m.in. Marek Adam Jaworski, Zbigniew Waldemar Okoń. „Nie jest dziełem przypadku, że wszyscy oni byli uczniami Zofii Książek”[7].
W roku 1995 pisała: „Niszczący jak walec reżim stalinowski z całą furią uderzył w szkołę. Należało wybierać (…). I rozpoczęła się walka: najpierw z prefektem szkolnym, potem z kilkoma nauczycielami, zarzucając im odseparowanie się od nowej ideologii (…) Rok 1972 przyniósł jednoznaczną decyzję władz oświatowych wszystkich szczebli: „Starzy na emeryturę!” I wielką miotłą wymieciono starych”[8].
Twórczość poetycka[edytuj | edytuj kod]
Zbigniew Waldemar Okoń, absolwent z 1963 roku, przypuszcza, że właśnie wtedy, po przymusowym przejściu na emeryturę, Zofia Książek zaczęła pisać wiersze. Ukazało się co prawda parę jej wierszy w czasopiśmie Pro Patria i w Literackim Głosie Nauczycielskim, ale dopiero w roku 1998 po długich namowach zdecydowała się na opublikowanie pierwszego zbioru wierszy Z tej ziemi. Miała wtedy 90 lat! Największy wybór jej wierszy można znaleźć w tomiku wydanym w Chełmie w roku 2006: Wszystko było Prawdą, wszystko jest Prawdą[9]. W swojej poezji, naznaczonej patriotyzmem i głęboką religijnością, porusza Zofia Książek tematy związane z wydarzeniami w historii Polski, chwalebnymi i tragicznymi, a również problemy egzystencjalne człowieka, por. wiersz o tytule Garbusek: Przemyka się pod ścianami domów // istnieniem swoim zawstydzony // przytłoczony ciężarem kalectwa. // Z bólem patrzy na przechodniów, //na ich proste plecy, // na krok swobodny.// I nie wie, że każdy z nich // niesie swój własny garb – // niewidoczny[10].
Obok poważnych refleksyjnych utworów znajdujemy wiersze o lżejszym charakterze, jak ten pod tytułem Debiut: Pewien emeryt, czując poetycką wenę // napisał drżącą ręką – poemę. // I marzył o jej druku na jawie i we śnie // Aż otrzymał odpowiedź, że na druk za wcześnie[11].
Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
Z okazji Jubileuszu setnej rocznicy urodzin w czerwcu 2008 r. uchwałą Rady Miejskiej w Chełmie Zofia Książek wyróżniona została tytułem Honorowego Obywatela Miasta Chełma.
Osobę Zofii Książek zaprezentowano w Chełmie pod hasłem „My wszyscy z Niej” na uroczystych obchodach Dnia Patrona w Liceum Ogólnokształcącym im. Stefana Czarnieckiego w dniu 24 kwietnia 2008 roku[12].
W grudniu 2015 r. grupa jej byłych uczniów i wychowanków (Zbigniew W. Okoń, Janusz Krzywicki, Jan Witkowski, Eugeniusz Ćwil, Jerzy Pietraszewski) ufundowała tablicę upamiętniającą Zofię Książek. Tablica została umieszczona na budynku tzw. stróżówki przy Liceum[12].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Janusz Krzywicki: Zofia Książek ... 2023.
- ↑ Zmarła najstarsza mieszkanka Chełma. Zofia Książek miała 107 lat – Dziennik Wschodni.
- ↑ Beata Jarosz, Janusz Krzywicki: Książek Zofia, [w:] (red.) Zygmunt Gardziński i. in., Encyklopedia Chełma. Ludzie, tom I. Chełm 2011, s. 140.
- ↑ Longin Jan Okoń, Zbigniew Waldemar Okoń: Chełm literacki XX i XXI wieku, tom II. Chełm 2016, s. 65.
- ↑ Janusz Paweł Krzywicki: Zofia Książek, [w:] (red.) Janusz Paweł Krzywicki, Czarniecczycy. Chełm 2008, s. 129.
- ↑ a b Janusz Paweł Krzywicki: Zofia Książek, [w:] (red.) Janusz Paweł Krzywicki, Czarniecczycy. Chełm 2008, s. 130.
- ↑ Zbigniew Waldemar Okoń: Wstęp, [w:] Zofia Książek, Wszystko było Prawdą, wszystko jest Prawdą. Chełm 2006, s. 13.
- ↑ Zbigniew Waldemar Okoń: Wstęp, [w:] Zofia Książek, Wszystko było Prawdą, wszystko jest Prawdą. Chełm 2006, s. 33 n.
- ↑ Zbigniew Waldemar Okoń: Wstęp .. 2006, s. 39 n.
- ↑ Zofia Książek: Wszystko było Prawdą, wszystko jest Prawdą. Wybór, opracowanie, wstęp Zbigniew Waldemar Okoń. Chełm, 2006, s. 118.
- ↑ Zofia Książek: Wszystko było Prawdą, wszystko jest Prawdą. Wybór, opracowanie, wstęp Zbigniew Waldemar Okoń. Chełm, 2006, s. 183.
- ↑ a b Janusz Krzywicki: Zofia Książek (tekst niepublikowany, udostępniony autorowi biogramu drogą mailową w dn. 1.09. 2023).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Zofia Książek: Moi aktorzy, [w:] Księga pamiątkowa Czarniecczyków, tom II. Chełm 1997, s. 179–182.
- Zofia Książek: Kto winien?, [w:] Księga pamiątkowa Czarniecczyków, tom II. Chełm 1997, s. 72–73 (przedruk z Pro Patria, październik 1995).
- Zofia Książek: Wszystko było Prawdą, wszystko jest Prawdą. Wybór, opracowanie, wstęp Zbigniew Waldemar Okoń: Drukarnia Kresowa Chełm, 2006. ISBN 83-60321-05-1.
- Beata Jarosz, Janusz Krzywicki: Książek Zofia, [w:] (red.) Zygmunt Gardziński i. in., Encyklopedia Chełma. Ludzie, tom I. Chełm: Wydawnictwo Gaudium, 2011, s. 140–141. ISBN 978-83-61149-13-2.
- Janusz Krzywicki: „My wszyscy z Niej”, [w:] Księga pamiątkowa Czarniecczyków, tom III. Chełm 2000, s. 210–211.
- Janusz Paweł Krzywicki: Zofia Książek, [w:] (red.) Janusz Paweł Krzywicki, Czarniecczycy. Chełm: Drukarnia Kresowa Chełm, 2008, s. 129–132. ISBN 9788360321324.
- Janusz Krzywicki: Zofia Książek (tekst niepublikowany, udostępniony autorowi biogramu drogą mailową w dn. 1.09. 2023).
- Longin Jan Okoń, Zbigniew Waldemar Okoń: Chełm literacki XX i XXI wieku, tom II. Chełm: Wydawnictwo Gens, 2016. ISBN 978-83-946468-0-6.
- Zbigniew Waldemar Okoń: Wstęp, [w:] Zofia Książek, Wszystko było Prawdą, wszystko jest Prawdą. Chełm: Drukarnia Kresowa Chełm, 2006. ISBN 83-60321-05-1.
- Książki Zofii Książek. Uczniowie nakręcili film o nauczycielce – Dziennik Wschodni (pol.)
- Zmarła najstarsza mieszkanka Chełma. Zofia Książek miała 107 lat – Dziennik Wschodni (pol.)
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Pani Profesor Zofia Książek – Zosia | Przegląd Dziennikarski (przegladdziennikarski.pl)[1]