43 Pułk Strzelców Legionu Bajończyków

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
43 Pułk Strzelców Legionu Bajończyków
Ilustracja
Historia
Państwo

 Polska

Sformowanie

1919

Rozformowanie

1939

Nazwa wyróżniająca

„Legion Bajończyków”

Tradycje
Święto

25 lipca

Nadanie sztandaru

25 lipca 1929

Dowódcy
Ostatni

ppłk Franciszek Kubicki

Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka
Bitwa pod Annówką (29 V 1920)
Bitwa pod Dziuńkowem (29 V 1920)
kampania wrześniowa
bitwa pod Piotrkowem (4–6 IX 1939)
bitwa pod Tomaszowem M. (6 IX 1939)
Organizacja
Dyslokacja

Dubno

Rodzaj sił zbrojnych

wojsko

Rodzaj wojsk

piechota

Podległość

13 Kresowa Dywizja Piechoty

Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari

43 Pułk Strzelców Legionu Bajończyków (43 pp) – oddział piechoty Armii Polskiej we Francji i Wojska Polskiego II RP.

Formowanie i zmiany organizacyjne[edytuj | edytuj kod]

Oddział wywodził swój rodowód od Legionu Bajończyków, pierwszej polskiej formacji wojskowej we Francji, w czasie I wojny światowej.

Wówczas do służby w armii francuskiej zgłosili się ochotnicy m.in. członkowie Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” z Paryża oraz emigranci w łącznej liczbie 1200, z których 300 na początku września 1914 zostało przydzielonych do 1 pułku Legii Cudzoziemskiej i wyszkolonych w Bajonnie w Pirenejach[1]. W wyniku przeszkód stawianych przez ambasadora rosyjskiego, Izwolskiego, nie sformowano osobnego polskiego pułku, ale drugą kompanię batalionu C 2 pułku marszowego w ramach 1 pułku LC[1]. Pierwsze walki Polacy stoczyli we wrześniu 1914 na obszarze Szampanii[1]. Po zdziesiątkowaniu na wiosnę 1915 oddział został rozwiązany[1].

W czerwcu 1918 resztki Bajończyków wcielone zostały do 1 pułku Strzelców Polskich sformowanego w Lavalle i Cayenne[2]. W jego skład weszły resztki pierwotnego oddziału z 1914[1]. We wrześniu 1919 pułk przemianowany został na 43 pułk strzelców kresowych.

W grudniu 1919 batalion zapasowy pułku stacjonował we Włodzimierzu Wołyńskim[3].

Obsada personalna pułku w 1920[4]
Stanowisko Stopień, imię i nazwisko
Dowódca pułku mjr/ppłk Wacław Piekarski
wz. mjr Stanisław Grodzki (od 29 IX)
Adiutant ppor. Antoni Kurcz
Oficer informacyjny ppor, Stanisław Huza
Oficer broni por. Jan Szymański
Oficer łączności ppor. Bronisław Ejdrygiewicz
Lekarz por. lek, dr Kazimierz Cudziński
Kapelan ks. Józef Kata (do 5 VI)
ks. kap. Marian Godlewski
Dowódca taborów por. Jan Piaszczyński
Oficer dowództwa ppor. Kazimierz Kitrys
Dowódca I batalionu kpt. Stefan Wyczółkowski
kpt. Zygmunt Piątkowski
Adiutant baonu ppor, Henryk Czupreta
Oficer gospodarczy ppor. Stefan Kotkowski
Oficer gazowy ppor. Adolf Jarosz
Lekarz   por. Zygmunt Rakowski
Dowódca 1 kompanii     por. Michał Mikulski
Dowódca plutonu           ppor. Adolf Jarosz
Dowódca 2 kompanii     por. Franciszek Klich
Dowódca plutonu           ppor. Tadeusz Tułecki
Dowódca 3 kompanii     por. Feliks Kędziorek
Dowódca plutonu           ppor. Alojzy Koryl
Dowódca 4 kompanii     ppor. Aleksander Świrski
Dowódca plutonu           ppor. Alfred Szycht
Dowódca 1 kompanii km por. Gustaw Pieprzny
Dowódca plutonu           ppor. Józef Wolfram
Dowódca II batalionu   kpt. Aleksander Siwiec
kpt. Stefan Wyczółkowski (VI X)
Adiutant             ppor. Władysław Podowski
Oficer prowiantowy       ppor. Józef Zając
Oficer gospodarczy       ppor. Ludwik Tomczyński
Dowódca 5 kompanii     kpt. Adam Karol Tyczyński
Dowódca plutonu           por. Franciszek Kuźmiński
Dowódca 6 kompanii     por. Franciszek Wójcik
Dowódca plutonu           ppor. Karol Mosiewicz
Dowódca 7 kompanii     por. Zygmunt Nowak
Dowódca plutonu           pchor. Karol Bęben
Dowódca 8 kompanii     por. Wilhelm Urszułowicz (do 14 VII)
Dowódca plutonu           por. Franciszek Kuźmiński
Dowódca plutonu           ppor. Leander Martynowicz †29 V 1920
Dowódca 2 kompanii km por. Jan Michniewicz († 29 V)
por. Jan Bryda (do 16 VII)
por. Rudolf Neumann
Dowódca plutonu           ppor. Jerzy Żabokrzycki
Dowódca III batalionu   kpt. Mieczysław Rodzyński (ranny 6 VII)
mjr Stanisław Edward Grodzki
Adiutant             ppor. Antoni Paszkowski
Dowódca 9 kompanii     por./kpt. Jan Kozierowski
Dowódca plutonu           por. Michał Lewandowski
Dowódca 10 kompanii   por. Witold Trawiński
Dowódca plutonu           ppor. Stanisław Ojrżanowski
Dowódca 11 kompanii   por. Wacław Rzewuski
Dowódca plutonu           por. Stanisław Makowski
Dowódca plutonu           ppor. Tadeusz Czerwonka († 29 V)
Dowódca 12 kompanii por. Bruno Rolkę (do 24 VII)
ppor. Franciszek Górecki
Dowódca 3 kompanii km por. Jan Pela
por. Antoni Szymański
Dowódca kompanii technicznej por. Wincenty Skarżyński
Dowódca plutonu ppor. Jan Wacek
Dowódca 4 kompanii km por. Stanisław Miodoński
Oficer pułku kpt. Jan Krzywkowski Woliński
Oficer pułku por. Józef Piasecki
Oficer pułku ppor. Franciszek Bauer
Oficer pułku ppor. Jan Sawicki

Pułk w walce o granice[edytuj | edytuj kod]

Zgodnie z planem obrony dowódcy 13 Dywizji Piechoty, w trzeciej dekadzie maja 1920 roku 43 pułk piechoty urządził trzy ośrodki oporu. „Dziunków” obsadził I batalion wzmocniony 4 baterią 13 pułku artylerii polowej, „Rozkopane” - II batalion z 5 baterią i „Nowochwastów” – III batalion z 6 baterią. Dowództwo pułku stacjonowało w Pawłówce. Ośrodki oporu były systematycznie rozbudowywane i otoczone drutem kolczastym[5]. „Węzeł obronny” w Annówce obsadziła 5 kompania[6].

W tym czasie 1 Armia Konna, zgrupowana na linii TalneHumańTeplik, szykowała się do uderzenia w kierunku Koziatyna. Nocą z 28 na 29 maja sowiecka kawaleria ruszyła ku pozycjom 13 Dywizji Piechoty[7]. Maszerujące oddziały 6 Dywizji Kawalerii natknęły się pod Nowo-Żywotowem na pododdziały 50 pułku piechoty. Uderzenie mas kawalerii zmiotło z pozycji I/50 pp ppłk. Leona Juchniewicza[8], a w nierównej walce pod Medówką rozbity został II/50 pp [9][10].

 Osobny artykuł: Bitwa pod Nowym Żywotowem.

Po rozbiciu batalionów 50 pułku piechoty, około 11.00 oddziały kawalerii podeszły pod Annówkę i uderzyły na węzeł obronny broniony przez 5 kompanię. Sowiecki atak zatrzymany został ogniem karabinów oraz artylerii. Przeciwnik wycofał się i wprowadzając drugie rzuty uderzył na broniony przez 11 kompanię 45 pułku piechoty pobliski Plisków[11]. Po opanowaniu Pliskowa, Sowieci zaatakowali Annówkę od południa. Po godzinnej walce 5 kompania, wraz z dwoma wspierającymi ją plutonami 6 kompanii, wycofała się pod Rozkopane i tutaj zorganizowała obronę. Sowiecka kawaleria została zatrzymana[6][12].

 Osobny artykuł: bitwa pod Annówką.

W tym czasie dwie brygady sowieckiej 11 Dywizji Kawalerii zaatakowały Dziuńków. Jedna rozpoczęła natarcie w szyku pieszym, druga zaczęła obchodzić Dziuńków od północy. Działania Kozaków wspierały trzy baterie artylerii i samochody pancerne. Tyraliery spieszonej kawalerii parokrotnie podchodziły do polskich okopów i były odpierane ogniem karabinowym i granatami ręcznymi. Około południa przeciwnik zmusił polski batalion do wycofania się na drugą linię obrony, zorganizowaną pod samym Dziuńkowem[13][14]. Po południu od północy uderzyła druga brygada 11 Dywizji Kawalerii i wdarła się do miasteczka. Polski kontratak prowadzony przez kpt. Zygmunta Piątkowskiego, a sformowany z żołnierzy rozmaitych służb, zmusił Kozaków do odwrotu. Wieczorem Sowieci przegrupowali siły i po zmroku uderzyli na prawe skrzydło batalionu. Doszło do zażartych walk wręcz. Piechurów wspierali skutecznie taboryci, ordynansi, telefoniści i łącznicy. Po tym ataku Sowieci wycofali się spod Dziuńkowa do rejonu ZbereżówkaDołholówka[13].

 Osobny artykuł: bitwa pod Dziuńkowem.

Mapy walk pułku w 1920[edytuj | edytuj kod]

Kawalerowie Virtuti Militari[edytuj | edytuj kod]

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari[15][16].
Gwiazdką przy nazwisku oznaczono żołnierzy odznaczonych dekretem Naczelnego Wodza L. 2971 z 13 maja 1921[17].
kpr. Zygmunt Arend ś.p. ppor. Franciszek Bauer ś.p. Antoni Bartman
strz. Jan Bekta (Bekcia*) sierż. Edward Białous* sierż. Antoni Biedka*
ś.p. ppor. Ludwik Czerwonka ś.p. ppor. Henryk Czupreta ś.p. ppor. Lucjan Chwałkowski
kpr. Wincenty Chmielewski strz. Stanisław Cichocki strz. Antoni Daniel*
sierż. Stefan Delikowski* st. sierż. Filip Fonder kpr. Franciszek Fuśniak
ś.p. strz. Jan Gawroński* ś.p. strz. Piotr Gawryłowicz* ppor. Franciszek Górecki
mjr Stanisław Edward Grodzki mjr armii franc. Benedykt Haciski ś.p. sierż. Jan Inglod
kpr. Stanisław Jarmusz płk Julian Jasieński ks. kpl. Józef Jaworski
sierż. Stanisław Kaźmierczak* ś.p. kpt. Jan Krzywkowski-Woliński por. Antoni Kurcz
por. Franciszek Klich sierż. Jan Kwiatkowski sierż. Stanisław Kosiński
kpt. Jan Kozierowski sierż. Teofil Langowski ppor. Michał Lewandowski
por. Jerzy Ledoux ppor. Stanisław Łączkowski ś.p. strz. Antoni Matejek*
ś.p. strz. Stanisław Mazurowski* ś.p. ppor. Leander Martynowicz ś.p. por. Jan Michniewicz
kpt. armii franc. Moittier por. Zygmunt Nowak ppłk Wacław Piekarski
kpt. Zygmunt Piątkowski ppor. Antoni Paszkowski sierż. Władysław Pawlaczek (Pawlaczyk*)
por. Nikodem Polak por. Jan Pela sierż. Józef Ordęga
sierż. Kazimierz Reychman ś.p. kpr. Wojciech Badek (Radek*) ś.p. mjr Mieczysław Rodzyński
kpr. Sergiusz Siwek por. Bruno Rolke strz. Aleksander Sobotka*
st. sierż. Stanisław Stróżak por. Antoni II Szymański strz. Ludwik Trojanowski
kpr. Jan Trzejowski (Trzejawski*) strz. Jan Urban* ś.p. strz. Franciszek Walkowski
strz. Józef Wilkowski (Wiliszowski*) st. sierż. Paweł Walczak* ś.p. por. Walenty Walaszczyk
sierż. Jan Wesołowski ks. proboszcz dr Jan Więckowski[a] ś.p. strz. Jan Więcek*
ś.p. strz. Michał Włodarski por. Franciszek Wójcik ś.p. ppor. Stanisław Wronowski
kpt. Stefan Wyczółkowski strz. Albin Zawiła* ś.p. ppor. Ignacy Zakrzewski
ppor. Michał Zakrzewski strz. Stefan Zygadlewicz

Pułk w okresie pokoju[edytuj | edytuj kod]

Szkoła podoficerska 43 pułku piechoty
Tablo oficerów 43 pp z 1927 roku
Wręczenie sztandaru 43 pułkowi piechoty w Dubnie
Pomnik Nieznanego Żołnierza w Dubnie

W okresie międzywojennym 43 pułk piechoty stacjonował w garnizonie Dubno[19], a batalion zapasowy w Kowlu, na terenie Okręgu Korpusu Nr II[20]. Drugi batalion miał swój garnizon w Brodach[21], eksterytorialnie, na terenie Okręgu Korpusu Nr VI.

 Osobny artykuł: Święta wojskowe w Polsce.

Do 1924 roku pułk obchodził swoje święto 10 stycznia, w rocznicę powstania 1 pułku strzelców polskich. W 1924 roku Minister Spraw Wojskowych zmienił datę święta pułkowego na dzień 25 lipca, rocznicę bitwy stoczonej przez 1 pułk strzelców polskich w 1918 roku pod Saint Hillaire le Grand k. Reims w Szampanii[22]. 19 maja 1927 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 25 lipca, jako datę święta pułkowego[23].

Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 43 pułk piechoty zaliczony został do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). W każdym roku otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i szeregowców. W okresie zimowym posiadał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, w okresie letnim zaś batalion starszego rocznika i dwa bataliony poborowych[24].

5 kwietnia 1929 Minister Spraw Wojskowych nadał 43 pułkowi piechoty nazwę „43 pułk piechoty Legionu Bajończyków”[25][b].

W 25 rocznicę powstania na święcie pułkowym (ostatnim) 25 lipca 1939 otrzymał nazwę 43 pułk strzelców Legionu Bajończyków[26].

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939[27][c]
Stanowisko Stopień, imię i nazwisko
Dowództwo
dowódca pułku ppłk Franciszek Kubicki
I zastępca dowódcy ppłk Stanisław Undas
adiutant kpt. Jan Paweł Kaucz
starszy lekarz kpt. lek. dr Bolesław Kamiński
oficer placu Dubno kpt. adm. (piech.) Franciszek Górecki
II zastępca dowódcy (kwatermistrz) ppłk Józef Owczarski
oficer mobilizacyjny kpt. adm. (piech.) Władysław Jezierski
zastępca oficera mobilizacyjnego kpt. adm. (piech.) Antoni Pełka
oficer administracyjno-materiałowy kpt. Władysław Kanicki
oficer gospodarczy por. int. Stanisław Garbarczyk
oficer żywnościowy kpt. Antoni Alojzy Ptasznik
oficer taborowy[d] kpt. adm. (piech.) Juliusz Müller
kapelmistrz por. kplm. Jozef Wilczek
dowódca plutonu łączności kpt. Stanisław V Krawczyk
dowódca plutonu pionierów por. Bolesław Bylczyński
dowódca plutonu artylerii piechoty kpt. art. Józef Grzywacz
dowódca plutonu ppanc. por. Franciszek Karwacki
dowódca oddziału zwiadu por. Franciszek Wiewiórka
I batalion
dowódca batalionu vacat
dowódca 1 kompanii kpt. Stanisław VIII Piotrowski
dowódca plutonu ppor. Jan Drechny
dowódca plutonu ppor. Zbigniew Józef Hruby
dowódca 2 kompanii kpt. Stanisław Borczyk
dowódca plutonu por Kazimierz Woźniak
dowódca plutonu ppor. Zygfryd Hennenegild Jaworski
dowódca plutonu ppor. Franciszek Omilon
dowódca 3 kompanii kpt. Antoni Eugeniusz Kłosowski
dowódca plutonu por. Jan I Wójtówicz
dowódca plutonu ppor. Stanisław Jan Rosół
dowódca 1 kompanii km kpt. Jan Radzik
dowódca plutonu ppor. Henryk Aleksander Jankiewicz
dowódca plutonu ppor. Franciszek Piechówicz
II batalion
dowódca batalionu ppłk Władysław Warchoł
adiutant dowódcy batalionu kpt. Franciszek Teodor Knapik
pomocnik dowódcy batalionu ds. gosp. kpt. adm. (piech.) Kamil Rafał Sykora
oficer gospodarczy batalionu kpt. int. Władysław Grzymkowski
lekarz batalionu por. lek. Stefan Leszek Marciniak
dowódca 4 kompanii kpt. Tadeusz Dębski
dowódca plutonu ppor. Jerzy Jan Godorowski
dowódca 5 kompanii kpt. Aleksander Zawada
dowódca plutonu ppor. Robert Sawicki
dowódca 6 kompanii kpt. Mieczysław Malinowski
dowódca plutonu por. Józef Pawlak
dowódca plutonu ppor. Jozef Krężel
dowódca 2 kompanii km kpt. Zygmunt Jędryszek
dowódca plutonu por. Paweł Górski
III batalion
dowódca batalionu mjr Feliks Miklas
dowódca 7 kompanii kpt. Stanisław Krawczyk
dowódca plutonu por. Mieczysław Jan Dziurzyński
dowódca plutonu por. Antoni Szczurowski
dowódca 8 kompanii kpt. Stanisław Sosnowski
dowódca plutonu ppor. Michał Zieliński
dowódca plutonu ppor. Władysław Żebrowski
dowódca 9 kompanii por. Zbigniew Tadeusz Dubicki
dowódca plutonu ppor. Stanisław Cioch
p.o. dowódcy 3 kompanii km por. Wilhelm Jurago
dowódca plutonu por. Kazimierz Kowalewski
dowódca plutonu ppor. Klemens Puzynowski
na kursie por. Władysław Mazur
odkomenderowany por. Tadeusz Bryłka

43 pp w kampanii wrześniowej[edytuj | edytuj kod]

Mobilizacja[edytuj | edytuj kod]

13 sierpnia 1939 o godz. 22.00 43 pp otrzymał rozkaz o mobilizacji alarmowej. Pułk rozpoczął mobilizacje niezwłocznie w garnizonie Dubno i Brody. W Dubnie w ramach mobilizacji alarmowej w grupie czerwonej w czasie od A+20 do A+48 został zorganizowany do stanów wojennych 43 pp strzelców Legionu Bajończyków, przy czym organizowany był od podstaw II batalion pułku. W miejsce mobilizującego się w Brodach na bazie stacjonującego tam II batalionu 43 pp, w ramach grupy zielonej w czasie Z+32 11 batalionu strzelców. Dodatkowo w Dubnie na bazie 43 pp została zmobilizowana, dywizyjna samodzielna kompania km i broni towarzyszącej nr 22, w czasie A+44[29].

Mobilizacja przebiegła zgodnie z planem. 15 sierpnia pułk osiągnął gotowość marszową. 16 sierpnia pułk został załadowany do transportów kolejowych i odjechał w kierunku Bydgoszczy do miejsca koncentracji 13 Dywizji Piechoty. 18 sierpnia transporty pułku dojechały do miejsca przeznaczenia i zostały zakwaterowane: dowództwo 43 pp w Fordonie, pododdziały specjalne pułku w Fordonie i Fordonku, I i II batalion w Maksymilianowie, III batalion w kolonii Fordon. 43 pp jak i cała 13 DP weszły w skład Korpusu Interwencyjnego. Od 20 sierpnia I i III bataliony prowadziły rozbudowę fortyfikacyjną na odcinku Koronowo, II batalion i pułkowe pododdziały specjalne prowadziły szkolenie[30].

Działania bojowe[edytuj | edytuj kod]

1 września o świcie 43 pp znajdował się w rejonach wcześniej zajętych na kwatery. O godz. 9.30 ppłk Franciszek Kubicki otrzymał rozkaz załadunku pułku do transportów kolejowych. Oddziały pułku maszerujące do stacji załadowczej zostały zbombardowane. W godz. 13.00-15.00 na stacji Fordon załadowały się I i III bataliony oraz kompania przeciwpancerna i pluton artylerii piechoty, na stacji Dąbrowa Chełmińska załadowało się dowództwo pułku, II batalion i pozostałe pododdziały specjalne. Stacje załadowcze również bombardowano, jak również Bydgoszcz Wschodnia podczas przejazdu transportów. 2 września pociągi z pułkiem oczekiwały na bocznych torach na naprawę linii kolejowej Solec Kujawski- Toruń. Kolejne bombardowania stacji we Włocławku, Kutnie Łowiczu, spowodowały że transporty jechały z przerwami. Poniesiono straty w rannych żołnierzach i koniach. 3 września pociągi zostały zbombardowane w na stacji w Koluszkach, po dojechaniu do Rokicin o godz. 7.00 wyładowano dowództwo 43 pp wraz z pododdziałami specjalnymi pułku, około południa I batalion, o godz. 15.00 kompanię przeciwpancerna i pluton artylerii piechoty, a o godz. 17.00 II batalion. Przed zmierzchem pułk zebrał się w kolonii Rokicin[31]. Pułk jak i dywizja otrzymały małą ilość map terenów gdzie się wyładował i miał ewentualnie wejść do walk. Na rozkaz dowódcy Piechoty Dywizyjnej 13 DP płk. Wacława Szalewicza, 4 września od godz. 1.00 do świtu maszerował w rejon Tomaszów Mazowiecki-Ujazd. I batalion z plutonem ppanc. zatrzymał się w lesie Sangródź, dowództwo pułku i pododdziały specjalne pułku we wsi Tobiasze, III dywizjon 13 pułku artylerii lekkiej bez baterii, II batalion z plutonem ppanc. w lesie Pudło. Od świtu 4 września niemieckie lotnictwo bombardowało Tomaszów Mazowiecki i jego okolice[32]. W rejonie postoju pułk na rozkaz dowódcy dywizji podjął organizację obrony. 5 września o godz. 7.00 na północ od Tomaszowa Maz. wyładował się III batalion, dowódca pułku skierował batalion do Ujazdu.

Bitwa pod Tomaszowem Mazowieckim[edytuj | edytuj kod]

13 DP nakazano utrzymanie gotowości do uderzenia na Piotrków Trybunalski, obronę lasów na północ i północny zachód od Tomaszowa Maz. i Ujazdu oraz osłona linii rzeki Wolbórki celem zabezpieczenia prawego skrzydła Odwodowej Armii „Prusy”. Dowódca armii gen. dyw. Stefan Dąb-Biernacki bezwzględnie narzucał swoje decyzje, sam określał zadania pułków oraz sam wskazywał rozmieszczenie pułków w terenie. Na planowanej rubieży ubezpieczeń nakazał zorganizować główną linię obrony, szeroką na 14 kilometrów. Utworzył dwa ośrodki oporu 43 pp i 45 pułku piechoty, pomiędzy nimi powstała luka szerokości 9 kilometrów na pozycji pomiędzy II batalionem 43, a 45 pp oraz bliżej Tomaszowa Maz. w oddziałach II rzutu 3 kilometry pomiędzy I batalionem 43 pp, a 45 pp. 5 września o godz. 10.00 dowódca 13 DP na rozkaz dowódcy armii rozkazał wysunąć II/43 pp wraz z plutonem artylerii piechoty 43 pp na przedpole w rejon zachodniego skraju lasu Wólka Krzykowska. Za nim w odległości 8 kilometrów rozwinięto na prawym skrzydle pułku III/43 pp na północ i zachód od Ujazdu. I/43 pp na lewym skrzydle na skraju lasu Sangródź. Przydzielony jako wsparcie do 43 pp, III dywizjon 13 pułku artylerii lekkiej zajął stanowiska na północnym skraju lasu koło Przesiadłowa. Wobec dużej odległości od I i III batalionów wynoszącej 6-7 kilometrów nie mógł ich efektywnie wspierać, a do stanowisk II batalionu umiejscowionych w odległości 12 kilometrów, jego ostrzał nie sięgał. Do obrony ppanc. wyznaczono pluton artylerii piechoty i kompanię ppanc. 43 pp. Jako odwód dowódca pułku wydzielił 8 kompanię strzelecką. Ubezpieczenie prawego skrzydła III batalionu 43 pp wyznaczył drużynę kolarzy i sekcję konnych zwiadowców z kompanii zwiadu 43 pp. Dodać należy, że na prawym skrzydle pułk nie sąsiadował z żadną jednostką, było ono odsłonięte[33]. Tabory pułku zostały rozmieszczone w lesie Nadleśnictwa Lubochnia. Dalekie przedpole ubezpieczała kawaleria dywizyjna 13 DP i dywizyjna 22 kompania kolarzy. Nocą 5/6 września przez pozycje pułku przejechały tabory i przeszli żołnierze 19 Dywizji Piechoty i 29 Dywizji Piechoty przemieszane z ludnością cywilną. Grupy te były bombardowane w trakcie przejazdu i przemarszu, wywoływały zamieszanie na pozycjach pułku. Wieczorem 5 września po zdobyciu Piotrkowa w kierunku Tomaszowa Maz. zaczęła się przemieszczać niemiecka 1 Dywizja Pancerna, natomiast przez lukę w froncie pomiędzy Armią „Prusy” i Armią „Łódź” na północ od Piotrkowa w kierunku na Będków przemieszczała się część sił niemieckiej 4 Dywizji Pancernej[34].

Od wieczora 5 września niemieckie patrole i oddziały rozpoznawcze nawiązały walkę z wysuniętymi na przedpole pododdziałami rozpoznawczymi 13 DP, kolarzami i kawalerią dywizyjną. W nocy 5/6 września pozycje obronne 43 pułku rozpoznawały niemieckie patrole rozpoznawcze, nawiązały kontakt z wysuniętym na pozycję osłonową II batalionem pułku oraz penetrowały lukę pomiędzy 43 i 45 pułkami piechoty. Od świtu 6 września niemieckie lotnictwo nurkujące bombardowało stanowiska II/43 pp i rejon na zachód od Tomaszowa Mazowieckiego. O godz. 10.00 niemiecka piechota i czołgi uderzyły ze strony północno wschodniej na II/43 i skrzydło III/43 pp. Niemieckie natarcia do godz. 12.00 odparto, pluton ppanc. przydzielony do II/43 pp unieruchomił 5 niemieckich czołgów. Stwierdzono, że część niemieckich oddziałów skierowała się w lukę pomiędzy 43 i 45 pp. Około godziny 12.00 na prawym skrzydle w linie II batalionu wdarła się niemiecka piechota z 16 czołgami. Kontratak dwóch plutonów odwodowych II batalionu, w tym w walce wręcz i na białą broń doprowadziły ok. godz.13.00 do wyparcia niemieckiej piechoty ze stanowisk batalionu. Obie armaty plutonu artylerii piechoty 43 pp strzelające ogniem na wprost unieszkodliwiły 10 niemieckich czołgów. II batalion utracił wielu poległych, wśród nich dowódcę 4 kompanii strzeleckiej por. Jan Wójtowicz. Rannych zostało jeszcze większa ilość żołnierzy, lżej ranni byli odsyłani do I batalionu, wśród tak wielu rannych był dowódca 5 kompanii strzeleckiej por. Bolesław Bylczyński. Utracono jedną z armat artylerii piechoty[35]. Ostrzał niemieckiej artylerii podpalił zabudowania w Sangrodziu, Ujeździe i Przesiadłowie. Około godz. 14.00 prawe skrzydło III batalionu objechało zgrupowanie niemieckie wraz z 25 czołgami kierujące się na Niewiadów i las na północ od Skrzynek. O tej samej godzinie niemieckie czołgi z piechotą ponownie wdarły się na prawe skrzydło II batalionu i ponownie zostały oddziały niemieckie kontratakiem wyparte ze stanowisk. Zaczęła szwankować łączność telefoniczna, uszkodzeniom uległy radiostacje na skutek ostrzału artylerii i bombardowań lotniczych[36].

O godz. 15.00 oddziały niemieckiego XVI Korpusu Armijnego (mot.) podjęły skoordynowane natarcie na całości swojego pasa natarcia, wsparte ostrzałem artylerii i moździerzy oraz uderzeniami lotnictwa bombowego nurkującego. Uderzenie lotnictwa niemieckiego objęły stanowiska I i II batalionów pułku, III dywizjonu 13 pal oraz tabory w lesie Ujazd. W lukę pomiędzy 43 pp i 45 pp, na południe od stanowisk II batalionu wjechały dwa zgrupowania czołgów z 4 Dywizji Pancernej. Jedno ze zgrupowań obeszło lewe skrzydło II/43 pp i wyszło przed stanowiska I batalionu. II/43 pp został w całości związany walką, w której poniósł dalsze ciężkie straty i został okrążony. Niemieckie zgrupowanie pancerne uderzyło na stanowiska I/43 pp około godz. 17.00 włamało się w lewe skrzydło obrony batalionu. Kontratak 1 kompanii strzeleckiej i starcie w walce wręcz na białą broń odrzuciło niemiecką piechotę i zmusiło do wycofania czołgi. Około godz. 17.30 w lukę pomiędzy 43 pp i 45 pp wjechało od 200 do 300 czołgów z 4 i 1 Dywizji Pancernych, które rozdzieliły się na grupy bojowe i uderzyły na I batalion 43 pp punkty obserwacyjne i stanowiska stanowiska ogniowe II/13 pal oraz 45 pp. I/43 pp odparł wszystkie natarcia niemieckie unieruchamiając 4 czołgi. Zlikwidowano punkty obserwacyjne II13 pal, rozbito 6 haubic II dywizjonu kolejne dwie strzałami na wprost unieszkodliwiły 5 czołgów. Z II/13 pal zdołano wycofać 6 haubic. Po rozbiciu II/13 pal czołgi wjechały do lasu Lubochnia rozpraszając tabory i siejąc panikę w oddziałach tyłowych i odwodowych. Jedno ze zgrupowań czołgów wraz piechotą uderzyło na kwaterę dowództwa 43 pp w Tobiaszach, której obronę podjęły pluton przeciwgazowy i pluton łączności z działonem ppanc. unieruchamiając 1 czołg[37].

Odtworzono łączność z batalionami I i III. Strzelcy Legionu Bajończyków utrzymał wszędzie swoje stanowiska obronne, podobnie jak 45 pp. Natomiast artyleria i odwodowy 44 pp wobec, ataku niemieckich czołgów i piechoty zmotoryzowanej z 4 Dywizji Pancernej i 1 Dywizji Pancernej poniosły straty i uległy częściowemu rozproszeniu. 13 DP poprzez połączenie oddziałów obu dywizji XVI KA (mot.) została rozcięta. Po zmroku aktywne walki ustały, oddziały niemieckie okopały się i zajęły obronę na noc w północnej części Tomaszowa Maz., ich pododdziały patrolowały .szosę Ujazd-Lubochnia. Z II batalionem dowódca pułku nie miał łączności. 43 pułk strzelców Legionu Bajończyków otrzymał rozkaz wycofania się w nocy 6/7 września do lasów na wschód od Skrzynek, I/43 pp na południe od szosy Ujazd-Lubochnia, a III/43 na północ od szosy Ujazd-Lubochnia. Dowództwo pułku pododdziały pułkowe specjalne i II/43 miały przejść do lasu na południe od folwarku Dębniak koło Sangrodza. Dowódca pułku do każdego batalionu wysłał oficerów łącznikowych z dowództwa pułku, I i III bataliony rozpoczęły marsz o godz. 22.00. Rozkaz nie dotarł do większości II batalionu, odmarsz na nowe miejsce zbiórki otrzymała połowa 5 kompanii strzeleckiej, z 2 kompanii ckm, jeden pluton ckm i pluton moździerzy oraz pluton artylerii piechoty z ocalałą armatą. O świcie 7 września większość II/43 pp zorientowała się o odejściu pułku na nowe stanowiska i podjęła marsz ubezpieczony. Pod Ujazdem maszerujące kompanie II batalionu zaskoczyło 25 czołgów niemieckich i całkowicie rozbiło, część dostała się do niewoli, resztki przedarły się do pułku, a duża grupa pomaszerowała do Warszawy[38]. Podczas przedzierania się I, III i niewielkiej części II batalionu do pułku przybył dowódca PD 13 DP płk Wacław Szalewicz z rozkazem dowódcy armii gen. dyw. Stefana Dąba-Biernackiego nakazującemu zmianę trasy odwrotu pułku i dywizji ogólnie za Pilicę przejść szosą do Spały przez Lubochnię i dalej w lasy spalskie. Zmiana rozkazu dotarła do maszerujących batalionów po północy. Przedzierające się bez map bataliony, przez niemieckie placówki i ubezpieczenia błądziły i pogubiły część żołnierzy. Mjr. Feliks Miklas pozostał w tyle by odszukać zagubioną 9 kompanię strzelecką, gdy wraz z nią około godz. 11.00 7 września dotarł w okolice Lubochni, napotkano tam liczne czołgi niemieckie, ocenił sytuację, że nie zdoła dołączyć do własnej dywizji z 9 kompanią pomaszerował do Warszawy, gdzie przybył kilka dni później. 9 kompania strzelecka por. Jerzego Iwińskiego w Warszawie została przemianowana na 2 kompanię strzelecką IV batalionu 360 pułku piechoty, a mjr. Franciszek Miklas objął dowództwo nad I batalionem 336 pułku piechoty[39].

Walki w trakcie odwrotu ku Wiśle[edytuj | edytuj kod]

7 września o godz. 7.00 skrzyżowanie szosy z torem kolejowym koło Spały osiągnęło dowództwo pułku, pododdziały pułkowe specjalne, I batalion, pozostałość II batalionu z kpt. Antonim Kłosowskim, III batalion bez 9 kompanii strzeleckiej z plutonem ckm i dowódcy batalionu mjr. Feliksa Miklasa. Po godzinie 7.00 maszerujący pułk był ostrzeliwany przez niemiecką artylerię i atakowany przez lotnictwo w wyniku czego utracił 26 zabitych i rannych i oraz dużą część koni. 43 pułk przemieszczał się trasą przez: Królową Wolę, Inowłódź, Giełzów do lasu Nadleśnictwa Brudzewice. Do obrony mostu na Pilicy w Inowłódzu dowódca pułku wyznaczył pluton strzelecki, pluton ckm i pluton ppanc. z dwoma armatami ppanc. Pododdział bronił mostu przed niemieckimi oddziałami rozpoznawczymi do godz.17.00, niszcząc w walce 3 czołgi, kilka samochodów pancernych. Stracił jednak 80% stanu osobowego, ckm i armatę ppanc. Po odejściu pododdziału most o godz. 17.20 wysadzono. Niemiecka artyleria ciężka w nocy ostrzeliwała drogi w lesie Brudzewice, siejąc panikę wśród rozbitków i taborów. O godz. 11.00 pułk osiągnął rejon postoju w lesie Brudzewice. Zebrały się tam główne siły pułku liczące około 1000 żołnierzy, w składzie dowództwo pułku, większość pododdziałów specjalnych pułku, I i większość III batalionu pod dowództwem kpt. Stanisława Krawczyka i pozostałości II batalionu. Łącznie 2 armata, 5 armat ppanc., 22 ckm. Żołnierz pułku zmęczeni i głodni, brakowało wody[40].

Wycofujące się tabory 19 i 29 DP utworzyły zator na leśnej drodze na 12 kilometrów. Pułk otrzymał zadanie marszu w rejon Borowiec, Waliska z zadaniem zamknięcia dróg z Nowego Miasta nad Pilicą na południe. Trwający bałagan potęgowali liczni dywersanci ostrzeliwujący oddziały. Panikę potęgowały czołgi 7 TP 1 batalionu czołgów lekkich, o których nikt nie wiedział. Po zmroku pułk miał podjąć marsz, lecz powstała panika związana z polskimi czołgami doprowadziła artylerzystów 13 pal do otwarcia niecelnego ognia do czołgów. Po wyjaśnieniu pomyłki upłynęło jeszcze kilka godzin na uspokojenie objawów paniki. Z powodzeniem sili zamęt dywersanci ostrzeliwując i obrzucając granatami formujące się kolumny marszowe. III batalion z powodzeniem zwalczał dywersantów niemieckich zrzuconych na spadochronach w rejon lasów brudzewickich biorąc do niewoli dwóch z nich. Z opóźnieniem dostarczono rozkazy do marszu dla pododdziałów pułku w rezultacie I/43 pp wyruszył o godz. 2.00 8 września, po polach na przełaj. Niektóre pododdziały zagubiły się[41].

Po dotarciu do lasu Waliska, rano 8 września ppłk Franciszek Kubicki włączył pozostałości II batalionu w skład III batalionu. Do III/43 o godz. 10.00 przydzielono pluton czołgów z 1 bczl. I/43 pp o świcie 8 września został zaatakowany przez grupy dywersantów i pojazdy pancerne z niemieckiej 13 Dywizji Piechoty Zmotoryzowanej, do walki włączyła się 1 kompania czołgów 1 bczl na skraju lasu Odrzywół. I batalion został rozbity i rozproszony, natomiast 1 kompania 1 bczl w walce unieruchomiła 10 niemieckich pojazdów pancernych, ze stratą własnych 5 czołgów. Zbierający się w lesie Wasilków 43 pp zaobserwował maszerujące kolumny czołgów i pojazdów pancernych kierujące się przez Nowe Miasto w kierunku Grójca, co powodowało oskrzydlenie zbierających się oddziałów północnego zgrupowania Armii „Prusy”. 8 września po południu pułk stanął na wschód od Klwowa, dołączały grupy żołnierzy z rozbitego I batalionu i innych zagubionych w lasach brudzewickich pododdziałów. 13 DP po godz. 19.00 podjęła przygotowania do marszu po piaszczystych bezdrożach przez Ulów, Antonówkę do Dąbrówki i lasu na północny zachód od tej wsi. Wyruszyła z opóźnieniem około godz.23.00 straż tylną dywizji miał zapełnić 43 pp ograniczony faktycznie do liczebności III batalionu i pododdziałów specjalnych pułkowych wzmocnionych plutonem czołgów i baterią artylerii 13 pal. Marsz kolumny oznaczali dywersanci podpalając stogi i zabudowania w odległości 2-3 kilometrów od osi marszu kolumn. Przed południem 9 września 43 pp dotarł do lasów koło Stawiszyna i Dąbrówki, wystawił ubezpieczenia oraz środki ppanc. na drogach (czołgi armaty i armaty ppanc.). Stwierdzono intensywne loty niemieckiego lotnictwa rozpoznawczego. O godz. 18.00 do ponownego marszu ku Wiśle po trasie Dąbrówka, Pągowiec, Dobieszyn, Głowaczów, Ryczywół do mostu w Maciejowicach na Wiśle, wyruszyła straż przednia 13 DP wraz z taborami. O godz. 23.00 straż tylna, którą stanowił jak poprzednio 43 pp z plutonem czołgów z 1 bczl i baterią artylerii 13 pal[42].

Straż przednia dywizji, 44 pp i czołgi 1 bczl stoczyły bój o Głowaczów zdobywając go z rąk oddziału mieszanego z niemieckich 13 DPZmot. 1 Dywizji Lekkiej. Reszta sił 13 DP obeszła Głowaczów od północy poprzez: Lipę, Emilów i Michałów docierając ok. godz. 10.00 10 września do lasów Wygoda koło Studzianek. 43 pp zajął jako miejsce postoju las koło Studzianek, dowództwo pułku zatrzymało się w gajówce Wygoda[43]. Rozkazem dowódcy dywizji płk dypl. Władysława Kalińskiego nakazano zniszczyć broń ciężką i tabory. Jednak dowódcy oddziałów intuicyjnie całej broni ciężkiej nie zniszczyli. Nocą 10/11 września 13 DP podjęła marsz do Wisły celem dokonania przeprawy na jej prawy brzeg, dysponowano niewielką ilością środków przeprawowych. O godz. 21.00 za transportem rannych do rzeki w pomaszerował 43 pp. Maszerujące oddziały dywizji zostały wykryte przez oddziały niemieckie i ostrzelane ogniem artylerii. Wywołało to zamieszanie i pobłądzenie części oddziałów. Jako zwarty oddział nad rzekę dotarł o godz. 6.00 43 pp. Pomiędzy Magnuszewem, a Ryczywołem natychmiast z marszu podjął przeprawę na dwóch członach pontonowych i gumowej łodzi, a także na środkach podręcznych. Ubezpieczył przeprawę trzema plutonami strzelców każdy z dwoma ckm i dodatkowo z dwoma zachowanymi armatami ppanc. Obronę plot. przeprawy miało zapewnić następnych zachowanych pomimo rozkazu zniszczenia 6 ckm. W pierwszej kolejności przeprawiono rannych, następnie sukcesywnie pododdziały pułku. Do przeprawy z prawego brzegu dołączono kilka łódek od miejscowej ludności. Około godz. 10.00 od Ryczywołu i Głowaczowa rozpoznawały brzeg rzeki niemieckie oddziały rozpoznawcze z 1 DLek. atakując rejon przeprawy. Od strony południowej bronił się pluton ppor. Kazimierza Wójcika, a od strony północnej pluton sierż. Jana Pilcha. Czaty te obroniły rejon przeprawy przed oddziałami niemieckimi ponosząc straty rzędu 60-80% stanów osobowych. Rejon przeprawy ostrzelały samoloty niemieckie, odpędzone ogniem ckm. Wszyscy żołnierze, którzy znaleźli się w rejonie przeprawy do wieczora 11 września zostali ewakuowani na prawy brzeg Wisły. Na prawym brzegu Wisły zebrano około 1500 żołnierzy 13 DP, większość z nich pochodziła z 43 pp drobne grupki jeszcze przeprawiały się w następnych dniach[44].

Na wschodnim brzegu Wisły[edytuj | edytuj kod]

Po przeprawie pułk dotarł do Samogoszczy, punktu zbiórki 13 DP. Część żołnierzy pomaszerowała do garnizonów pokojowych, w tym Kawaleria Dywizyjna 13 DP. 12 września wystawiono patrole nad Wisłę, aby zbierać przeprawiających się żołnierzy do punktu zbiórki pułku. Wysyłano z pułku i dywizji delegatów, by zbierać żołnierzy z przeprawiających się z Garwolina i Łaskarzewa. Zebrano ogółem 1260 żołnierzy pułku. Odtworzono dowództwo pułku, pluton łączności ze stacją N2, część plutonu pionierów, z kompanii zwiadu drużynę kolarzy i nie mniej niż dwie sekcje konne, kompania ppanc. bez armat, część I batalionu bez dowódcy batalionu, II batalion z częścią 2 kompanii ckm z 3 ckm i część 6 kompanii strzeleckiej, większość III batalionu bez 9 kompanii strzeleckiej, część kwatermistrzostwa. 13 DP objęła odcinek obronny nad Wisłą. Pododcinkiem „Podwierzbie” obsadzono III batalionem bez kompanii, pododcinek „Kraski Górne” obsadził jeden pluton z III batalionu ppor. Stanisława Rosoła i doraźnie zebrane pododdziały. Od 13 września 13 DP wraz z oddziałem rtm. Salomona dozorowała Wisłę na długości 15 kilometrów. 43 pp sformował batalion piechoty, z resztek 44 pp i 45 pp oraz kompanii I batalionu 145 pułku piechoty sformowano batalion piechoty kpt. Rzeczkowskiego. ścigano wszelką bron, w tym zza rzeki porzuconą w postaci 1 lkm, 1 granatnik, 200 granatów ręcznych, 6 bębnów kabla, 2 telefony polowe rakietnicę ze 120 nabojami, kuchnię polową 12 koni. Chłopi z Powierzbna z własnej inicjatywy przeprawili dwie armaty kal. 75 mm, które utworzyły pluton artylerii kpt. Wilhelma Pałki. 15 i 16 września kompanie zbiorcze 44 i 45 pp oraz oddział rtm. Salomona stoczyły walki z oddziałami Dywizji Pancernej „Kempf”. Niemieckie oddziały obsadzające lewy brzeg Wisły rozpoczęły budowę mostu przez Wisłę i rozpoczęły działania oddziały rozpoznawcze. Z uwagi na groźbę okrążenia dowódca 13 DP nakazał marsz w kierunku Warszawy bocznymi drogami przez Wilgę, Osieck, Ponurzycę. Odparto natarcie rozpoznawcze samochodów pancernych koło Osiecka. 18 września rano oddziały 13 DP dotarły do lasu na północ od Mlądza i rzeki Świder. W Mlądzu dowódca dywizji podjął decyzję o przebiciu się do Warszawy wzdłuż Wału Miedzeszyńskiego na Saską Kępę. Jako straż przednia wyruszył o godz. 21.30, III/43 pp bez map, poruszał się poprzez ogrodzone działki letniskowe, co opóźniało marsz. Ze względu na to i zbliżający się dzień zgrupowanie w okolicach Falenicy okopało się w obronie i zorganizowało wypiek chleba[45]. Do załogi Pragi wysłano 3 oficerów w przebraniu mających poinformować o przebijaniu się oddziałów 13 DP. Oddziały z Pragi odwróciły uwagę od podchodzącej 13 DP, poprzez działania pozoracyjne 19 września rano.


Za kampanię został odznaczony orderem Virtuti Militari[46].

Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939[47][48][49]
Stanowisko etatowe Stopień, imię i nazwisko Uwagi
Dowództwo
dowódca ppłk piech. Franciszek Kubicki niemiecka niewola
I adiutant kpt. Stanisław Piotrowski
II adiutant ppor. Władysław Żebrowski
oficer informacyjny ppor. rez. Kazimierz I Wójcik
oficer łączności kpt. Stanisław V Krawczyk
zastępca oficera łączności sierż. Bolesław Żukowski
kwatermistrz kpt. Antoni Ptasznik
oficer płatnik por. int. Stanisław Garbarczyk
oficer żywnościowy kpt. Antoni Alojzy Ptasznik
naczelny lekarz kpt. lek. dr Bolesław Kamiński
kapelan st. kpl. ks. Longin Wiśniewski
dowódca kompanii gospodarczej kpt. adm. (piech.) Juliusz Müller
I batalion
dowódca I batalionu mjr Zygmunt Rylski
adiutant batalionu ppor. rez. Nikodem Józef Jaruga
dowódca 1 kompanii strzeleckiej por. Mieczysław Jan Dziurzyński
dowódca I plutonu ppor. Jan Drechny
dowódca 2 kompanii strzeleckiej kpt. Stanisław Borczyk
dowódca III plutonu ppor. rez. Józef Dalmata
dowódca 3 kompanii strzeleckiej por. rez. Czesław Bogdanowicz
dowódca III plutonu ppor. rez. Leon Dobrzański
dowódca 1 kompanii ckm kpt. Jan Radzik
dowódca I plutonu ppor. Henryk Aleksander Jankiewicz
dowódca plutonu ppor. piech. rez. Antoni Stebelski[e] od 23 II 1941 w niemieckiej niewoli
II batalion
dowódca II batalionu kpt. piech. Antoni Eugeniusz Kłosowski
dowódca 4 kompanii strzeleckiej por. Jan Wójtowicz
dowódca 5 kompanii strzeleckiej por. Bolesław Bylczyński
dowódca 6 kompanii strzeleckiej por. rez. Wacław Marian Kobusiewicz
dowódca I plutonu ppor. Stanisław Jan Rosół
dowódca 2 kompanii ckm por. Wilhelm Jurago
dowódca IV plutonu (taczanki) ppor. rez. Edward Kwaśnik
dowódca plutonu moździerzy por. Franciszek Omilion
III batalion
dowódca III batalionu mjr Feliks Miklas

kpt. Stanisław Krawczyk (od 7 IX 1939)

dowódca 7 kompanii strzeleckiej kpt. Stanisław II Krawczyk

por. Bronisław Krasnopolski (od 11 IX 1939)

dowódca II plutonu por. Antoni Szczurowski
dowódca 8 kompanii strzeleckiej kpt. Stanisław Sosnowski
dowódca II plutonu ppor. Władysław Żebrowski
dowódca 9 kompanii strzeleckiej por. rez. Jerzy Iwiński
dowódca I plutonu ppor. Michał Zieliński
dowódca II plutonu ppor. rez. Kazimierz Kazimierski
dowódca III plutonu ppor. Stanisław Cioch
dowódca 3 kompanii ckm por. Kazimierz Kowalewski
Pododdziały specjalne
dowódca kompanii przeciwpancernej kpt. Franciszek Karwacki
dowódca plutonu artylerii piechoty kpt. art. Józef Grzywacz
zastępca dowódcy plutonu artylerii piechoty st. sierż. Brunon Schreiber
dowódca kompanii zwiadowców por. Franciszek Wiewiórka
dowódca plutonu pionierów por. rez. Feliks Bylczyński
dowódca plutonu przeciwgazowego por. Kazimierz Woźniak
dowódca plutonu łączności


Symbole pułkowe[edytuj | edytuj kod]

Sztandar z 1914
Sztandar z 1929

Sztandar[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Polskie sztandary wojskowe.

Pułk posiadał trzy sztandary. Podczas ważnych uroczystości występowały w pułku trzy poczty sztandarowe: ze sztandarem z 1914 roku - poczet w mundurach żuawów, ze sztandarem z 1918 roku - poczet w błękitnych mundurach armii gen. Hallera i z przepisowym sztandarem z 1929 roku - poczet w ówczesnych mundurach Wojska Polskiego[21]. Sztandar bojowy Legionu Bajończyków, wręczono ochotnikom polskim jako dar miasta Bayonne we wrześniu 1914 roku. Sztandar z białym orłem bez korony na płacie, wykonano według projektu Xawerego Dunikowskiego i Jana Żyznowskiego[1]. Poległy podczas walk we Francji sierżant Szujski bronił sztandaru, przedziurawionego 40 razy przez kule nieprzyjaciela[1]. Po wojnie, w płacie sztandaru, doliczono się 43 przestrzelin[53]. Prezydent Republiki Francuskiej Raymond Poincaré udekorował chorągiew Krzyżem Wojennym z Palmą, a marszałek Polski Józef Piłsudski - Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari[2]. Był to najstarszy sztandar odrodzonego Wojska Polskiego[1].

W czerwcu 1918 społeczeństwo Paryża ufundowało sztandar 1 Pułkowi Strzelców Polskich, do którego wcielono resztki Bajończyków. We wrześniu 1919 roku w Wojsku Polskim pułk przemianowano na 43 pp.

Przepisowy sztandar, jako dar Paryża[f], wręczył pułkowi gen. dyw. Jan Romer 25 lipca 1929[53]. Dopiero 8 października 1929 Prezydent RP zatwierdził wzór lewej strony płachty chorągwi 43 pp[54]. Na ofiarowanym przez Francuzów sztandarze zostały wymienione zwycięskie bitwy na polach ziem francuskiej i polskiej, herby Paryża i Wołynia oraz szarfa z napisem w języku francuskim Français et Polonais tout le temps Amis[1] (pol. dosł. Francja i Polska przez cały czas Przyjaciele).

Losy przepisowego sztandaru i sztandaru 1 psp we wrześniu 1939 i w czasie okupacji nie zostały wyjaśnione. 20 maja 1946 roku przepisowy sztandar został przekazany do Muzeum WP przez Główny Zarząd Polityczno-Wychowawczy Wojska Polskiego, który to otrzymał go od dowództwa Okręgu Wojskowego Łódź[53]. Sztandar Legionu Bajończyków zwrócono do Muzeum Wojska już 14 sierpnia 1939 roku i zachował się do dnia dzisiejszego. Losy sztandaru 1 psp nadal są nieznane[53]

Odznaka pamiątkowa[edytuj | edytuj kod]

14 grudnia 1928 minister spraw wojskowych, marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 43 pp[55]. Odznakę o wymiarach 44 x 44 mm stanowi krzyż o ostro zakończonych ramionach z kulkami. Na każdym ramieniu symbole związane z tradycją pułku: orzeł jagielloński na tle krzyża i wstążki francuskiego orderu Croix de Guerre, herb miasta Paryża, miniatura Orderu Virtuti Militari, herb miasta Dubna na białym tle. Środek odznaki wypełnia tarcza w otoku wieńca laurowego, od którego odchodzą 4 grupy promieni. W centrum tarczy wpisano numer i inicjały 43 PSK. Jednoczęściowa - oficerska, wykonana w srebrze, emaliowana. Na rewersie próba srebra i imiennik grawera WG. Wykonawcą odznaki był Wiktor Gontarczyk z Warszawy[19].

Żołnierze pułku[edytuj | edytuj kod]

 Z tym tematem związana jest kategoria: oficerowie 43 Pułku Strzelców Legionu Bajończyków.
Dowódcy pułku[56]
Zastępcy dowódcy pułku

W latach 1938–1939, w organizacji pokojowej było to stanowisko I zastępcy dowódcy pułku. W 1939 roku, w organizacji wojennej, stanowisko to nie występowało.

II zastępca dowódcy pułku (kwatermistrz)

Żołnierze 43 pułku piechoty – ofiary zbrodni katyńskiej[edytuj | edytuj kod]

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego[74] oraz Muzeum Katyńskie[75][h][i].

Nazwisko i imię stopień zawód miejsce pracy przed mobilizacją zamordowany
Barabasz Józef ppor. rez. nauczyciel Szkoła w Chodakach Katyń
Burdajewicz Mieczysław ppor. rez. nauczyciel Szkoła w Płysce Katyń
Burkacki Jan por. rez. nauczyciel Szkoła w Stawku Katyń
Burkacki Kazimierz ppor. rez. nauczyciel Katyń
Chaiński Leon ppor. rez. Katyń
Figut Ludwik ppor. rez. inżynier budownictwa przedsiębiorca we Lwowie Katyń
Jezierski Władysław[78] kapitan żołnierz zawodowy oficer mobilizacyjny 43 pp Katyń
Jędryszek Zygmunt[79] kapitan żołnierz zawodowy dowódca 2 kkm/43 pp Katyń
Klepacki Adolf ppor. rez. technik PKP Brześć Katyń
Kopniak Zdzisław ppor. rez. asystent Uniwersytet Jana Kazimierza Katyń
Kornatowski Jan ppor. rez. Katyń
Madrak Bolesław ppor. rez. technik leśnik Katyń
Marciak (Marczak) Karol ppor. rez. nauczyciel Katyń
Michalski Edmund ppor. rez. urzędnik Katyń
Ośko Marian por. rez. nauczyciel sem. nauczyc. w Krzemieńcu Katyń
Pawlak Józef[80] porucznik żołnierz zawodowy dowódca plutonu 6/43 pp Katyń
Pełka Antoni[81] kapitan żołnierz zawodowy zastępca of. mob. 43 pp Katyń
Podoliński Eugeniusz ppor. rez. inżynier Katyń
Samborski Tadeusz ppor. rez. nauczyciel szkoła w Budach pow. dubieński Katyń
Stachiewicz Tadeusz ppor. rez. nauczyciel szkoła w Kamionce Str. Katyń
Sykora Kamil Rafał[82] kapitan żołnierz zawodowy Katyń
Szczęsny Stanisław ppor. rez. inżynier Katyń
Bukowski Emil[83] por. posp. rusz. handlowiec (e) Charków
Bylczyński Bolesław porucznik żołnierz zawodowy dca pl pion.; dca 5/43 pp (IX 39) Charków
Graf Jonasz por. rez. inżynier dróg i mostów Charków
Jankowski Henryk[84] kapitan rezerwy rolnik Charków
Marciniak Stefan[85] ppor. lek. żołnierz zawodowy lekatz II/43 pp Charków
Tomaszewski Szymon ppor. rez. absolwent USB Charków
Waksmański Stanisław ppor. rez. osadnik wojskowy Charków
Wanke Władysław ppor. rez. Charków
Warchoł Władysław podpułkownik żołnierz zawodowy dowódca II/43 pp Charków
Drechny Jan podporucznik żołnierz zawodowy dowódca 1/43 pp ULK
Dziwota Ignacy Antoni kapral rezerwy Lasy Państwowe we Lwowie ULK
Górecki Franciszek kapitan żołnierz zawodowy oficer placu Dubno ULK
Korżik Tomasz ppor. rez. nauczyciel szkoła w Witkowie Nowym ULK
Nagaj Józef podporucznik urzędnik Starostwo w Brodach ULK
Ostaszewski Henryk ppor. rez. prawnik urzędnik w Złoczowie ULK
Schmutz Roman por. rez. prawnik, nauczyciel ULK
Turecki Alfred ppor. rez. nauczyciel ULK
Weber Aleksy por. rez. mgr WF nauczyciel w Brodach ULK
Wendorff Jan ppor. rez. elektrownia w Brodach ULK
Więckowski Teofil por. rez. nauczyciel szkoła w Witkowie ULK

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. Ksiądz doktor Jan Więckowski urodził się 27 grudnia 1884 roku. Zweryfikowany w stopniu proboszcza ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 roku. Od 20 października 1934 roku był proboszczem parafii św. Marii Magdaleny i św. Kazimierza w Szydłowie. Zmarł 12 maja 1935 roku. Zobacz epitafium w Kościele parafialnym pw. św. Marii Magdaleny w Szydłowie[18].
  2. Minister zastrzegł, że nazwa „43 pułk piechoty Legionu Bajończyków” nie obowiązywała w korespondencji służbowej kierowanej do pułku przez władze zwierzchnie, w pokojowym Ordre de bataille, ani też w planach mobilizacyjnych.
  3. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[28].
  4. Oficer taborowy był jednocześnie dowódcą kompanii gospodarczej.
  5. ppor. piech. rez. Antoni Stebelski ur. 4 stycznia 1909[50] (22 grudnia 1908) w Mołotkowie, w rodzinie Władysława i matki z domu Schabikowskiej[51]. Na stopień podporucznika został mianowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1934 i 2286. lokatą w korpusie oficerów rezerwy piechoty[50]. Zmarł 31 maja 1996[52].
  6. Według Księgi Chwały Piechoty sztandar ufundował Paryż, a według notatki mjr. S. Gepnera społeczeństwo Dubna. Natomiast dr Tadeusz Kryska-Karski w Kąciku historyczno-wojskowym, "Dziennik Polski" (Londyn) z 3 sierpnia 1937 r. wskazuje, że sztandar został ufundowany "wspólnie przez Polaków z USA oraz miasta Paryż i Dubno".
  7. Edmund Koczorowski (ur. 14 września 1876). 29 sierpnia 1920 został przeniesiony z Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego do 45 Pułku Piechoty Strzelców Kresowych[58], a 4 grudnia tego roku do 47 Pułku Piechoty Strzelców Kresowych (czasowo, do reaktywacji)[59]. Z dniem 30 września 1927 został przeniesiony w stan spoczynku[60]. W 1934, jako oficer stanu spoczynku pozostawał w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Dubno. Posiadał przydział do Oficerskiej Kadry Okręgowej Nr II. Był wówczas „przewidziany do użycia w czasie wojny”[61].
  8. Jeśli nie zaznaczono inaczej, miejsce służby żołnierzy zawodowych przed mobilizacją podano za: Ryszard Rybka, Kamil Stepan; Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939[76].
  9. Jeśli nie zaznaczono inaczej, informacje o żołnierzach znajdujących się na Białoruskiej Liście Katyńskiej pochodzą z książki: Maciej Wyrwa; Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940[77].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b c d e f g h i W 25-lecie pułku Strzelców Legjonu Bajończyków. „Światowid”. Nr 29, s. 5, 16 lipca 1939. 
  2. a b "Księga chwały piechoty" załącznik 43 pp
  3. Odziemkowski 2010 ↓, s. 226.
  4. Tuliński 2020 ↓, s. 915.
  5. Wyczółkowski 1928 ↓, s. 20.
  6. a b Odziemkowski 2004 ↓, s. 9.
  7. Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 273.
  8. Odziemkowski 2004 ↓, s. 288.
  9. Odziemkowski 1998 ↓, s. 109.
  10. Sosialuk 1929 ↓, s. 14.
  11. Biernacki 1924 ↓, s. 37.
  12. Wyczółkowski 1928 ↓, s. 21.
  13. a b Odziemkowski 2004 ↓, s. 119.
  14. Biernacki 1924 ↓, s. 39.
  15. Wyczółkowski 1928 ↓, s. 34-35.
  16. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 16 z 23 kwietnia 1921 roku, s. 811.
  17. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 23 z 11 czerwca 1921 roku, s. 1034.
  18. Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 401.
  19. a b Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 84.
  20. Almanach Oficerski 1923/24 ↓, s. 51.
  21. a b Satora 1990 ↓, s. 93.
  22. Wyczółkowski 1928 ↓, s. 29.
  23. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 16 z 19 maja 1927 roku, poz. 174.
  24. Jagiełło 2007 ↓, s. 63-65.
  25. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 11 z 5 kwietnia 1929 roku, poz. 104.
  26. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 9 z 1939 r., poz. 91.
  27. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 599-600.
  28. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
  29. Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 95-96.
  30. Bieliński 2011 ↓, s. 22-23.
  31. Bieliński 2017 ↓, s. 30-31.
  32. Bieliński 2011 ↓, s. 25.
  33. Jarno 2012 ↓, s. 94-95.
  34. Bieliński 2011 ↓, s. 26.
  35. Jarno 2012 ↓, s. 100-101.
  36. Bieliński 2011 ↓, s. 27.
  37. Bieliński 20111 ↓, s. 28.
  38. Bieliński 20111 ↓, s. 29-30.
  39. Jarno 2012 ↓, s. 109-110.
  40. Bieliński 2011 ↓, s. 31.
  41. Jarno 2012 ↓, s. 137-138.
  42. Bieliński 2011 ↓, s. 32.
  43. Bieliński 2011 ↓, s. 33.
  44. Jarno 2012 ↓, s. 149-151.
  45. Bieliński 2011 ↓, s. 34-37.
  46. Zarządzenie gen. W Andersa z 11 listopada 1966 r. Instytut Polski i Muzeum im. gen Sikorskiego w Londynie, sygn. A XII 77.
  47. Bieliński 2017 ↓, s. 38.
  48. Bieliński 2011 ↓, s. 52-53.
  49. Jarno 2012 ↓, s. 227-228.
  50. a b Rybka i Stepan 2021 ↓, s. 104.
  51. Straty ↓.
  52. Tomasz Honkisz. Kronika : Zmarli. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 4 (158), s. 341, 1996. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny. ISSN 0043-7182. .
  53. a b c d Satora 1990 ↓, s. 93-95.
  54. Dziennik Rozkazów Ministra Spraw Wojskowych Nr 34 z 31 października 1929 r., poz. 332.
  55. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 35 z 14 grudnia 1928 r., poz. 379.
  56. Prugar-Ketling (red.) 1992 ↓, metryka.
  57. Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 53 z 8 grudnia 1922 roku, s. 897.
  58. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 34 z 8 września 1920 roku, s. 826.
  59. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 49 z 22 grudnia 1920 roku, s. 1399.
  60. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 19 z 22 lipca 1927 roku, s. 215.
  61. Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 323, 872.
  62. a b Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 31 marca 1927 roku, s. 97.
  63. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 3 z 28 stycznia 1928 roku, s. 25.
  64. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 22 z 22 lipca 1922 roku, s. 544.
  65. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 52 z 6 grudnia 1922 roku, s. 894 został przeniesiony z 16 pp.
  66. Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 251, 397, 1480.
  67. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 27 z 6 marca 1925 roku, s. 132.
  68. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 5 maja 1927 roku, s. 127.
  69. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 26 kwietnia 1928 roku, s. 140.
  70. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 20 z 23 grudnia 1929 roku, s. 382.
  71. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 1 z 21 stycznia 1930, s. 10.
  72. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 10 z 4 lipca 1935 roku, s. 95.
  73. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 7 czerwca 1934 roku, s. 150.
  74. Katyń – miejsca pamięci. [dostęp 2022-01-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-12-19)].
  75. Muzeum Katyńskie – Księgi Cmentarne.
  76. Rocznik oficerski 1939 ↓.
  77. Wyrwa 2015 ↓.
  78. Księgi Cmentarne – wpis 1387.
  79. Księgi Cmentarne – wpis 1393.
  80. Księgi Cmentarne – wpis 2759.
  81. Księgi Cmentarne – wpis 2781.
  82. Księgi Cmentarne – wpis 3588.
  83. Księgi Cmentarne – wpis 4710.
  84. Księgi Cmentarne – wpis 5493.
  85. Księgi Cmentarne – wpis 6364.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]