Biuro Wystaw Artystycznych w Radomiu
Biuro Wystaw Artystycznych w Radomiu (BWA Radom) – instytucja kultury i galeria sztuki działająca w Radomiu w latach 1974–1990.
Początki[edytuj | edytuj kod]
Idea utworzenia centralnej instytucji wystawienniczej z podlegającymi jej oddziałami zrodziła się w Krakowie w 1947r. na zjeździe delegatów Związku Polskich Artystów Plastyków[1]. W 1949 r. Ministerstwo Kultury i Sztuki powołało Centralne Biuro Wystaw Artystycznych (CBWA) w Warszawie (obecnie Narodowa Galeria Sztuki – Zachęta), jako państwową galerię sztuki, mającej za zadanie upowszechnianie współczesnej, profesjonalnej plastyki[2]. „Kolejne lata wiązały się z sukcesywnym powstawaniem jego oddziałów w miastach wojewódzkich. (…) Model pracy terenowych oddziałów odpowiadał w odpowiedniej proporcji działalności CBWA”[3].
W 1962 r. oddziały CBWA przekształcono w Biura Wystaw Artystycznych (BWA), jako samodzielne jednostki budżetowe, podległe Wydziałom Kultury i Sztuki Wojewódzkich Rad Narodowych. Podział administracyjny w 1975 r. przyczynił się do usamodzielnienia licznych delegatur oraz powołania nowych placówek[4].
Biuro Wystaw Artystycznych w Radomiu zostało utworzone 1 stycznia 1974 r. jako oddział BWA w Kielcach, usamodzielniło się natomiast 1 października 1975 r., gdy Radom stał się miastem wojewódzkim[5]. Kierownikiem, a później dyrektorem radomskiego BWA, do końca istnienia (1990 r.) wymienionej instytucji, była dr Ewelina L. Pierzyńska–Jelska, historyk sztuki i muzeolog.
Siedzibę Biura Wystaw Artystycznych w Radomiu stanowiły dwie najstarsze, mieszczańskie kamieniczki w tym mieście. Początkowo, od 1975 r., był to wzniesiony w XVI w. Dom Esterki. a później również wybudowany na początku XVII w. w stylu wczesnobarokowym Dom Gąski. Oba budynki są usytuowane w północnej pierzei rynku Miasta Kazimierzowskiego w Radomiu[6] i stanowią ulubiony motyw dla artystów plastyków, którzy zabytkowe budynki utrwalają różnymi technikami artystycznymi.
Celem i podstawowymi zadaniami stawianym przed wspomnianą galerią sztuki współczesnej były 1. Edukacja kulturalna i wychowanie aktywnego odbiorcy sztuki współczesnej. 2. Promocja i upowszechnianie współczesnej profesjonalnej twórczości plastycznej i fotograficznej w kraju i za granicą[7].
Działalność wystawiennicza[edytuj | edytuj kod]
Na przestrzeni pierwszych dwóch lat funkcjonowania instytucji, działając w trudnych warunkach, przy skromnym liczebnie personelu (początkowo była to tylko jedna osoba) i nie dysponując własnymi pomieszczeniami ekspozycyjnymi, udostępniano przede wszystkim dorobek twórczy radomskiego środowiska plastyków[8].
W 1976 r. radomskie BWA, jako jedyne w Polsce, określiło swą specjalizację w zakresie upowszechniania, inspiracji, mecenatu i promocji współczesnego portretu, autoportretu i portretu zbiorowego, początkowo w dziedzinie malarstwa i rysunku, a następnie, po 1978 r., wyłącznie w dziedzinie malarstwa i grafiki.
Zwieńczeniem tych działań było zorganizowanie w cyklu trzyletnim tematycznej ekspozycji z nagrodami Triennale „Prezentacje Portretu Współczesnego”, która w latach: 1978, 1981, 1984 miała zasięg ogólnopolski, natomiast w latach: 1987 i 1990 – międzynarodowy. Na tych wystawach, gdzie istniała bardzo silna konkurencja, nagrody i wyróżnienia zdobywali również plastycy z Radomia[9].
Warto zwrócić uwagę na fakt, że pierwsze „Triennale” odbyło się na rok przed głośną wystawą „Polaków portret własny”, zaprezentowaną przez Muzeum Narodowe w Krakowie[10].
O znacznym zainteresowaniu ekspozycją i renomie tej imprezy świadczył fakt, że na IV Triennale „Prezentacje Portretu Współczesnego” Wystawę Międzynarodową. Radom – 87, która była również zaprezentowana w Krakowie, wpłynęło ogółem 1035 prac od ok. 400 autorów reprezentujących 19 państw europejskich i pozaeuropejskich. Była to wówczas jedna z dwóch istniejących na świecie międzynarodowych wystaw poświęconych wyłącznie współczesnemu portretowi i pierwsza w dziejach Radomia międzynarodowa ekspozycja w zakresie sztuk plastycznych (malarstwo i grafika)[11].
Poszczególnym „Triennale” towarzyszył plakat autorstwa artysty grafika Macieja Urbańca wyobrażający zwielokrotniony, wielobarwny profil ludzkiej twarzy, potraktowany reliefowo, umieszczony centralnie, pionowo, na delikatnie rozedrganym tle – w zależności od kolejnych „Triennale” – beżowym, turkusowym i czerwonym. Był to znak rozpoznawczy „Triennale”. W pomniejszonej skali występował także na katalogach i zaproszeniach związanych ze wszystkimi „Triennale”. W 1984 r. z okazji dziesięciolecia istnienia BWA w Radomiu, została otwarta, jako jedyna na terenie kraju i w Europie Wschodniej, Galeria Autoportretu Współczesnego. Inicjatorką jej utworzenia była dr E. L. Pierzyńska-Jelska. Była to stała ekspozycja. Mieściła się w salach na parterze Domu Esterki i Domu Gąski. Zaprezentowano na niej przede wszystkim dzieła laureatów kolejnych Triennale „Prezentacje Portretu Współczesnego”. Ich twórcy swobodnie posługując się różnymi doświadczeniami i tradycjami sztuki XX w. korzystali ze środków wyrazu nie ograniczonych żadną konwencją.
W Galerii Autoportretu Współczesnego były eksponowane wizerunki własne m.in.: Marii Anto, Stanisława Baja, Krystyny Brzechwy, Ireny Brzozowskiej-Flieger, Jerzego Dudy Gracza, Edwarda Dwurnika, Antoniego Fałata, Krzysztofa Jackowskiego, Edwarda Kiełtyki, Zbysława M. Maciejewskiego, Andrzeja Okińczyca, Jerzego Oleksiaka, Jana Salamona, Leszka Sobockiego, Wandy Macedońskiej-Zalewskiej, Hanny Pstrągowskiej –Dubiel, Allana Rzepki, Wiesława Szamborskiego, Andrzeja Tryzny, Danuty Waberskiej i Heleny Zadrejko.
Prawie wszystkie obrazy eksponowane w Galerii Autoportretu Współczesnego pochodziły z okresu 1976-1990, a więc z trudnych, pełnych dramatyzmu lat, charakteryzujących się ostrymi konfliktami społecznymi i politycznymi. Odbił się on echem w twórczości portrecistów, dla których nieobojętny był kontekst ich artystycznej działalności[12].
Doświadczenia emocjonalne i intelektualne z tego czasu, wyniesione przez środowiska twórcze, pogłębiły zainteresowanie człowiekiem, a poszukiwanie bliskości w dniach zagrożenia powodowało zaistnienie bardziej autentycznego kontaktu między ludźmi, co zaowocowało również w portrecie.
Były to lata ważne dla rozwoju polskiego portretu, w tym również i autoportretu, których rozwój był niewątpliwie stymulowany m.in. przez radomskie „Triennale”[13].
Lata 1980 i 1984 wiązały się z dwiema rocznicami w kulturze polskiej i światowej. Były to 450 rocznica urodzin i 400 rocznica śmierci najznakomitszego poety słowiańszczyzny doby renesansu Jana Kochanowskiego z Czarnolasu (1530-1584). W ramach obchodów jubileuszowych ku czci tego wielkiego poety radomskie BWA zorganizowało we wspomnianych latach dwie pokonkursowe, ogólnopolskie, interdyscyplinarne ekspozycje w zakresie medalierstwa, rzeźby, grafiki, rysunku i tkaniny artystycznej pod wspólną nazwą „Jan Kochanowski i Jego epoka”. Niektóre medale i rzeźby z ekspozycji weszły w skład zbiorów Muzeum Jana Kochanowskiego w Czarnolesie[14].
Oprócz wymienionych dużych realizacji wystawienniczych, wydarzeniami artystycznymi i medialnymi były następujące ekspozycje, indywidualne i zbiorowe, z kraju i zagranicy, zaaranżowane w salach wystawowych siedziby BWA – „Domu Esterki” i „Domu Gąski”: Zostały one przedstawione w porządku chronologicznym:
- rok 1974: Malarstwo, grafika, druki bibliofilskie Witolda Chomicza z Krakowa;
- rok 1978: Portrety w malarstwie Wandy Macedońskiej–Zalewskiej z Krakowa;
- rok 1979: Realizm magiczny w malarstwie belgijskim oraz Malarstwo Antonia Orosco Gonzalesa z Meksyku;
- rok 1980: Jean Chièze i współczesny drzeworyt francuski oraz Tkanina artystyczna Eddy Seidl- Reiter z Austrii;
- rok 1981: Malarstwo Heleny Zadrejko z Głogowa; Malarstwo Krystyny Brzechwy z Warszawy; Malarstwo Jolanty Jakimy Zerek z Rzeszowa; Malarstwo Tomasza Burasiewicza oraz Aliny i Erazma Kalwaryjskich ze Szczecina:
- rok 1982: Kłodzkie szkło artystyczne;
- rok 1983: Tkanina artystyczna Krystyny Czarnockiej z Warszawy; Malarstwo i rysunek Bożeny i Janusza Popławskich z Radomia oraz Malarstwo Jana Salamona z Krakowa;
- rok 1984: Obrazy Marii Anto z Warszawy; Malarstwo Witolda Kowalskiego z Radomia oraz 10 lat pracy twórczej Aleksandra Olszewskiego z Radomia;
- rok 1985: Rzeźba Ryszarda Orskiego z Zakopanego; Malarstwo Edwarda Kiełtyki z Radomia z okazji 35-lecia pracy twórczej; Malarstwo Janusza Dziurawca z Warszawy oraz Malarstwo Antoniego Fałata z Warszawy;
- rok 1986: Malarstwo Sabiny Lonty z Częstochowy; Portrety Jerzego Dudy Gracza z Katowic; Współczesna tkanina artystyczna z Wielkiej Brytanii oraz Malarstwo Jerzego Oleksiaka z Poznania;
- rok 1987: Portrety Stanisława Mazusia z Tychów; Stanisław Baj z Warszawy – portrety oraz Malarstwo Longina Pinkowskiego z Radomia z okazji 20-lecia pracy twórczej;
- rok 1988: Współczesna tkanina z Wielkiej Brytanii oraz Malarstwo Grupy M-5 z Radomia z okazji 10-lecia jej istnienia;
- rok 1989: Portrety w malarstwie Ludwika Jaksztasa z Warszawy; Malarstwo, grafika i rysunek Andrzeja Minajewa z Radomia z okazji 15 – lecia pracy twórczej oraz Malarstwo i rysunek Allana Rzepki z Krakowa[15];
- rok 1990: Malarstwo Piotra Biełowa z ZSRR.[16]
Przy planowaniu wystaw indywidualnych specjalnie brano pod uwagę twórczość laureatów kolejnych Triennale „Prezentacje Portretu Współczesnego”. Nie zapominano o przedstawicielach radomskiego środowiska plastyków.
Koniec kalendarzowego roku będący okazją do podsumowań, wiązał się w działalności radomskiego BWA z organizacją „Przeglądu plastyki i fotografiki radomskiej”. Na tej dorocznej ekspozycji przedstawiciele różnych dziedzin sztuki reprezentujący radomskie środowisko twórcze, prezentowali wybrane prace, wykonane w przeciągu mijającego roku. Najlepszym z nich Jury przyznawało nagrody pieniężne. Istniała też możliwość zakupienia z wystawy najbardziej wartościowych dzieł przez Wydziały Kultury i Sztuki Urzędów Wojewódzkiego i Miejskiego w Radomiu[17].
Istotnym zagadnieniem była współpraca z różnymi instytucjami wystawienniczymi na terenie kraju (Centralnym Biurem Wystaw Artystycznych Zachęta – obecnie Narodową Galerią Sztuki Zachęta w Warszawie, Biurami Wystaw Artystycznych oraz innymi placówkami kultury zajmującymi się upowszechnianiem sztuki). Stwarzała ona okazję do promocji twórczości przedstawicieli środowiska radomskiego.
Znaczącym wydarzeniem z punktu widzenia rozwoju powojennej polskiej sztuki portretowej było zorganizowanie przez Galerię BWA w Radomiu ekspozycji „Polskie Malarstwo Portretowe 1944 – 1984”, retrospektywnej, zbiorowej wystawy w Centralnym Biurze Wystaw Artystycznych – Zachęta, obecnie Narodowa Galeria Sztuki – Zachęta w Warszawie. Zajmowała siedem sal, z czego jedno pomieszczenie zostało przeznaczone na prezentację autoportretów. Na wystawie zostało zaprezentowanych 428 obrazów wykonanych w różnych technikach malarskich. Wśród wizerunków własnych znajdowało się dziewięć wizerunków własnych twórców z Radomia. Ekspozycja była przeglądem różnych tendencji i osobowości w dziedzinie malarstwa portretowego w okresie powojennym w Polsce[18].
Została ona również w całości zaprezentowana w Pałacu Sztuki w Krakowie, gmachu będącego siedzibą Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych[19].
Radomskie BWA udostępniało ekspozycje także innym Biurom Wystaw Artystycznych. Zostały one wymienione w chronologicznym porządku, w: Kłodzku (1980), Rzeszowie (1981, 1984, 1990), Tarnowie (1984), Krakowie (1987), Suwałkach (1987), Zakopanem (1987). Ponadto z ekspozycjami zorganizowanymi przez pracowników radomskiego BWA można było zapoznać się w jednym z Klubów Międzynarodowej Książki i Prasy w Warszawie (1974), Filharmonii Narodowej w Warszawie(1986) i Galerii El w Elblągu (1987).
W wymienionych Biurach Wystaw Artystycznych zostały zaprezentowane zestawy współczesnych polskich portretów w malarstwie i grafice ze zbiorów radomskiego BWA, wybór prac z obu edycji „Jan Kochanowski i Jego Epoka” oraz prace przedstawicieli środowiska radomskiego. W jednym z Klubów Międzynarodowej Książki i Prasy w Warszawie zostało udostępnione malarstwo ks. Władysława Paciaka z Radomia (1974), w Filharmonii Narodowej w Warszawie zorganizowano ekspozycję „Portrety kobiet we współczesnym malarstwie polskim” (1986), natomiast w Galerii „El” w Elblągu „Malarstwo, rysunek i grafika środowiska radomskiego” (1987)[20].
Do ważnych osiągnięć Galerii BWA w Radomiu należało również prezentowanie polskiej plastyki współczesnej w Instytutach i Ośrodkach Kultury Polskiej, w muzeach oraz galeriach za granicą. Stworzyło ono możliwość promowania współczesnej polskiej sztuki poza granicami kraju.
Autoportrety i portrety w malarstwie i grafice znajdujące się w zbiorach radomskiego Biura Wystaw Artystycznych eksponowane były na wystawach w Berlinie, Kijowie, Lampeter, Mińsku, Pradze, Rhyl, Salzburgu i Sankt Poelten.
Do najważniejszych ekspozycji zorganizowanych za granicą należały „Polnische Portraits der Gegenwart” zaprezentowane w latach 1985 i 1986 w Stadtmuseum Salzburg. „Museumspavillon des Mirabellgartens” i Stadtmuseum Sankt Poelten. Dokumentationszentrum fűr Moderne Kunst; „Contemporary portraits from Poland” zaprezentowane w latach 1987 i 1988 w Senior Room of St. David’s University College w Lampeter i Rhyl Library Museum & Arts Centre w Rhyl; “Suczasnij Polskij Portriet i Avtoportriet” w Nacionalnom Khudożestvennom Muziej w Kijowie i “Suczasny Polski Partret i Avtopartret” w Dzjarżaunym Mastackim Muzei Białarusi w Mińsku, zaprezentowane w 1989 r.[21]
Wybór prac z obu edycji „Jan Kochanowski i Jego Epoka” udostępniono w: Berlinie, Bratysławie, Budapeszcie, Koszycach, Lipsku, Ołomuńcu, Pradze i Wiedniu[22].
Wystawa „Pejzaż Nadwiślański”, w skład której wchodziły prace malarskie powstałe podczas pleneru w Solcu/n Wisłą, zorganizowanego dla twórców radomskiego środowiska, udostępniono w Lipsku[23].
W ramach współpracy kulturalnej pomiędzy Radomiem i Magdeburgiem oraz Jarosławiem n/Wołgą radomskie BWA zorganizowało wystawy obrazów malarskich przedstawicieli radomskiego środowiska plastycznego, w 1986 r. w Kulturhistorisches Museum w Magdeburgu i w 1988 r. w Gоsudаrstvеnnom Muzeye Iskusstv w Jarosławiu n/Wołgą[24],
Oddzielnym zagadnieniem były przygotowywane na zlecenie Ministerstwa Kultury i Sztuki oraz CBWA Zachęta zestawy dzieł sztuki współczesnych polskich artystów plastyków na międzynarodowe wystawy pokonkursowe za granicą. Przez szereg lat pracownicy Galerii BWA w Radomiu dokonywali wyboru prac i przygotowywali do prezentacji zestawy malarstwa, w tym obrazy autorstwa radomskich plastyków, na Międzynarodowe Triennale Malarstwa Realistycznego w Sofii (artystom malarzom z Polski w 1984 r. przyznano wyróżnienia honorowe, otrzymali je Stanisław Baj z Warszawy i Witold Kowalski z Radomia, natomiast w 1987 r. III nagrodę otrzymał Paweł Łubowski z Poznania, a Jan W. Malik, również z Poznania–wyróżnienie honorowe) i zestawy drzeworytów na Międzynarodowe Biennale Drzeworytu w Bańskiej Bystrzycy (artystom grafikom z Polski przyznano dwa razy Grand Prix – Stefanowi Suberlakowi z Katowic w 1982 r. i Jadwidze Smykowskiej z Cieszyna w 1986 r., ponadto wyróżnienia honorowe otrzymali Jerzy Panek z Krakowa w 1984 r. i Jan Uhrynowicz z Krakowa w 1988 r.). W 1988 r. został przygotowany zestaw grafik na Międzynarodowe Quadriennale „Małe Formy Grafiki” w Bańskiej Bystrzycy[25].
Zostały nawiązane kontakty ze środowiskami artystycznymi z kilku krajów europejskich i pozaeuropejskich, prowadzone były rozmowy dotyczące współpracy z National Portrait Gallery w Londynie, organizatorką „Portrait Award”, Institut de France i Académie des Beaux Arts w Paryżu, organizatorami „Concours pour les prix de portrait Paul–Louis Weiller”. Miały one zaowocować, po zniesieniu politycznej izolacji Polski, istniejącej od momentu wprowadzenia stanu wojennego, wymianami ekspozycji[26]. Wymieniano niektóre wydawnictwa z Centre Georges Pompidou w Paryżu i National Portrait Gallery Smithsonian Institution w Waszyngtonie.
W okresie siedemnastoletniej działalności Biuro Wystaw Artystycznych w Radomiu zorganizowało 247 wystaw – we własnych salach ekspozycyjnych, jak również w Muzeum Okręgowym w Radomiu, na terenie Polski oraz poza jej granicami. Były to ekspozycje indywidualne i zbiorowe, krajowe (w tym środowiska radomskiego), zagraniczne (z Austrii, Belgii, Czechosłowacji, Francji, Japonii, Jugosławii, Kuby, Meksyku, Mongolii, NRD, Wielkiej Brytanii i ZSRR) oraz międzynarodowe, w zakresie współczesnej plastyki profesjonalnej (malarstwo, rzeźba, grafika, rysunek, fotografia, ceramika, tkanina artystyczna, szkło artystyczne)[27].
Zbiory dzieł sztuki[edytuj | edytuj kod]
Zbiory BWA w Radomiu obejmowały dzieła współczesnej sztuki polskiej w zakresie malarstwa, grafiki i rzeźby. Liczyły one 266 prac: 198 obrazów, w tym 67 autoportretów i 65 portretów w malarstwie, 67 portretów w różnych technikach graficznych oraz 1 rzeźbę[28]. Do najbardziej wartościowych należał zestaw współczesnych autoportretów malarskich, autorstwa artystów malarzy, których pewna liczba została już wymieniona. Interesujący był również zestaw grafik o tematyce portretowej. Wśród twórców w tej dziedzinie sztuk plastycznych, których prace znajdowały się w zbiorach radomskiego BWA, należy wymienić m.in. Huberta Borysa, Zyhdi Cakollego, Marka Jaromskiego, Jerzego Jędrysiaka, Grzegorza Mazurka, Jerzego Panka, Jadwigę Smykowską, Maksymiliana Snocha, Stefana Suberlaka i Wiesława Szamockiego. Cennym dziełem, wchodzącym w skład zbiorów radomskiej galerii, był obraz wybitnego portrecisty Bolesława Czedekowskiego (1885-1969), „Portret Johanny Hartmann”, namalowany w technice olejnej na płótnie. Został on ofiarowany na drodze dyplomatycznej radomskiemu BWA przez żonę artysty malarza.
Działalność edukacyjna i popularyzatorska[edytuj | edytuj kod]
Jednym z podstawowych celów działań edukacyjnych w radomskim Biurze Wystaw Artystycznych była – w ramach prowadzonych zajęć dla młodzieży szkolnej – pomoc w interpretacji dzieł sztuki prezentowanych na ekspozycjach. Do jej najważniejszych założeń należało nie tyle przedstawianie gotowych rozwiązań, co próbowanie przekazania niezbędnej wiedzy umożliwiającej poznawanie świata sztuki. Czyniono to za pośrednictwem dyskusji w trakcie trwania ekspozycji i funkcjonującego Studium Wiedzy o Sztuce, prowadzonego przez pracowników Działu Oświatowego BWA. Cieszyło się ono dużym zainteresowaniem, zwłaszcza wśród młodzieży licealnej. W jego ramach były prowadzone wykłady przez historyków sztuki, poświęcone przede wszystkim wybitnym twórcom i stylom w sztuce europejskiej. Na tej płaszczyźnie współpracowano z takimi instytucjami, jak Galeria „Zachęta”, Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego,Instytut Brytyjski, Instytut Francuski oraz Węgierski Instytut Kultury w Warszawie, które użyczały dydaktycznych pomocy w postaci zestawów reprodukcji dzieł sztuki, barwnych diapozytywów oraz literatury z zakresu dziejów sztuki.
W radomskim BWA przywiązywano duże znaczenie do działań na rzecz miasta i regionu. Dla uczczenia króla Kazimierza Wielkiego, którego imię wiąże się z budową Nowego Miasta Radomia i jego lokacją na prawie magdeburskim, zlecono profesorowi Krzysztofowi Nitschowi z Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie wykonanie rzeźby wyobrażającej postać tego monarchy en pied, w brązie. Miała zostać ustawiona we wnęce znajdującej się we frontowej elewacji Domu Esterki. Natomiast laureaci Triennale „Prezentacje Portretu Współczesnego” podczas wernisaży otrzymywali medale BWA, wykonane w brązie przez artystę rzeźbiarza Józefa Stasińskiego z Poznania. Na awersie medalu znajdowały się wybitne osobistości związane z ziemią radomską król Kazimierz Wielki, Jan Kochanowski i Jacek Malczewski, na rewersie – Dom Esterki i Dom Gąski[29].
Z myślą o udokumentowaniu osiągnięć w zakresie profesjonalnej twórczości plastycznej w Radomiu po II wojnie światowej pracownicy radomskiego BWA doprowadzili do wydania obszernej monografii Twórczość plastyczna i wystawiennictwo w Radomiu w latach 1945–1989, autorstwa E. Pierzyńskiej–Jelskiej i A. Jelskiego – cz.1 (teksty i wybór materiałów ilustracyjnych) oraz T. Dąbrowskiej – cz. 2 (noty biograficzne)[30].
Uczestnicząc w dniach 4-6 grudnia 1986 r. w XXXV Sesji Naukowej Stowarzyszenia Historyków Sztuki pt. Portret. Forma – Funkcja – Symbol, która odbyła się w auli Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu, dr E. L. Pierzyńska-Jelska i mgr A. Jelski wygłosili dwa referaty Galeria Autoportretu Współczesnego i Triennale „Prezentacje Portretu Współczesnego”. Zwrócono w nich uwagę na to, że nazwa „portret współczesny” jest konstrukcją umowną, a przymiotnik współczesny został potraktowany jako rama chronologiczna, a nie sugestia stylowa. Wspólnym natomiast mianownikiem łączącym bogatą panoramę wizerunków prezentowanych na poszczególnych Triennale „Prezentacje Portretu Współczesnego” i w Galerii Autoportretu Współczesnego w Radomiu, jest człowiek, żyjący tu i teraz, ze swoimi problemami, jakie niesie cywilizacja. Jest to kolejna obserwacja, jaką portret utrwalił. Kolejne doświadczenie artysty i widza, nowa inspiracja dla historyka sztuki i socjologa. Oba referaty znalazły się w zbiorowym wydawnictwie książkowym Portret. Forma – Funkcja – Symbol[31].
Zamieszczano materiały w takich specjalistycznych czasopismach, jak np. „Sztuka Polska” i „Sztuka”[32]
Przytoczone publikacje miały utrwalić w świadomości środowisk polskich artystów plastyków, historyków sztuki i zainteresowanych tą tematyką, fakt istnienia radomskich wystaw, przede wszystkim poświęconych współczesnemu portretowi polskiemu w malarstwie i grafice. Wymienione ekspozycje były wizytówką Radomia, budziły zainteresowanie licznych zwiedzających z kraju i zagranicy. Biuro Wystaw Artystycznych w Radomiu starało się podtrzymać opinię o tym mieście jako o liczącym się wówczas w kraju ośrodku upowszechniającym kulturę w zakresie współczesnej plastyki.Piętnastoletni dorobek radomskiego BWA okazał się na tyle wartościowy, że w 1988 r. został wysoko oceniony przez Ministerstwo Kultury i Sztuki.[33]
Likwidacja[edytuj | edytuj kod]
Przebieg
Rok 1990, będący początkową fazą tzw. okresu transformacji ustrojowej był momentem z którym polskie społeczeństwo wiązało wielkie nadzieje na lepszą przyszłość. Był to czas stopniowego przejmowania władzy politycznej i administracyjnej na szczeblu lokalnym przez przedstawicieli przeważnie związanych z ruchem „Solidarność”. W tym trudnym okresie, zdominowanym przez niepewność i społeczne napięcia, władze na różnych szczeblach miały do rozwiązania wiele ważniejszych problemów niż sprawy kultury, która nie była w centrum zainteresowań.
Na początku sierpnia 1990 r. pojawiły się informacje w lokalnych mediach o rzekomym braku środków finansowych potrzebnych do zapewnienia działalności miejscowego BWA[34]. W rzeczywistości ówczesne Ministerstwo Kultury i Sztuki zagwarantowało w ramach finansowania placówek kultury szczebla wojewódzkiego, w tym wszystkich Biur Wystaw Artystycznych na terenie kraju, dotacje na działalność tych instytucji, przekazywane za pośrednictwem urzędów wojewódzkich[35].
Rezultat był jednak taki, że wspomniana państwowa galeria sztuki współczesnej, mająca znaczący dorobek wystawienniczy oraz wydawniczy, stanowiący poważny wkład do dziejów radomskiej kultury, w szczytowym okresie swojego rozwoju, została postawiona w stan likwidacji na mocy Zarządzenia Nr 65/90 z dnia 30 sierpnia 1990 r., podpisanego przez nowo powołanego wojewodę radomskiego[36].
Po odwołaniu się dyrektora BWA od wspomnianego „Zarządzenia”[37] sprawa trafiła do Ministerstwa Kultury i Sztuki. Tam zapadła ostateczna decyzja dotycząca dalszych losów radomskiej galerii. Wymienione Ministerstwo podtrzymało decyzję wojewody radomskiego[38]. Była ona równoznaczna z unicestwieniem siedemnastoletniego dorobku instytucji. Pracownikom BWA zostały wymówione warunki pracy i płacy. Unikatowa w skali kraju kolekcja współczesnych autoportretów i portretów w malarstwie i grafice autorstwa polskich artystów (kolekcja wszystkich dzieł sztuki liczyła 266 prac: 198 obrazów, w tym 67 autoportretów i 65 portretów w malarstwie, 67 portretów w różnych technikach graficznych oraz 1 rzeźbę), została przejęta przez Muzeum Okręgowe w Radomiu[28].
Zastosowanie arbitralnej decyzji w stosunku do radomskiego BWA stanowiło odosobnione działanie wobec tego typu placówek wystawienniczych, z których większość, choć niekiedy pod zmienionymi nazwami, finansowana ze środków samorządów miejskich, powiatowych lub wojewódzkich, przetrwała do dziś[39].
Budziło zdziwienie, że projekt likwidacji galerii wyszedł od władz lokalnych, którym powinno zależeć na utrzymaniu ówczesnego stanu posiadania placówek kulturalnych szczebla wojewódzkiego[40].
Na nic zdały się protesty kilku znanych parlamentarzystów, profesorów – historyka sztuki oraz estetyka z Uniwersytetu Warszawskiego, krytyków sztuki, artystów plastyków z kraju i z zagranicy, niektórych członków radomskiej „Solidarności” i dziennikarzy oraz przedstawicieli radomskich środowisk nauki i kultury[41]. Wojewoda nie zmienił zdania i tym samym nie zaakceptował propozycji racjonalnych rozwiązań[42]. Sprawa, jako „kontrowersyjna”, stała się na tyle głośna w publicznej przestrzeni, że trafiła na łamy ogólnopolskiej prasy[43].
Jak próbowano później przedstawić to destrukcyjne działanie – była to jedna z form wdrażania na terenie województwa radomskiego programu „restrukturyzacji państwowych instytucji kultury (…) którego fundamentalnym założeniem (…) było wykluczenie likwidacji państwowych instytucji jako drogi do osiągnięcia założonych celów”[44].
Skutki
Zniknięcie BWA z mapy kulturalnej Radomia było równoznaczne z faktem, że przestał istnieć zgrany, o znaczących osiągnięciach zespół, składający się z ambitnych i kompetentnych osób, mających jasno określony cel. Przestała istnieć jedyna w mieście i w województwie radomskim placówka zajmująca się wyłącznie udostępnianiem, upowszechnianiem i uprzystępnianiem profesjonalnej sztuki[45]. Wiązało się to również ze zmniejszeniem przez Ministerstwo Kultury i Sztuki dla lokalnej kultury środków finansowych o wielkość budżetu instytucji, która przestała istnieć. Konsekwencje tego szkodliwego działania dotknęły przede wszystkim liczne miejscowe środowisko plastyków. Obciążyły również budżet Muzeum Okręgowego w Radomiu (obecnie Muzeum im. Jacka Malczewskiego) utrzymaniem dodatkowego oddziału jakim jest Muzeum Sztuki Współczesnej, utworzonego w miejsce Biura Wystaw Artystycznych[46]. Została przerwana kontynuacja pewnego pomysłu w kulturze. Tym samym skumulowany kapitał myśli, zorientowany wokół różnych niekonwencjonalnych przedsięwzięć, których realizacja nie mieściła się wyłącznie w statutowych zadaniach zlikwidowanej instytucji, uległ bezsensownemu zaprzepaszczeniu. Radom tracąc interesującą ofertę kulturalną, zmarnował szansę na doskonałą promocję miasta nie tylko w kraju, ale również w jednoczącej się Europie.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ P. Głowacki, Przemiany w funkcjonowaniu państwowych galerii sztuki po 1989 roku, „dyskurs”. Pismo Naukowo-Artystyczne Akademii Sztuk Pięknych we Wrocławiu, nr 4/2006, s. 115;. J. Mansfeld, Centralne Biuro Wystaw Artystycznych – Zachęta 1860-2000. Pod red. nauk. G. Świtek. Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki, Warszawa 2003, s. 179.
- ↑ J. Krzymuska, Centralne Biuro Wystaw Artystycznych, w: Polskie życie artystyczne 1945-1960. Praca zbiorowa pod red. A. Wojciechowskiego, Wrocław-Warszawa-Kraków 1992, s. 254.
- ↑ Ibidem, s. 254.
- ↑ Ibidem, s. 257.
- ↑ Archiwum Państwowe w Radomiu (dalej APR): Urząd Wojewódzki w Radomiu. Zarządzenie nr 58/75 wojewody radomskiego z dn. 9.12.1975 r. w sprawie utworzenia z dniem 1 października 1975 r. Biura Wystaw Artystycznych w Radomiu. Spis nr 15, sygn. 184.
- ↑ R. Brykowski, Architektura Radomia, w: Urbanistyka i architektura Radomia, pod red. W. Kalinowskiego, Lublin 1979, s. 96.
- ↑ E. Pierzyńska–Jelska, A. Jelski, T. Dąbrowska, Twórczość plastyczna i wystawiennictwo w Radomiu w latach 1945–1989, Radom 1990, s. 95.
- ↑ Ibidem, s. 93, 96-97. M. Hniedziewicz, Cienie radomskiej plastyki, „Kultura”, nr 13 z 2.02.1975
- ↑ Nowacka A.: „Prezentacje portretu współczesnego” sukcesem artystycznym i wystawienniczym, „Życie Radomskie” z 22.09.1978; Koś B.: Renesans portretu, „Magazyn Słowa Ludu” z 6-8. 10. 1978; P._J.E.L.: Vuelve el retrato, „La Pologne-Polonia”, nr 1- 4 (329-332), 1982; Pierzyńska–Jelska E.L., Jelski A.: Triennale „Prezentacje Portretu Współczesnego”, [w:] Portret. Funkcja – Forma – Symbol.op. cit., s. 447–457.
- ↑ I „Triennale” zostało otwarte 22 września 1978 r., „Polaków portret własny” 8 października 1979 r.
- ↑ A. Sawicki, Portret, „Dziennik Polski” z 9. 09. 1981; I. J. Kamiński I, Znów portret, „Kamena” nr 17 (1737) z 16.08.1981 ; R. K. Bochyński, Między tradycją a współczesnością, „Przemiany”, nr 21 z 05.1984; K. Siemiatycka, Jeśli portret – to do Radomia, „Kobieta i Życie”, nr 23 (1725) z 3.06.1984; I. J. Kamiński, Po prostu portret, „Sztuka” nr 1/85; J. Werbanowski, Portret w Radomiu, „Sztuka” nr 5/87; R. K. Bochyński, Koniec pewnej tradycji, „Przemiany”, nr 198, r. XVIII, 1987.
- ↑ Galeria Autoportretu Współczesnego została otwarta 30 marca 1984 r.; M. Rumin, Autoportret, „Przemiany”, nr 9 z 5.09.1985; E. Pierzyńska-Jelska, A. Jelski, Self – portraits of artists, „Lot Kaleidoscope”, nr 3(30), 1986; Z. Duszkow, Unikalna Galeria, „Dunajska Prawda”, Ruse, 1.11.1986; A. Jelski, Rencontre avec soi – même, „La Pologne – Polonia” 1987, nr 4 (352); J. Duda Gracz, Na portret, „Sztuka”, nr 5/6, 1988. E. Pierzyńska-Jelska, A. Jelski, Galeria autoportretu współczesnego, [w:] Portret. Funkcja – Forma – Symbol. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Toruń, grudzień 1986, pod red. nauk. prof. T.S. Jaroszewskiego,Warszawa 1990, s. 323–331.
- ↑ J. Werbanowski, op. cit.
- ↑ W. Maciąg, Wszystkim swoje księgi daję, „Przemiany”, nr 7(118), 07. 1980; „Jan Kochanowski et son époque 1584 – 1984”, „La Pologne – Polonia”, nr 2(312), 1985; B. Piątkowska, Wizerunek arcypoety, „Stolica”, nr 48(1914) z 25.11.1984; A. Jelski, „Jan Kochanowski i Jego Epoka”, „Sztuka Polska”. Biuletyn Informacyjny, nr 11/84.
- ↑ E. Pierzyńska–Jelska, A. Jelski, T. Dąbrowska, op. cit., s. 98–104.
- ↑ (z) Malarstwo Piotra Biełowa. Świadectwo czasów, „Gazeta Radomska”, nr 4(8), 24 II–10 III 1990.
- ↑ Ibidem, s. 120; Monografia artystów radomskich (1945-2011) w 100-lecie ZPAP, Radom 2011. Autor i koordynator projektu J. Popławski. Brak paginacji.
- ↑ Polskie malarstwo portretowe” zostało otwarte 10 lipca 1984 r.; E. Pierzyńska–Jelska, Image of our contemporaries, „Poland – Polen”, nr 2(338) 1984; W. Kiwilszo, Portrety Polaków ze współczesności, „Stolica”, nr 34(1900) z 19.08.1984; M. Rumin, Polaków portret dzisiejszy, „Przemiany”, nr 36 z 6.08.1984.
- ↑ T. Jeżewski,: Portret i jego ramy. „Życie Literackie”, nr 33(1960), 1984.
- ↑ E. Pierzyńska–Jelska, A. Jelski, T. Dąbrowska, op. cit., s. 96, 99 – 104
- ↑ M. Reininghaus, Portraitskunst aus Polen, „Parnass”, nr 5, 1985; Polish portraits at the Senior Room of St. David’s University College, Lampeter, “The Cambrian News” z 28.11.1986; E. Pierzyńska-Jelska, A. Jelski, Polnische Maler im Selbstporträt. Polnisches Informations und Kulturzentrum in Berlin, Berlin 1987; E. L. Pierzyńska–Jelska, A. Jelski, Baczyć czaławieka i jago czas, „Mastactwa Biełarusi”, nr 11/1989.
- ↑ Hold velkému básnikovi, „Lidová Demokracie” z 5.01.1983; „Jan Kochanowski (1530-1584). Sein Leben und seine Heimat”. Polnisches Institut. Wien. Programmvorschau Jänner 1985.
- ↑ E. Pierzyńska–Jelska, A. Jelski , T. Dąbrowska, op. cit., s. 101.
- ↑ Ibidem, s. 103–104.
- ↑ V i VI Mieżdunarodna Izłożba na Riealisticznata Żiwopis, Galieria „Szipka”, Sofija, 1984 i 1987; Katalogi wystawy; Werbanowski J.: Sami nie wiemy co posiadamy. Święto sztuki drzeworytniczej, „Express Wieczorny”, nr 241 (12168) z 11.12.1986; Werbanowski J.: Co zdarzyło się w Bańskiej Bystrzycy?, „Perspektywy” nr 15 (910) z 15.04.1987.
- ↑ APR. Biuro Wystaw Artystycznych w Radomiu. Korespondencja z R. Gibsonem – kuratorem Działu Sztuki XX w. w National Portrait Gallery w Londynie w latach 1984–1988; Korespondencja z organizatorami Concours pour les prix de Portrait Paul-Louis Weiller w Paryżu; Institut de France i Académie des Beaux – Arts w Paryżu w latach 1983–1988, sygn. 99 i 104.
- ↑ E. Pierzyńska–Jelska, A. Jelski, T. Dąbrowska, op. cit., s. 96–105; A. Jelski, Audiatur et altera pars. Z dziejów radomskiego Biura Wystaw Artystycznych, „Myśl Polska”, nr 23 – 24 (1884/85), r. LXXI, 3-10.06.2012.
- ↑ a b A. Jelski, op. cit.
- ↑ A. Pierzyńska–Jelska, A. Jelski, T. Dąbrowska, op. cit., s. 5–6.
- ↑ Ibidem.
- ↑ Portret. Funkcja – Forma – Symbol. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Toruń, grudzień 1986, op. cit.
- ↑ A. Jelski, Przegląd plastyki radomskiej – Radom 1984, „Sztuka Polska”, nr 2, 1985; A. Jelski, E. Pierzyńska-Jelska, Radomskie Triennale, „Sztuka”, nr 5/6, 1988.
- ↑ APR. Zbiory A. S. Jelskiego. Pismo Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Kultury i Sztuki K. Marszałek–Młyńczyk do Wicewojewody Radomskiego W. Pietruszki z 30.11.1988, sygn. 64, s. 1.
- ↑ Kultura w obliczu przeobrażeń, „Życie Radomskie”, nr 178 z 2.08.1990; (pik) Czy tylko pod znakiem obaw i likwidacji. Nowy sezon w kulturze. „Życie Radomskie”, nr 220 z 21.09.1990; Wszystkiego nie da się zachować. Z Markiem Szyjko, zastępcą dyrektora Wydziału Zdrowia i Spraw Społecznych UW w Radomiu rozmawia Bogdan Wyciszkiewicz.: „Nowy Tygodnik Radomski”, nr 5 (13) z 30.01.1991.
- ↑ Od 1984 r. Biura Wystaw Artystycznych, jako galerie sztuki współczesnej, instytucje państwowe, były finansowane przez Ministerstwo Kultury i Sztuki za pośrednictwem Urzędów Wojewódzkich. Podstawę prawną stanowiła Ustawa z 26 kwietnia 1984 r., o upowszechnianiu kultury oraz o prawach i obowiązkach pracowników upowszechniania kultury, poz. 129, art. 9, 12, 33. (Dz. U.1984, nr 26). Biura Wystaw Artystycznych zostały wymienione w Okólniku Ministerstwa Kultury i Sztuki z dnia 3. 08. 1990 r. w punkcie „B” dotyczącym finansowania państwowych instytucji kultury, podpisanego przez wiceministra kultury i sztuki M. Jagiełłę; (PAP) Obrady Rządu. Raport o kulturze, „Życie Radomskie”, nr 218 z 19.09.1990; „Rada Ministrów, obradująca 17 bm. pod przewodnictwem premiera Tadeusza Mazowieckiego, przyjęła raport o kulturze w okresie przejściowym. (…) Działania państwa w sferze kultury będą usytuowane na trzech poziomach – „narodowym”, „państwowym” i „lokalnym”. Drugi obszar to instytucje znajdujące się pod opieką państwa, nadzorowane i finansowane przez wojewodów w porozumieniu z ministrem kultury i sztuki. Do tych instytucji zostały zaliczone m.in. Biura Wystaw Artystycznych. Sprawy finansowania instytucji upowszechniania kultury zostały definitywnie uporządkowane dzięki Ustawie z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, poz. 493, art. 2. (Dz. U. 1991, nr 114).
- ↑ APR. Zbiory A. S. Jelskiego. Zarządzenie nr 65/90 wojewody radomskiego z dnia 30.08.1990 r. w sprawie likwidacji Biura Wystaw Artystycznych w Radomiu. Spis nr 15, sygn. 199; Maj E.: Paskudny radomski zwyczaj, „Gazeta w Radomiu” z 26.06.2008.
- ↑ APR. Zbiory A. S. Jelskiego. Odwołanie się dyrektora BWA w Radomiu do Ministra Kultury i Sztuki od decyzji wojewody radomskiego o likwidacji BWA w Radomiu z dn. 30.08.1990, sygn. 64, s. 42-43.
- ↑ APR. Zbiory A. S. Jelskiego. Pismo A. Rottenberg, dyrektora Departamentu Plastyki w Ministerstwie Kultury i Sztuki w Warszawie z dnia 27. 09. 1990 r. w związku z odwołaniem się dyrektora BWA w Radomiu do Ministra Kultury i Sztuki od decyzji wojewody radomskiego o likwidacji BWA w Radomiu (Zarządzenie nr 65/90 z dnia 30. 08. 1990 r.), sygn. 64, s. 58-60.
- ↑ P. Glowacki, op. cit., s. 121-122.
- ↑ APR. Zbiory A.S. Jelskiego. Pismo pracowników BWA w Radomiu do Szanownego Pana dr. Jana Rejczaka – Wojewody Radomskiego z 23 VIII 1990, sygn. 64, s. 30-31. APR. Zbiory A. S. Jelskiego. Oświadczenie Waldemara Ochackiego, członka Grupy Inicjatywnej NSZZ „Solidarność” przy Wojewódzkim Domu Kultury w Radomiu w sprawie praktyk godzących w autonomię kultury i projekt likwidacji BWA, sygn. 64, s. 16 a.
- ↑ B. Dobrzyńska, Pogotowie strajkowe w BWA. Nie chcą być zlikwidowani, „Słowo Ludu”, nr 203 (12432) z 1-2.09.1990.; K. Żmudzin , Zadyma na salonach, „Gazeta Lokalna”, nr 60 z 6.09.1990; T. Jundziwiłł, Etyka czy taktyka w radomskiej kulturze, „Gazeta Lokalna”, nr 71 z 7.09.1990; B. Koś, Smutek na gruzach, „Słowo Ludu” z 28.02.1991; B. Wyciszkiewicz, Po was choćby potop..., „Nowy Tygodnik Radomski”, nr 19/27 z 8.05.1991; APR. Zbiory A. S. Jelskiego. Pismo przedstawicieli resortu kultury reprezentujących struktury związkowe NSZZ „Solidarność” Ziemia Radomska do wojewody radomskiego Jana Rejczaka z 28. 08. 1990, sygn. 64, s.16; APR. Zbiory A. S. Jelskiego. W sprawie uchylenia decyzji wojewody radomskiego apelowali do Minister Kultury i Sztuki Izabeli Cywińskiej Jan Józef Lipski – senator RP i Aleksander Małachowski – poseł RP, sygn. 64, 68-69; Opinie o działalności radomskiego BWA sporządziły profesor Irena Wojnar – estetyk i profesor Anna Sieradzka – historyk sztuki z Uniwersytetu Warszawskiego, sygn. 64, s. 108 i 118-119. Zaniepokojenie losami radomskiej galerii wyrazili : krytyk sztuki Jacek Werbanowski, sygn. 64, s.120 oraz znani artyści plastycy Edda Seidl - Reiter z Wiednia, Bruno Kruerke z Berlina, Krzysztof Jackowski, Wanda Macedońska – Zalewska, Jerzy Duda Gracz, Erazm Kalwaryjski, Hanna Pstrągowska - Dubiel, Jan W. Malik i Krystyna Brzechwa, sygn. 64, s. 73, 74, 109-110, 111-112, 113-114, 115-116, 117, 121, 122. Osoby te podkreślały, iż likwidacja, znanego z cennych inicjatyw radomskiego BWA, doprowadzi do dotkliwego zubożenia radomskiej kultury. Pewna liczba pism została wysłana do Biura Wystaw Artystycznych w Radomiu, inne – do Ministerstwa Kultury i Sztuki w Warszawie. Kopie listów wysłanych do Ministerstwa Kultury i Sztuki trafiły do radomskiego BWA. Niektóre pisma, jak i opinie, zostały osobiście doręczone wojewodzie - dr. J. Rejczakowi.
- ↑ B. Wyciszkiewicz: op. cit. Proponowano m.in. redukcję etatów i prowadzenie działalności komercyjnej (sprzedaż dzieł sztuki) w BWA.
- ↑ T. Strachota: Warchoły z Radomia, „Przegląd Tygodniowy”, nr 42 z 21.10.1990; Boratyńska – Komar M.: Burzyć i budować, „Nowy Świat” z 18.11.1992.
- ↑ APR. Zbiory A. S. Jelskiego. Pismo wicewojewody radomskiego mgr inż. arch. Tadeusza Derlatki do Juliusza Brauna – Przewodniczącego Komisji Kultury i Środków Przekazu Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 19.01.1993, sygn. 65, s. 1.
- ↑ W latach 2010 i 2012 Muzeum im. J. Malczewskiego w Radomiu i Muzeum Niepodległości w Warszawie upamiętniły dwudziestolecie likwidacji radomskiego BWA organizując ekspozycję „Galeria Autoportretu Współczesnego 1984 – 1990”. Pierzyńska-Jelska E.: Wstęp, [w:] Galeria Autoportretu Współczesnego 1984 – 1990 przy BWA w Radomiu (1984-1990), Kielce 2010; Skoczek T.: Słowo wstępne, [w:] Galeria Autoportretu Współczesnego 1984 – 1990.Wystawa zorganizowana przez Muzeum Niepodległości w Warszawie, Warszawa 2012, s. 5–7; Pierzyńska-Jelska E.: Misja Galerii Autoportretu, ibidem, s. 9–12; Sieradzka A.:Galeria Autoportretu Współczesnego, ibidem, s. 15–21; Małkowski E.G..: Talent i Praca – portret współczesny, „Myśl Polska”, nr 27-28 z 20-27.05. 2012.
- ↑ E. Bajek, Muzeum Okręgowe w Radomiu.70 lat Muzeum Radomskiego 1923-1993, Radom 1993, s. 40.