Chreszczatyk
 Chreszczatyk, widok w kierunku placu Niepodległości | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miasto wydzielone | |
Położenie na mapie Kijowa  | |
Położenie na mapie Ukrainy  | |
Położenie na mapie Kijowa i obwodu kijowskiego  | |
 50°26′50,0″N 30°31′19,0″E/50,447222 30,521944
| |
Chreszczatyk[1] (także: Kreszczatik[2][3], Kreszczatyk[4]; ukr. Хрещатик, Chreszczatyk) – główna aleja Kijowa. Zabudowa alei została zniszczona podczas II wojny światowej, następnie aleja została odbudowana w latach 50. XX wieku w stylu socrealistycznym.
Historia ulicy[edytuj | edytuj kod]
Od wczesnego średniowiecza był to trakt łączący Górne Miasto z Padołem. Siedzibę księcia kijowskiego (przez bramę Wojewódzką) z dzielnicą kupców i rzemieślników oraz radą miejską znajdującą się na drugim końcu dzielnicy przy bramie Szczekawickiej. Z chwilą nadania praw miejskich Kijowowi w 1494 przez króla Jana Olbrachta, było to miejsce przeznaczone dla największego dorocznego jarmarku tzw. „kreszczeńskiego” i targu – trwającego od 6 stycznia przez kolejne 20 dni, wywodzącego się z przywileju króla Zygmunta I z roku 1516.
Od roku 1797 głównym centrum działalności handlowej staje się Dom Kontraktowy. W podolskim „domu” znajdowały się liczne stoiska polskich kupców z Kijowa, Warszawy i innych miast. Od samego początku „kontrakty” związane były z jarmarkiem handlu zbożowego, od końca XIX w. także cukrowego. Z biegiem czasu kontrakty kijowskie zlewają się z dawnym jarmarkiem[5] Nowy budynek wybudowany w latach 1815–1817, wyróżniał się w zespole architektonicznym centralnego placu dzielnicy. Dom kontraktowy bywał także ośrodkiem życia towarzyskiego – odwiedzili go Adam Mickiewicz, Aleksander Puszkin, Honoriusz Balzac i Taras Szewczenko. Odbywały się tu przedstawienia teatralne i koncerty, występowali tutaj m.in. Franciszek Liszt i Henryk Wieniawski.
W 1811 wybuchł na Padole pożar, który strawił większą część tej tradycyjnej dzielnicy kupieckiej[6]. Wydarzenie to w swojej konsekwencji ułatwiło następnie władzom rosyjskim całkowitą przebudowę struktury przestrzennej Kijowa. Luźno powiązane ze sobą oddzielne części starego miasta (Pieczary-Dolne i Górne Miasto) zostały połączone nowo wybudowaną arterią, ulicą Chreszczatyk. W miejscu starej, spalonej dzielnicy powstał duży rosyjski dom handlowych „Gostiny Dwor”, wybudowany w latach 1812–1828[7]. Przez cały wiek dziewiętnasty nazywana była „jedyną prawdziwą ulicą Kijowa”[8]. Tutaj 9 maja 1920 odbyła się defilada oddziałów Wojska Polskiego i Armii Ukraińskiej Republiki Ludowej po zajęciu Kijowa, podczas wyprawy kijowskiej w wojnie polsko-bolszewickiej.
Na Chreszczatyku w XIX wieku mieściło się wiele prowadzonych przez Polaków nowoczesnych magazynów, renomowanych firm, banków, hoteli, zakładów rzemieślniczych[9]. Po wojnie ukraińsko-radzieckiej i utworzeniu USRR Chreszczatyk w latach 1923–1937 nosił nazwę ulicy Worowskiego, nazwę historyczną przywrócono w 1937. Zaminowana i wysadzona w powietrze przez sowieckich saperów po zajęciu Kijowa przez Wehrmacht we wrześniu 1941 w czasie wojny niemiecko-sowieckiej. Odbudowana z gruzów po II wojnie światowej w stylu socrealistycznym. Jest dziś osią stołecznego Kijowa.
Etymologicznie nazwa pochodzi od ukraińskiego słowa, w znaczeniu „na skrzyżowaniu”.
XIX wiek. Okres do 1917 roku[edytuj | edytuj kod]
Charakterystyczne budynki[edytuj | edytuj kod]
Duma Miejska[edytuj | edytuj kod]
W 1876 roku dokonano otwarcia budynku rady miejskiej zaprojektowanego przez O. Schillego. Kształtem przypominał rozciągnięta podkowę, zwróconą wypukłą częścią w stronę ulicy. Na parterze miały swoją siedzibę małe sklepiki, na reprezentacyjnym pierwszym piętrze pokoje rady miejskiej wraz z salą posiedzeń. Do budynku nadbudowana była wieża z zegarem i sygnaturką, na której szczycie stał symbol Kijowa Św. Michał Archanioł według projektu architekt miejskiej Ewy Kulikowskiej.
W roku otwarcia budynku zakwaterowano w ratuszu szkołę artystyczną Nikołaja Muraszki. W 1881 roku rozpoczął tu działalność pierwszy w Europie nocny punkt pomocy lekarskiej.
Za czasów radzieckich w ratuszu mieścił się rejonowy komitet wykonawczy WKP(b), a figurkę Św. Michała zastąpiono czerwoną gwiazdą. Po zniszczeniach II wojny światowej budynku nie odbudowano.
Giełda Miejska[edytuj | edytuj kod]
7 stycznia 1873 roku z inicjatywy szefa kijowskiego oddziału Rosyjskiego Banku Państwowego Nikołaja Bungego i szefa komitetu na rzecz giełdy kijowskiej M. Chriakowa otwarto giełdę kijowską – w trzynastą rocznicę działalności przeniosła się do nowego budynku powstałego na rogu Chreszczatyku i ul. Instytuckiej.
Grand-Hotel-National[edytuj | edytuj kod]
W 1876 roku na rogu Chreszczatyku i ulicy Besarabskiej zbudowano dwupiętrowy budynek kupca Marra według projektu architekta Władimira Nikołajewa. Na parterze mieściły się luksusowe sklepy, dwa kolejne piętra zajmowały pomieszczenia hotelu Grand-Hotel-National należącego początkowo do kijowskiego przedsiębiorcy Szulca. Wcześniej na jego miejscu stał jednopiętrowy wyszynk z pokojami hotelowymi należący do architekta Wincentego Berettiego (bywali tu m.in. Nikołaj Kostomarow i Taras Szewczenko).
W 1883 roku gmach wzbogacił się o aptekę, trzecią z kolei na Chreszczatyku, a w 1906 roku otworzyło w nim swoje podwoje kino „Elektrobiograf”. Swego czasu był uważany za najpiękniejszą architektonicznie budowlę ulicy[przez kogo?]. Obecnie na miejscu dawnego hotelu znajduje się kino „Orbita” (adres: Chreszczatyk 29/1).
Dom Kupiecki[edytuj | edytuj kod]
Został wzniesiony w 1882 roku dla potrzeb kijowskich kupców, obecnie znajduje się tu Narodowa Filharmonia Ukrainy.
Okres ZSRR[edytuj | edytuj kod]
Po ataku III Rzeszy na ZSRR rozpoczęło się ustawianie barykad na ulicy. Armia Czerwona wycofując się z miasta 19 września 1941 roku zaminowała większość ważnych budynków w Kijowie, w tym prawie cały Chreszczatyk. Pięć dni później pozostawieni w Kijowie sowieccy dywersanci wywołali zdalnie sterowane wybuchy zaminowanych kamienic, które doprowadziły do pożaru całej ulicy. Niemcom nie udało się opanować pożaru, w październiku 1941 roku większość budynków była zrujnowana.
Po wkroczeniu Armii Czerwonej do Kijowa jesienią 1943 roku rozpoczęła się odbudowa ulicy, powstała towarzysząca jej piosenka autorstwa Pawła Tyczyny:
Люба сестронька, милий братику,
Попрацюймо на Хрещатику
Ти з того кінця, я з цього кінця...
-
Pocztówka przedstawiająca Dumę Miejską. Początek XX wieku -
Cukiernia na Chreszczatyku sfotografowana od strony Dumy.
B. A. Semadeni napisane alfabetem rosyjskim i obok łacińskim. Na lewo charakterystyczny budynek giełdy. Budynek ten oddzielony był od Giełdy Miejskiej ulicą Instytucką (dzisiaj jest tam Majdan Niepodległości) -
Kijowska Giełda pod koniec XIX wieku -
Hotel Nacional w XIX stuleciu -
Dom Kupiecki. Obecnie Filharmonia Narodowa
.jpg)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Polski egzonim przyjęty na 121. posiedzeniu KSNG.
- ↑ Edmund Goldzamt: Architektura zespołów śródmiejskich i problemy dziedzictwa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1956, s. 345–361.
- ↑ Kreszczatik czy Chreszczatyk? – Poradnia językowa PWN.
- ↑ Wacław Ciechowski, Kijów i jego pamiątki, wyd. Księgarnia Leona Idzikowskiego, Kijów, rok 1900, s. 38, 77 http://pbc.biaman.pl/dlibra/docmetadata?id=3829&from=publication.
- ↑ „Zjazdy kontraktowe (trzytygodniowy jarmark, zwany Trzejkrólewieckim) odbywały się od drugiej połowy XVI w. Od 1586 w styczniu, w Poznaniu, Lwowie, Krakowie, Przemyślu, Łucku, Bełzie, Sandomierzu, u schyłku XVIII w. w Dubnie i potem w Kijowie.”, [w:] Przegląd historyczny: t. 72, wyd. I.
- ↑ „W czerwcu i lipcu roku 1811, były ogromne pożary „w rozmaitych miejscach w kraju. Niemirów był spalony do szczętu, Tulczyn w większej części, Berdyczów poniósł szkody na wiele milionów w towarach, w Kijowie cały Padół...”, [w:] Heleniusz. Wspomnienia polskich czasów dawnych. 1894. op. cit. Kronika OO. Kapucynów.
- ↑ Alexander Kratochvil. Ukraina ad portas: ist die Ukraine europäisch genug für die EU. 2006. s. 68.
- ↑ The Khreshchatyk came to be called „the only real street in Kiev,”, [w:] Kiev: A Portrait, 1800-1917 str. 32.
- ↑ Leon Idzikowski – księgarz i wydawca. wspolnotapolska.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-10)]..