Dipterostemon capitatus
Wygląd
Systematyka[1][2] | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadklasa | |||
Klasa | |||
Nadrząd | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Rodzaj |
Dipterostemon | ||
Gatunek |
Dipterostemon capitatus | ||
Nazwa systematyczna | |||
Dipterostemon capitatus (Benth.) Rydb. Bull. Torrey Bot. Club 39: 111 (1912)[3] | |||
Synonimy | |||
|
Dipterostemon capitatus (Benth.) Rydb. – gatunek roślin z monotypowego rodzaju Dipterostemon Rydb., z rodziny szparagowatych, występujący w południowo-zachodniej Ameryce Północnej, na terenie północno-zachodniego Meksyku oraz Arizony, Kalifornii, Newady, Nowego Meksyku, Oregonu i Utah w Stanach Zjednoczonych[3].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Wieloletnie rośliny zielne o wysokości do 65–70 cm[5].
- Pęd
- Podziemna bulwocebula, pokryta włóknistą okrywą[5].
- Liście
- Od dwóch do pięciu liści odziomkowych, wąskolancetowatych, całobrzegich, kanalikowatych, o długości 10-70 cm, z ledwo widoczną wypustką grzbietową[5].
- Kwiaty
- Zebrane od 2 do 15 w gęsty, baldachowaty kwiatostan, który wyrasta na gładkim, okrągłym na przekroju głąbiku, o wysokości do 65 cm. Kwiatostan wsparty jest 2–4 białawymi do ciemnofioletowych, papierzastymi, jajowatymi do lancetowatych podsadkami, długości 7–20 mm. Szypułki kwiatowe o długości 1–35 mm. Okwiat sześciolistkowy, niebieski, niebieskofioletowy, różowofioletowy lub biały. Listki okwiatu proksymalnie zrośnięte w wąskocylindryczną do krótkodzwonkowatej rurkę, o długości 3–12 mm, powyżej wolne, podniesione lub rozpostarte. W miejscu przejścia rurki w wolne listki okwiatu obecne są białe, lancetowate przydatki, o długości 4–6 mm i karbowanych wierzchołkach, nieco odgięte dystalnie, pochylone w kierunku pręcikowia, tworzące twór przypominający koronę. Sześć pręcików położonych jest w dwóch okółkach, trzy mniejsze są nadległe zewnętrznym listkom okwiatu i naprzemianległe z trzema większymi, nadległymi wewnętrznym listkom. Nitki od nasady główek wnikają między pylniki w postaci łącznika. Pylniki zewnętrznych pręcików mają długość 2–3 mm, a wewnętrznych 3–4 mm. Zalążnia górna, zbudowana z trzech owocolistków, siedząca, jajowata, trójkomorowa, o długości 4–8 mm. Szyjka słupka pojedyncza, o długości 4–8 mm, zakończona słabo trójklapowanym znamieniem[5].
- Owoce
- Zwykle jajowata, trójkanciasta, pękająca torebka, zawierające czarne, ostrokanciaste nasiona o skorupiastej łupinie[5].
Biologia[edytuj | edytuj kod]
- Rozwój
- Geofity pędowobulwiaste. Kwitną masowo po pożarach, ale nie są aktywnymi pirofitami, lecz wykorzystują otwarcie przestrzeni i zwiększenie zawartości składników odżywczych w glebie[6].
- Siedlisko
- Zasiedla różnorodne zbiorowiska roślinne, w okresowo zalewane mokradła, pas przybrzeżny, zimozielony las mieszany, chaparral, trawiaste doliny, zarośla pustynne, bory iglaste, lasy dębowe, piargi górskie i obrzeża przybrzeżnych słonych bagien i lasów sekwojowych[6]. Występują razem z trawami, trójednikiem, Artemisia californica, Adenostoma fasciculatum, jukką, klonem, Dudleya i kaktusowatymi[7].
- Interakcje z innymi gatunkami
- Bulwocebule D. capitatum są zjadane przez małe i duże ssaki, między innymi przez gofferowate, niedźwiedzie czarne, mulaki czarnoogonowe i pekariowate[6].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
- Pozycja systematyczna
- Gatunek należący do monotypowego rodzaju Dipterostemon z podrodziny Brodiaeoideae z rodziny szparagowatych Asparagaceae[8]. Przed 2017 r. był zaliczany do rodzaju Dichelostemma[4].
- Dipterostemon capitatus subsp. capitatus – głąbik powyżej 23 cm, kwiatostan 2–16-kwiatowy, podsadki ciemnofioletowe
- Dipterostemon capitatus subsp. lacuna-vernalis (L.W.Lenz) R.E.Preston – głąbik do 23 cm, kwiatostan 1–3-kwiatowy
- Dipterostemon capitatus subsp. pauciflorus (Torr.) R.E.Preston – głąbik powyżej 23 cm, kwiatostan 2–5-kwiatowy, podsadki białawe
Nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]
- Etymologia nazwy naukowej
- Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od greckich słów δίπτερός (dipteros – dwuskrzydły) i στημόνας (stimonas – pręcik). Epitet gatunkowy po łacinie oznacza główkowaty[10].
- Nazwy zwyczajowe
- W języku angielskim roślina ta nazywana jest blue dicks[6][7].
Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]
- Rośliny spożywcze
- Bulwocebule D. capitatus były spożywane przez około jedną trzecią plemion rdzennej ludności Kalifornii (plemiona Chumaszów, Cahuilla, Pajutów, Jokutów, Pomo i Hupa)[11], a ich duże ilości były zbierane w ponad połowie Kalifornii. Stanowiły one ważne źródło skrobi w diecie indian kalifornijskich. Bulwocebule były zbierane przed kwitnieniem, w trakcie kwitnienia lub po owocowaniu, w zależności od plemienia i indywidualnej rodziny. Miejsca zbiorów były odwiedzane corocznie, przez długi czas, a poszczególne miejsca stanowiły "własność" danej rodziny indian i były przez nie uprawiane: zbiór nie obejmował całej populacji, po zbiorze sadzono bulwki potomne, wysiewano nasiona, powodowano pożary w celu ograniczenia konkurencji oraz nawadniano rośliny[6].
- Rośliny ozdobne
- Bywa uprawiana jako roślina ogrodowa. Wymaga pełnego słońca i braku podlewania, toleruje mróz do -29 °C[7].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-05] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-05] (ang.).
- ↑ a b c d Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-03-07]. (ang.).
- ↑ a b Robert E. Preston. New nomenclatural combinations for blue dicks (Dipterostemon capitatus; Asparagaceae: Brodiaeoideae). „Phytoneuron”. 15, s. 1-11, 2017.
- ↑ a b c d e Dichelostemma in Flora of North America @ efloras.org. www.efloras.org. [dostęp 2021-03-08].
- ↑ a b c d e M Kat Anderson, Warren Roberts: USDA: Blue dicks. USDA, NRCS, National Plant Data Center & University of California-Davis Arboretum. [dostęp 2021-03-08].
- ↑ a b c Blue Dicks, Dipterostemon capitatus. California Native Plant Society. [dostęp 2021-03-08].
- ↑ USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-03-07]. (ang.).
- ↑ Dipterostemon in Jepson Flora Project. The Jepson Herbarium, University of California. [dostęp 2021-03-08].
- ↑ Plants of San Diego: Dipterostemon capitatus. San Diego State University. [dostęp 2021-03-08].
- ↑ M. Kat Anderson, David L. Rowney. The Edible Plant Dichelostemma capitatum : Its Vegetative Reproduction Response to Different Indigenous Harvesting Regimes in California. „Restoration Ecology”. 7 (3), s. 231–240, 1999. Wiley. DOI: 10.1046/j.1526-100x.1999.72016.x. ISSN 1061-2971. (ang.).
Identyfikatory zewnętrzne:
- EoL: 1087439
- Flora of North America: 242101564
- GBIF: 2772253
- identyfikator iNaturalist: 50654
- IPNI: 1025266-2
- ITIS: 502046
- NCBI: 205719
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): kew-304178
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:1025266-2
- identyfikator Tropicos: 18403633
- USDA PLANTS: DICA14