Dolina Brdy
| |
| Prowincja | |
|---|---|
| Podprowincja | |
| Makroregion | |
| Mezoregion |
Dolina Brdy |
| Powierzchnia • ogółem • w Polsce |
|
| Zajmowane jednostki administracyjne |
|
Dolina Brdy (314.72) – mezoregion fizycznogeograficzny w środkowo-północnej Polsce, stanowiący południowo-wschodnią część Pojezierza Południowopomorskiego.
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Dolina Brdy graniczy[1]:
- od północy z Borami Tucholskimi (314.71),
- od zachodu z Pojezierzem Krajeńskim (314.69),
- od południa z Kotliną Toruńską (315.25),
- od wschodu z Wysoczyzną Świecką (314.73).
Mezoregion leży w całości w obrębie woj. kujawsko-pomorskiego.
Historia geologiczna[edytuj | edytuj kod]
Dolina Brdy jest związana z fazą pomorską zlodowacenia bałtyckiego (Vistulian), w czasie którego odpływające z równin: Charzykowskiej i Tucholskiej do Kotliny Toruńskiej wody roztopowe, uformowały szeroką dolinę sandrową[2]. W holocenie wskutek erozji rzecznej ukształtowała się niewielkiej szerokości dolina Brdy rozcinająca formę sandrową.
Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]
Dominujący typ krajobrazu naturalnego Doliny Brdy stanowi młodoglacjalny krajobraz młodej doliny rzecznej oraz sandrowy, porośnięty borem sosnowym[1].
Dolina Brdy jest wcięta do 50 m[3] w równinę sandrową oraz otaczające wysoczyzny: (Świecką, Pojezierza Krajeńskiego) i rozszerza się od około 5 do 10 km w dolnym odcinku przy wylocie do Kotliny Toruńskiej. Ma około 50 km długości i 320 km² powierzchni. W miarę jej pogłębiania uformowało się 11 teras. Obrzeża rzeki są na ogół zalesione[4].
Brdę zasilają w dolnym biegu dopływy z Pojezierza Krajeńskiego: Kamionka, Sępólna i Krówka oraz krótsze cieki z Wysoczyzny Świeckiej. Kilkudziesięciometrowy spadek rzeki między Tucholą, a Kotliną Toruńską wykorzystano na potrzeby energetyki – zbudowano zaporę wysokości 23 m i elektrownię wodną pod Koronowem. Jezioro Koronowskie ze względu na charakter doliny jest bardzo wąskie i przy długości cofki 28 km zajmuje powierzchnię 17 km², przy czym włączono do niego kilka przyległych jezior wytopiskowych. Akwen stał się dużym ośrodkiem sportów wodnych i rekreacji. Poniżej Koronowa istnieją jeszcze dwa spiętrzenia rzeki (Tryszczyn i Smukała)[4].
Dolinę przecinają w poprzek dwie linie kolejowe: z Chojnic przez Tucholę do Grudziądza i ze Złotowa przez Pruszcz do Terespola Pomorskiego na trasie Bydgoszcz-Gdańsk[4].
W południowej części mezoregionu wyróżniono mikroregiony[2]:
- Dolina Sandrowa Brdy (314.721.72) z podziałem na Zachodnią i Wschodnią,
- Dolina Smukalska (314.722),
- Zbocze Kruszyńskie (314.723).
Miasta[edytuj | edytuj kod]
Głównym ośrodkiem miejskim mezoregionu jest Koronowo. Południowa jego część obejmuje również północno-zachodnie osiedla miasta Bydgoszczy: Smukałę, Opławiec i Osową Górę.
Ochrona przyrody[edytuj | edytuj kod]
Na terenie Doliny Brdy, w jego północnej części wytyczono w 1985 r. Tucholski Park Krajobrazowy. Część południowa objęta jest natomiast Obszarem Chronionego Krajobrazu Zalewu Koronowskiego. W części północnej wytyczono ponadto obszary Natura 2000[5]:
- Bory Tucholskie PLB220009,
- Dolina Brdy i Stążki w Borach Tucholskich PLH040023.
Wśród rezerwatów przyrody na terenie mezoregionu wyróżnić można m.in.:
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Narodowy Atlas Polski. Praca zbiorowa. Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania Polskiej Akademii Nauk. Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Warszawa 1978
- ↑ a b Banaszak Józef red.: Środowisko przyrodnicze Bydgoszczy. Wydawnictwo Tannan. Bydgoszcz 1996
- ↑ Maria Irena Mileska (red. nauk.): Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski, wyd. II, zmienione, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1992 ISBN 83-01-09822-8, s. 63
- ↑ a b c Jerzy Kondracki, Geografia regionalna Polski, wyd. 3 uzup., 1 dodr, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, ISBN 978-83-01-16022-7, OCLC 750580903.
- ↑ http://natura2000.eea.europa.eu/# dostęp 12-08-2010
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Jerzy Kondracki, Geografia regionalna Polski, wyd. 3 uzup., 1 dodr, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, ISBN 978-83-01-16022-7, OCLC 750580903.
- Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski, Elżbieta Bajkiewicz-Grabowska (red.), Iwona Swenson (red.), Zofia Aleksandrowicz, Warszawa: PWN, 1998, ISBN 83-01-12677-9, OCLC 830195866.