Dom Ludowy w Wierzchosławicach

Dom Ludowy
im. Wincentego Witosa
w Wierzchosławicach

nr rej. A-246 z 09.03.1984
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Miejscowość	Wierzchosławice
Styl architektoniczny	modernizm
Architekt	Henryk Dudek
Powierzchnia użytkowa	624,90 m2
Rozpoczęcie budowy	1921
Ukończenie budowy	1924
Właściciel	Gmina Wierzchosławice
Położenie na mapie gminy Wierzchosławice Dom Ludowy im. Wincentego Witosa w Wierzchosławicach
Położenie na mapie Polski Dom Ludowy im. Wincentego Witosa w Wierzchosławicach
Położenie na mapie województwa małopolskiego Dom Ludowy im. Wincentego Witosa w Wierzchosławicach
Położenie na mapie powiatu tarnowskiego Dom Ludowy im. Wincentego Witosa w Wierzchosławicach
50°01′13,3″N 20°51′13,7″E

Dom Ludowy im. Wincentego Witosa w Wierzchosławicach – zabytkowy wielofunkcyjny budynek użyteczności publicznej zbudowany w duchu modernizmu, wzniesiony społecznie z inicjatywy Wincentego Witosa na potrzeby gminy Wierzchowice.

Historia

Dom Ludowy w Wierzchosławicach został zbudowany z inicjatywy Wincentego Witosa, ówczesnego wójta gminy Wierzchosławice. Projekt architektoniczny budynku sporządził bezpłatnie inż. Henryk Dudek, były wiceminister Robót Publicznych. Prace budowlane rozpoczęły się 24 kwietnia 1921 roku. Inwestycja zbiegła się w czasie z budową plebanii, co było sporym wyzwaniem finansowym dla lokalnej społeczności. Budowa została sfinansowana z datków i darowizn mieszkańców oraz środków wypracowanych w trakcie organizacji festynów z loteriami fantowymi, zabaw i przedstawień.

Prace murarskie nadzorował majster Józef Nieć z Dębiny Łętowskiej, robotami ciesielskimi zajmował się Ignacy Wszołek z Wierzchosławic, a pracami stolarskimi Władysław Lenik z Wojnicza. 24 września 1924 budynek został uroczyście oddany do użytku. W uroczystości wzięło udział wiele znaczących osobistości ze świata polskiej polityki, w tym marszałek Sejmu Maciej Rataj. Miało to związek ze świętowaniem 35 lat działalności politycznej Jakuba Bojki i Andrzeja Średniawskiego. Budynek został wzniesiony na potrzeby gminy. Na parterze znajdowała się przestronna sala zebrań i dwa pokoje, a na piętrze gabinet wójta, kancelaria gminna i pomieszczenia mieszkalne. Domem Ludowym administrował komitet wybierany przez Radę Gminy.

Dom Ludowy stał się centrum kulturalnym Wierzchosławic, kilka razy w roku odbywały się w nim przedstawienia amatorskiego teatru ludowego, które prowadził wraz z żoną Adolf Kaliciński, miejscowy nauczyciel. Poprzez kulturę starano się budować świadomość obywatelską chłopów. W dwudziestoleciu międzywojennym w budynku działalność prowadziło koło organizacji młodzieżowej, szkoła, ochotnicza straż pożarna i kasa zapomogowo-pożyczkowa. W 1931 roku Wincenty Witos przestał pełnić funkcję wójta i prężna działalność Domu Ludowego stopniowo zanikała. Wpływ na to miała sytuacja polityczna w kraju i wielka powódź, która dotknęła region w 1934 roku. W 1938 roku, w 20. rocznicę odzyskania niepodległości, przed budynkiem odsłonięto obelisk upamiętniający poległych mieszkańców gromady Wierzchosławice w latach 1914–1920.

W latach okupacji niemieckiej w budynku obok gabinetu komisarycznego wójta kwaterowały wojska niemieckie. Po II wojnie światowej w budynku Domu Ludowego otworzono bibliotekę. Funkcję urzędu gminy budynek pełnił do 1977 roku, następnie mieścił się w nim Gminny Ośrodek Kultury. W 1984 roku budynek wpisano do rejestru zabytków nieruchomych, a w 1991 uchwałą Rady Gminy przywrócono historyczną nazwę Dom Ludowy im. Wincentego Witosa. Budynek był kilka razy remontowany. W 1968 roku wymieniono więźbę dachową i dostawiono przybudówkę przy elewacji północnej, w końcu lat 70. dokonano zmian w układzie wnętrz. W 1994 roku zakończyła się gruntowna modernizacja rozpoczęta pod koniec lat 80. XX wieku.

Od 2012 roku budynek nie był użytkowany. W czasie ostatniego remontu, przeprowadzonego w latach 2017–2020, odnowiono elewację, zabezpieczono dach, wymieniono okna, wyremontowano drewniane schody i balkony. Mimo wielu remontów bryła budynku nie uległa znaczącym zmianom. Gruntownie wyremontowany budynek ponownie stał siedzibą Gminnej Biblioteki Publicznej im. Władysława Reymonta.

Architektura

Widok Domu Ludowego od strony południowej, przed budynkiem pomnik ku pamięci poległych w latach 1914-1920

Dom Ludowy, wzorowany na wiejskim dworze, został zaprojektowany w stylu modernistycznym. Został zbudowany na rzucie prostokąta, jako wolnostojący, częściowo podpiwniczony budynek parterowy z użytkowym poddaszem. Powierzchnia użytkowa budynku wynosi 624,9 m². Parter budynku zbudowany został z cegły, użytkowe poddasze z drewna. Całą konstrukcję budynku wieńczy czterospadowy dach łamany, pierwotnie o więźbie zbudowanej z krokwi i płatew, obecnie ze stropodachem. Połacie dachu pokryto dachówką ceramiczną. Wewnątrz budynku zastosowano trójtraktowy układ pomieszczeń, w środkowej osi budynku znajduje się hol i klatka schodowa z drewnianymi schodami.

Skierowana na południe elewacja frontowa w środkowej części posiada nieznacznie wysunięty ryzalit z wgłębionym dwukolumnowym portykiem z półkolistym wykrojem arkady. Nad portykiem usytuowano dużą mansardę z balkonem otoczonym balustradą tralkową. W bocznych częściach elewacji frontowej rozmieszczono po dwie małe facjaty. Elewację budynku wieńczy szeroki profilowany gzyms podokapowy.

Miejsca pamięci

Tablica pamiątkowa poświęcona chłopom poległym w starciu z policją w 1936

W elewacji fontowej Domu Ludowego zamontowano pięć tablic pamiątkowych związanych z historią Wierzchosławic. Najstarsza z nich, upamiętniająca dwie ofiary starć z policją w czasie protestu chłopskiego w 1936, pochodzi z 1957 roku. W 1974 roku odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą Marii Rzeźnik – działaczce niepodległościowej zamordowanej w obozie zagłady Auschwitz-Birkenau, a w 1985 tablicę dla upamiętnienia Dożynek Reymontowskich, które miały miejsce w 1925, i tablicę pamiątkową ku czci poległych mieszkańców w czasie II wojny światowej. W 2013 roku, w obecności prezydenta Bronisława Komorowskiego, odsłonięto tablicę ku pamięci Adama Boryczki – żołnierza wyklętego, cichociemnego pochodzącego z Wierzchosławic.

Na niewielkim skwerze przed budynkiem znajduje się pomnik ku pamięci poległych w latach 1914–1920 mieszkańców gromady Wierzchosławice. Pomnik ma formę kamiennego obelisku zwieńczonego orłem z rozpostartymi skrzydłami.