Folwark Tiele-Wincklerów w Katowicach-Dąbrówce Małej
 nr rej. A/1562/94 z 30 grudnia 1994 roku
| |
 Budynek dworu przy ulicy Żyznej 1 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Żyzna 1-2 |
| Typ budynku |
dawny kompleks folwarczny |
| Ukończenie budowy |
II połowa XIX wieku |
Położenie na mapie Katowic  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
 50°16′38,96″N 19°04′28,81″E/50,277489 19,074669
| |
Folwark Tiele-Wincklerów – zabytkowy kompleks dawnego folwarku w Katowicach, w dzielnicy Dąbrówka Mała. Powstał on w II połowie XIX wieku i składa się z dworu, budynku gospodarczego, ogrodu oraz dwóch alei kasztanowców.
Jest to jeden z najstarszych kompleksów budynków na terenie Katowic – na wschodniej elewacji folwarku widnieje inskrypcja z rokiem 1853. Folwark należał pierwotnie do rodziny Wincklerów (później Tiele-Wincklerów). W 1994 roku kompleks dawnego folwarku wpisano do rejestru zabytków.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Folwark wraz z dworem na terenie Dąbrówki Małej istniał już prawdopodobnie w XV wieku, co wynika z przeprowadzonych badań archeologicznym (odnaleziono tutaj fragment kafla garnkowego[1]). Przy tej zabudowie początkowo rozwijała się sama zaś osada[2]. Powstanie obecnego kompleksu folwarku ma związek z przejęciem dóbr przez ród Wincklerów (później Tiele-Wincklerów) od Mieroszewskich, którzy nabyli wcześniej Dąbrówkę Małą w 1824 roku od Kamieńskich[3]. Początki samego zaś folwarku sięgają II połowy XIX wieku – na elewacji dawnego budynku folwarku widnieje inskrypcja z rokiem 1853[4]. Nie był on jednak rezydencją rodu Tiele-Wincklerów, a siedzibą zarządcy ich majątku[3].
W czasach Polski Ludowej mieściły się tu garaże SUT Szopienice oraz magazyny PSS Społem – na te cele Społemu wschodni budynek w 1966 roku został przebudowany. Później w zabudowie pofolwarcznej działało Państwowe Gospodarstwo Rolne[1]. W późniejszych latach budynek dawnej stajni został przekształcony w warsztat samochodowy, salon z motocyklami, a obecnie mieści siłownię[4].
Z uwagi na zły stan techniczny około 1965 roku wyburzono dawną wieżę wartowniczą[2]. Kompleks dawnego zespołu folwarcznego wpisano do rejestru zabytków 30 grudnia 1994 roku[5]. W 2005 roku zabudowę folwarku miasto sprzedało Państwowej Spółdzielni Spożywców Społem. Dawny dwór przy ulicy Żyznej 1 w 2007 roku został przez Radę Miasta Katowice przewidziany do rozbiórki, do której ostatecznie nie doszło z uwagi na brak zgody generalnego konserwatora zabytków o wykreślenie obiektu z rejestru zabytków[1].
Architektura i otoczenie[edytuj | edytuj kod]
Kompleks dawnego folwarku Tiele-Wincklerów z II połowy XIX wieku położony jest przy ulicy Żyznej 1-2 w Katowicach, w granicach dzielnicy Dąbrówka Mała. Tworzy on następujące obiekty: dwór, budynek gospodarczy, ogród oraz dwie aleje kasztanowców. Jest on wpisany do rejestru zabytków pod numerem A/1562/94[5].
Dwór jest budynkiem parterowym, murowanym z cegły, tynkowanym. Został on wzniesiony na planie prostokąta, a wejście do budynku jest umieszczony centralnie na pięcioosiowej fasadzie. Posiada on dwuspadowy dach[3]. Obecnie stanowi on budynek mieszkalny, w którym mieszczą się trzy lokale mieszkalne[1]
Zabudowa gospodarcza powstała na planie litery E. Jest to obiekt dwukondygnacyjny z poddaszem, kryty dwuspadowym dachem. Jest to obiekt murowany z piaskowca[1]. Budynek użytkowany jest obecnie jako siłownia, a dawniej mieścił się tutaj m.in. salon motocyklowy Harley Davidson[6]. W kompleksie dawnych budynków gospodarczych funkcjonuje również restauracja i winiarnia[7].
Aleja kasztanowców pierwotnie prowadziła do obecnej ulicy gen. J. Hallera, zaś wokół zabudowy folwarku zachowały się też resztki dawnego parku[1]. Aleję tę tworzą 28 kasztanowców o obwodach pni sięgających 300 cm[8].
W przeszłości kompleks też tworzył niewielką, nieotynkowaną ceglaną ośmioboczną wieżę z oknami. Pierwotnie znajdował się tam niewielki dzwon wzywający do pracy i ostrzegający o niebezpieczeństwie[2]. Obok wieży w I połowie XIX wieku znajdował się drewniany dworek wcześniejszego właściciela Dąbrówki Małej – Mieroszewskiego[1].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g Bulsa, Grzegorek i Witaszczyk 2013 ↓, s. 12.
- ↑ a b c Bulsa i Szmatloch 2019 ↓, s. 138.
- ↑ a b c Dąbrowski 2010 ↓.
- ↑ a b Kucharczak 2015 ↓.
- ↑ a b Narodowy Instytut Dziedzictwa: Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków. Województwo śląskie. www.nid.pl, 2021-06-30. [dostęp 2021-08-21]. (pol.).
- ↑ Hussars Academy: Kontakt. www.crossfithussars.pl. [dostęp 2021-08-21]. (pol.).
- ↑ Restauracja i Winiarnia Terra Mare. www.tripadvisor.com. [dostęp 2021-08-21]. (ang.).
- ↑ Tokarska-Guzik, Rostański i Kupka 2002 ↓, s. 82.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Michał Bulsa, Grzegorz Grzegorek, Beata Witaszczyk, Domy i gmachy Katowic, Katowice: Wydawnictwo Prasa i Książka, 2013, ISBN 978-83-63780-00-5 (pol.).
- Michał Bulsa, Barbara Szmatloch, Katowice, których nie ma, Łódź: Księży Młyn Dom Wydawniczy, 2019, ISBN 978-83-7729-502-1.
- Damian Dąbrowski, Katowice Dąbrówka Mała [online], www.palaceslaska.pl, 2010 [dostęp 2021-08-21] (pol.).
- Przemysław Kucharczak, Gmach starszy niż miasto, „Gość Niedzielny”, Instytut Gość Media, 39, katowice.gosc.pl, Katowice 2015 [dostęp 2021-08-21] (pol.).
- Barbara Tokarska-Guzik, Adam Rostański, Roman Kupka, Katowice. Przyroda miasta, Katowice: Wydawnictwo Kubajak, 2002, ISBN 83-87971-49-9.