Fontanezja
 Fontanezja Fortune'a | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
fontanezja | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Fontanesia Labillardière Icon. Pl. Syriae 1: 9. Mar 1791[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
F. philliraeoides Labillardière[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
Fontanezja (Fontanesia Labill.) – rodzaj roślin należący do rodziny oliwkowatych. Obejmuje dwa taksony, którym w różnych ujęciach nadawana jest ranga podgatunków w ramach jednego gatunku lub oba mają status gatunków. Jeden z nich – fontanezja wąskolistna F. philliraeoides (jako podgatunek – F. philliraeoides subsp. philliraeoides) rośnie w Turcji, Syrii i Libanie oraz na jednym stanowisku w południowo-wschodniej Sycylii (jako introdukowany także we Włoszech na Półwyspie Apenińskim)[4]. Drugi – fontanezja Fortune'a F. fortunei (jako podgatunek – F. philliraeoides subsp. fortunei) rośnie we wschodnich Chinach (prowincje: Anhui, Hebei, Henan, Hubei, Jiangsu, Shaanxi, Szantung i Zhejiang), a jako roślina introdukowana – na Półwyspie Koreańskim[4][5]. Fontanezja z Chin rośnie tam w wąwozach, nad strumieniami i w lasach[5], a śródziemnomorska w suchych zaroślach na zboczach wzgórz[6].
Rośliny uprawiane są jako ozdobne. Fontanezja wąskolistna rozpowszechniona jest w basenie Morza Śródziemnego, poza tym jest rzadko spotykana ze względu na dużą wrażliwość na mróz[7]. Szerzej rozpowszechniona jest fontanezja Fortune'a (f. chińska)[8][9], sprowadzona do Europy (najpierw do Francji) w 1845[7]. Rośliny nie są wymagające odnośnie do siedliska[9]. Mogą być uprawiane powyżej 6 strefy mrozoodporności. Opisywane są jako nie mające większej wartości dekoracyjnej[10]. W Chinach sadzone są w żywopłotach[6]. Poza tym uprawiane są jako rośliny osłonowe, wiatrochłonne[9], tło dla innych nasadzeń[10] i w kolekcjach botanicznych[7].
Nazwa rodzaju upamiętnia francuskiego botanika – René Louiche Desfontaines (1750-1833)[6].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Krzewy, rzadziej rośliny wyrastające w niewielkie drzewa osiągające maksymalnie 8 m wysokości[5], a zazwyczaj do 5 m[6][7] (uprawiane w Europie Środkowej osiągają do 2 m[7]). Pędy prosto wzniesione, nagie[5], luźne[7]. Młode zielone, cienkie (boczne długopędy o średnicy ok. 1 mm)[7] i czterokanciaste[5]. Starsze obłe i szare[7].
- Liście
- Naprzeciwległe, opadające zimą[6][5][11], ale długo utrzymujące się jesienią[7][9]. Zielone i całobrzegie u taksonu wschodnioazjatyckiego oraz zielonoszare i drobno piłkowane (szorstkie na krawędzi) u taksonu śródziemnomorskiego[7]. Blaszka siedząca lub na krótkim ogonku (do 0,5 cm[5]), lancetowata i długo zaostrzona, osiągająca od 2 do 7 (rzadko do 11) cm długości[7].
- Kwiaty
- Skupione w szczytowych gronach o długości do ok. 6 cm oraz w okółkach w kątach liści w górnej części pędów. Kwiaty zwykle obupłciowe, czterokrotne, niewielkie, na szypułkach do 2 mm długości. Kielich z drobnymi, jajowatymi działkami o długości ok. 0,5 mm. Płatki korony u nasady tylko zrośnięte, lancetowate, białozielonkawe o długości do 3 mm. Pręciki dwa, wystające z rurki korony lub nie, osadzone u nasady płatków[5][11]. Zalążnia dwukomorowa, z pojedynczymi zalążkami w każdej z nich[11].
- Owoce
- Skrzydlaki zawierające jedno lub dwa nasiona[11], te spłaszczone i otoczone skrzydełkiem. Dojrzałe są barwy żółtobrązowej, mają kształt jajowatoeliptyczny i długość poniżej 1 cm[5].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Rodzaj z monotypowego plemienia Fontanesieae L. Johnson w obrębie rodziny oliwkowatych Oleaceae[2][11].
Rodzaj dzielony jest na dwa taksony o różnej randze u różnych autorów – jedni uznają je za dwa różne gatunki[4][7], inni traktują jako podgatunki jednego gatunku[5][11][8]. Różnice morfologiczne między nimi są niewielkie (takson śródziemnomorski ma bardziej szarawe liście i bardzo drobno piłkowane na brzegu – szorstkie), istotnie się natomiast różnią wrażliwością na mróz[7].
- Wykaz gatunków
- fontanezja Fortune'a, f. chińska[7] – Fontanesia fortunei Carrière[4]; Fontanesia philliraeoides subsp. fortunei (Carrière) Yaltirik in P. H. Davis, Fl. Turkey. 6: 147. 1978[5]
- fontanezja wąskolistna[7] – Fontanesia philliraeoides Labill.[4]; Fontanesia philliraeoides subsp. philliraeoides
W 1998 opisano nowy gatunek z tego rodzaju w Chinach jako Fontanesia longicarpa K.-J. Kim (różnić się miał się rozmiarami owoców)[12], ale nie został on uznany i traktowany jest jako synonim F. fortunei[4].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-01-08] (ang.).
- ↑ a b Fontanesia Labillardière. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2020-01-08].
- ↑ a b c d e f g Fontanesia Labill.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-01-08].
- ↑ a b c d e f g h i j k Fontanesia philliraeoides subsp. fortunei. [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-01-08].
- ↑ a b c d e Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 417. ISBN 0-333-73003-8.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy liściaste. Tom III. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996, s. 161-162. ISBN 83-01-12029-0.
- ↑ a b David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 369, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b c d Michael A. Dirr: Dirr’s encyclopedia of trees and shrubs. Portland, London: Timber Press, Inc., 2011, s. 307. ISBN 978-0-88192-901-0.
- ↑ a b Fontanesia fortunei. [w:] Gardening help [on-line]. Missouri Botanical Garden. [dostęp 2020-01-08].
- ↑ a b c d e f K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. VII. Flowering Plants. Dicotyledons. Lamiales. Berlin, Heidelberg: Springer, 2004, s. 301. ISBN 978-3-642-62200-7.
- ↑ Ki-Joong Kim. A new species of Fontanesia (Oleaceae) from China and taxonomic revision of the genus. „Journal of Plant Biology”. 41, s. 142–145, 1998.